Spis treści
Jak polubić zimę?
Zima kojarzy się nam z reguły z niekorzystnymi warunkami pogodowymi, zimnem, ciemnością i większą podatnością na zachorowania. Wiele osób nie lubi tej pory roku i stara się ją po prostu „jakoś przeżyć”. Tymczasem wcale nie musi tak być. Zimę również można polubić. Trzeba się do niej dobrze przygotować i potraktować ten „gorszy” sezon jako część naturalnego cyklu przyrody. Jest on potrzebny przyrodzie do odpoczynku i regeneracji po całym pracowitym roku, wypełnionym dawaniem życia, energią tworzenia i zbieraniem plonów.
Pozwólmy odpocząć również sobie. Stanowimy wszak istotny element natury i nasze potrzeby wpisują się w jej niezmienne cykle. W dzisiejszych czasach człowiek zapomniał o tym, że po pracy trzeba przecież odpocząć. Przez cały rok mamy ciepło, jasno i komfortowo. Pracujemy ciągle tak samo, niezależnie od sezonu. Przestaliśmy słuchać naszego organizmu, który niejednokrotnie każe nam zwolnić. Zima jest tym czasem, który siłą rzeczy wymusza na nas mniejszą aktywność, dłuższy sen, cieplejsze posiłki i silniejszą chęć odpoczynku.
Nie możemy jednak, niczym misie, zapaść w zimowy sen i obudzić się piękną wiosną. Musimy przetrwać zimę. Aby jednak tak się stało bez uszczerbku dla zdrowia, trzeba uszanować jej prawa. Jeśli nie dostosujemy się do nich, istnieje ryzyko, że nasza odporność ulegnie osłabieniu, będziemy łatwiej łapać różne choroby, szybko dopadnie nas zmęczenie i nie zregenerujemy należycie sił witalnych.
Medycyna chińska mądrze podpowiada, jak najlepiej przygotować się do zimy, jak się prawidłowo odżywiać w tym czasie, o jaki narząd najbardziej się zatroszczyć i jak zachować równowagę w ciele. Wszystko po to, aby nie chorować i cieszyć się każdym dniem, nawet zimnym i pochmurnym.
Czym jest odporność według tradycyjnej medycyny chińskiej?
Jakie cechy przypisuje zimie medycyna chińska?
Zima to czas, w którym możemy odczuwać największe spadki energetyczne, zarówno w ciele, jak i w otoczeniu. Nic dziwnego – to czas najkrótszych dni i największej ciemności. Starożytni Chińczycy określali tę porę jako okres, w którym dominuje wielkie yin. Jak wiemy, aspekt yin jest przypisany czynnikom zimnym, ciemnym, wilgotnym, pustym, słabym. Yin jest pasywne, ciężkie i ma skłonność do zastoju.
W okresie dominacji yin jego nagromadzenie sprawia, że qi zostaje ukryte w głębszych warstwach. Dotyczy to zarówno przyrody, gdzie energia życiowa zostaje schowana, zahamowana i uśpiona, jak i ludzi. Pozbawione zielonych liści drzewa zamierają, życiodajna woda przekształca się w twardy lód, a zwierzęta zasypiają lub znacznie ograniczają swoją aktywność.
Nie inaczej dzieje się w organizmie człowieka. Zimą stajemy się słabsi, bardziej ospali i bladzi. Mięśnie i skóra mają wówczas tendencję do wiotczenia, krążenie krwi spowalnia, pojawia się skłonność do smutku i nastroju przygnębienia. Często nawet nasz puls dostosowuje się do pory roku. To normalne, że zimą puls jest nieco wolniejszy, głębszy i „pozbawiony siły”.
Naturalny wzorzec ruchu przypisany zimie to ukierunkowanie energii w dół i do środka. Gromadzenie energii wewnątrz ma na celu jej oszczędzanie. Dlatego qi i yang są głęboko ukryte i skumulowane w środku. W związku z tym jesteśmy bardziej narażeni na wpływ zimna, które stanowi główny czynnik patologiczny związany z zimą. Słabsze o tej porze roku yang gorzej chroni nas przed chorobami i niekorzystnymi czynnikami zewnętrznymi.
W medycynie chińskiej zimie przypisuje się następujące aspekty:
- zimno – jako zasadniczy czynnik chorobotwórczy w tym czasie
- smak słony
- przemiana (element) wody
- nerki – jako najbardziej wtedy wrażliwy narząd
- czarny kolor
- lęk – jako emocja powiązana z nerkami i mająca na nie największy wpływ
Czym jest zimno i jakie są jego przejawy?
Zimno jest patogenetycznym czynnikiem klimatycznym, właściwym dla zimy. Ma ono naturę yin, w związku z czym będzie atakowało aspekty yang poszczególnych narządów. Zimno zaburza w szczególności yang nerek jako narządu przypisanego zimie. Zimno spowalnia wszelkie funkcje, powoduje zastoje oraz zablokowanie. Przyrównuje się je do zamarzającej zimą rzeki, hamującej w ten sposób swobodny przepływ wody (w organizmie: qi).
Porównanie jest tym bardziej zasadne, że zima jest związana z elementem wody. A przemiana wody kojarzy nam się naturalnie z narządem odpowiedzialnym za gospodarkę wodną organizmu, czyli z nerkami. Zatem to nerki będą najbardziej podatne na wpływ zewnętrznego zimna i o nie trzeba najbardziej zadbać zimą (sprawdź: jak leczyć choroby nerek). Pamiętajmy jednak, że oprócz nerek narządem bardzo wrażliwym na czynnik zimna są płuca.
Zimno wnika do organizmu na skutek ekspozycji na chłód z zewnątrz – dotyczy to przede wszystkim zimnej pogody, zimnego wiatru (wiatr jest czynnikiem ułatwiającym penetrację zimna do środka), przeziębienia się, ale także np. klimatyzacji. Dobrze więc wiedzieć, że na zimno możemy być narażeni również w lecie.
Zimno atakuje organizm, powodując stagnację qi i krwi oraz wywołując takie symptomy, jak:
- awersja do zimna – skłonność do szybkiego marznięcia, niechęć do wychodzenia na zewnątrz, niechęć do zimnego jedzenia i picia itp.
- zimne dłonie i stopy
- dreszcze – które mogą się utrzymywać lub nawracać nawet pomimo ogrzania się
- gorączka – której często towarzyszy odczucie zimna i dreszcze
- brak potów – nawet przy wysokiej gorączce choremu jest zimno, nie może się rozgrzać, a więc się nie poci
- brak pragnienia – a nawet jeśli chory prosi o picie, to zawsze ma ochotę tylko na ciepłe lub gorące płyny
- przezroczyste wydzieliny – w przebiegu chorób wywołanych czynnikiem zimna rozwijają się najczęściej obfite i przejrzyste wydzieliny, np. wodnisty katar, rzadki śluz w przebiegu zapalenia zatok itp. Mogą być one łagodne lub podrażniające, ale nie mają ropnego charakteru, są zawsze przezroczyste lub białe
- duża ilość oddawanego moczu – który również jest przejrzysty i ma jasnożółte, wodniste zabarwienie
- zaburzenia żołądkowo-jelitowe – takie jak np. biegunka lub wymioty, które również bywają obfite i wodniste
- ból brzucha – który łagodnieje pod wpływem ciepła; choremu będzie więc przynosił ulgę np. termofor lub gorące napoje
- bóle stawów – często intensywne i silnie dokuczające choremu, powodujące zesztywnienie, problemy z ruchomością, utrudnienie lub zablokowanie swobodnego poruszania się
- wolny puls – może być słaby, głęboki, cienki – to parametry typowe dla pulsu u osoby z objawami zimna
Dobre wei qi w zimie – jak wzmocnić odporność według medycyny chińskiej?
Smak słony wzmacnia nerki
Naturalnie przypisany zimie smak to smak słony. Wpływ smaku słonego na organizm obejmuje działanie ochładzające, nawilżające, zmiękczające, rozluźniające oraz ściągające w dół.
W ilości zrównoważonej, u osoby w stanie harmonii, bez większych niedoborów lub nadmiarów energetycznych, smak słony wzmacnia funkcję nerek i pobudza wydalanie moczu i stolca. Ułatwia także rozpuszczanie różnych stwardniałych nagromadzeń w ciele, jak np. podskórne guzki czy zagęszczenia śluzu. Dlatego sól i słone roztwory dobrze się sprawdzają między innymi w przypadku zaparć.
Silnie przeczyszczająco działa np. sól glauberska (siarczan sodu). W celu przeczyszczenia stosuje się także sól gorzką (siarczan magnezu), zwaną również solą Epsom lub solą angielską. Zalecane są również inhalacje z dodatkiem soli fizjologicznej. Robi się je po to, aby ułatwić rozrzedzenie zalegającej wydzieliny chorobowej i udrożnienie dróg oddechowych w przebiegu np. zapalenia zatok, kataru czy zablokowania nosa (sprawdź: jak leczyć przeziębienie wg medycyny chińskiej). Nie bez powodu również moczymy stopy w wodzie z dodatkiem soli, jeśli chcemy zmiękczyć skórę i wygładzić szorstkie pięty.
Jednak ze względu na fakt, że ogólnie używamy zbyt dużo soli i jest ona obecna w większości produktów spożywczych w nadmiernej ilości, trzeba bardzo uważać, żeby nie przesadzić z jej spożywaniem. Często wręcz powinniśmy ją ograniczyć. Nadmiar smaku słonego może mieć bowiem negatywne konsekwencje dla zdrowia.
Sól odwadnia organizm, niszczy jego cenne płyny, krew i system naczyniowy. Sprzyja rozwojowi nadciśnienia. Powoduje również sztywność mięśni i uszkodzenie kości. Na dłuższą metę działa także na płaszczyznę duchowo-emocjonalną. Może wpływać na serce, blokować ducha, zmniejszać zdolności umysłowe i prowadzić do ograniczenia poglądów, sztywności umysłowej i braku elastyczności w pojmowaniu świata.
Co jeść zimą – jak powinna wyglądać dieta na zimę?
Podczas zimowych miesięcy najważniejsza dla utrzymania równowagi jest rozgrzewająca i wzmacniająca dieta, obfitująca w ostre i słodkie dodatki. Pozwala to na odbudowywanie i wzmacnianie energii oraz poruszanie qi, co chroni przed zastojami z powodu zimna. Rozproszyć zimno można za pomocą ostrych przypraw, takich jak np. imbir, czosnek, cebula, kolendra, chili, czarny pieprz czy koper włoski. Ciepłą termikę ma również mięso, np. jagnięcina, kurczak oraz… wysokoprocentowy alkohol.
Ciepłe posiłki wzmacniają qi, yang i krew. Dieta na zimę powinna mieć na celu przede wszystkim wzmocnienie yang nerek i śledziony. Do najbardziej zalecanych wtedy produktów spożywczych należą między innymi:
- mięso – a w szczególności: jagnięcina, wołowina, sarnina, dziczyzna, drób (głównie kurczaki). Zimą bardzo dobrze się sprawdzają ostro przyprawione gulasze warzywno-mięsne, ciepłe zapiekanki oraz zupy mocy i buliony długo gotowane na mięsie, z dodatkiem warzyw korzeniowych i różnych przypraw o działaniu ogrzewającym
- krewetki
- owoce – pomimo że zdecydowana większość owoców ma charakter wychładzający, w okresie zimowym warto sięgać np. po czerwone winogrona, które odbudowują krew i korzystnie wpływają na qi
- ostre przyprawy – których dodatek ma na celu przede wszystkim nadanie potrawie charakteru rozgrzewającego
- nasiona – zimą warto sięgnąć szczególnie po orzechy włoskie, czarny sezam, kasztany jadalne
- warzywa o smaku ostrym – takie jak: czosnek, por, cebula, brokuły, biała rzodkiew, kapusta
- płatki owsiane
- alkohol wysokoprocentowy – produkt o gorącej termice, pozwalający szybko rozproszyć zimno i pobudzić krążenie krwi
Ciekawostka: Żyjący w okresie dynastii Ming mędrzec Li Shi Chin zalecał umiarkowane, jednakże systematyczne spożywanie alkoholu, twierdząc, iż: „napoje alkoholowe mają gorzki i ostry smak oraz gorącą naturę termiczną. Jeśli alkohol jest spożywany regularnie i we właściwej ilości, reguluje przepływ krwi, wspiera krążenie qi, stymuluje umysł i rozgrzewa ciało”. Zalecenie to dotyczy oczywiście tylko osób dorosłych.
Jak gotować jesienią zgodnie z medycyną chińską?
Jakiego jedzenia unikać w okresie zimowym?
Niewskazane w czasie zimy jest pożywienie o charakterze chłodnym i zimnym. Unikajmy zatem:
- mrożonek
- lodów
- produktów surowych
- glonów
- sałat
- owoców tropikalnych, w tym cytrusów
- surówek
- zimnych sałatek
Niewskazane są słodycze, a w szczególności cukier rafinowany, który jest produktem bardzo silnie osłabiającym energię nerek.
Nie jedzmy w nadmiarze kwaśnych produktów mlecznych. Uważajmy również na wodę – w zimie nie powinno się pić zbyt dużej ilości zimnej wody, w szczególności wody mineralnej o dużej zawartości sodu. Nie zaleca się także termicznie zimnych napojów, np. soku pomarańczowego.
Ogólnie jednak nasza zimowa dieta ma być przede wszystkim zrównoważona i nie powinna zawierać niczego w nadmiarze. Nawet pożywienie energetycznie gorące, ciepłe i ostre, wskazane w zimnych porach roku, jeśli jest spożywane w nadmiarze, wysusza płyny ciała, osłabia yin i nasila dolegliwości związane z nadmiarem yang.
Jak prawidłowo się odżywiać zimą?
Gdy organizm zostaje dotknięty wpływem zimna, powinniśmy zapewnić mu odpowiednią ilość ciepła i energii yang poprzez dostarczenie energetycznie ciepłego lub gorącego pożywienia. Zalecanym smakiem jest przede wszystkim smak ostry i słodki, a posiłki powinny mieć charakter wzmacniający, odżywczy i równoważący niedobory w organizmie.
Z tego względu jako podstawę zimowego jadłospisu zaleca się głównie:
- przyprawy – takie jak: imbir, goździki, anyż gwiaździsty, pieprz, koper włoski, cynamon, czosnek, cebula, kolendra
- zboża – głównie owies, czyli po prostu płatki owsiane, które najlepiej spożywać w postaci gorącej owsianki z dodatkiem przypraw, suszonych owoców, nasion i odrobiny dobrej jakości naturalnego miodu. Wskazana jest również kasza jaglana – spożywana na słodko lub na słono – oraz kasza gryczana i ryż
- mięso – wszystkie rodzaje mięs wymienione powyżej
- ryby – w szczególności wędzone; z owoców morza zalecane są krewetki, ostrygi, langusty
- warzywa – wszystkie warzywa korzeniowe, kapusty, por, brokuł, kalafior, fenkuł
- nasiona roślin strączkowych – głównie soczewica, fasola adzuki i czarna soja
- napoje – takie jak: kawa zbożowa, herbata z dodatkiem rozgrzewających przypraw
- alkohol – wysokoprocentowe napoje alkoholowe, grzane wino, grog. Pamiętajmy jednak, że alkoholu nie można spożywać w nadmiarze, ponieważ pity w za dużej ilości silnie osłabia energię nerek
Jak dbać o siebie jesienią? Co jeść, a czego unikać według medycyny chińskiej?
Jak zadbać zimą o emocje?
W medycynie chińskiej każdy narząd powiązany jest z określoną emocją. Nie inaczej jest w przypadku nerek. Biorąc pod uwagę, że zimą nerki są szczególnie podatne na niedobory energetyczne, warto zadbać wtedy o równowagę wewnętrzną, aby skompensować negatywne uwarunkowania zewnętrzne.
O ile nie mamy wpływu na zimną pogodę, o tyle możemy panować nad emocjami i utrzymywać w harmonii swój wewnętrzny dobrostan. Emocją związaną z nerkami jest lęk. Dolegliwości nerek są często przyczyną pojawienia się strachu, niepokoju i obaw u człowieka. Działa to również w drugą stronę: strach i przewlekły lęk mogą uszkadzać nerki, powodować wyczerpanie yin nerek lub niedobór qi nerek. W efekcie daje to określone objawy na poziomie fizycznym.
Utrzymujące się długo zaburzenia równowagi energetycznej i osłabienie nerek mogą także stanowić przyczynę rozwoju wielu chorób o charakterze chronicznym. Wzmacnianie nerek i ich ochrona są więc podstawową częścią profilaktyki wszelkich schorzeń przewlekłych.
Warto także wiedzieć, że zdecydowanie negatywny wpływ na nasz organizm w tym czasie ma:
- nadmierna aktywność fizyczna – co nie oznacza całkowitego jej wykluczenia, lecz jedynie redukcję i mniejszą intensywność. Pamiętajmy, że zimową porą o wiele łatwiej o zmęczenie i przeciążenie organizmu
- przepracowywanie się – co zwykle łączy się z niedosypianiem i niedostateczną ilością odpoczynku i relaksu
- poddawanie się lękom i martwienie o przyszłość
- szok emocjonalny lub umysłowy
- poczucie winy
- strach
Aby zatem właściwie troszczyć się o swoje nerki, musimy nie tylko prawidłowo się odżywiać i dbać o utrzymanie ciepła w organizmie, ale również uważać na swoje emocje i nie poddawać się lękom i niepokojom. W miarę możliwości unikać trzeba zatem wszelkich negatywnych informacji, które mogą zaburzyć nasz spokój wewnętrzny. Zamiast więc oglądać kolejny program informacyjny w telewizji lub serwisie internetowym, lepiej długie, zimowe wieczory spędzać z rodziną lub przyjaciółmi, śmiejąc się, grając w gry i ciesząc swoją obecnością.
Zima jest również doskonałym czasem na wyciszenie się i rozwój duchowy. Dobrze jest wtedy więcej czasu poświęcać na takie aktywności, jak: medytacja, praktyka jogi, czytanie książek, słuchanie ulubionej muzyki i ogólnie większe skupienie na swoim wnętrzu. Pozytywnie działają spotkania towarzyskie i rozmowy w gronie bliskich osób. Umila to zimowe wieczory i pozwala wykorzystać ten czas jak najlepiej.
Zobacz również: Nasza zima zła! Jak najchłodniejsza pora roku wpływa na zdrowie?
Bibliografia:
- Kastner, J. (2020). Terapia pożywieniem. Łódź: Wydawnictwo Galaktyka.
- Montakab, H. (2018). Medycyna chińska w praktyce: teoria, diagnostyka i terapia w rozumieniu zachodnim. Łódź: Wydawnictwo Galaktyka.
Wiosenne przebudzenie, czyli jak zadbać o siebie wiosną wg medycyny chińskiej
