Czy choroby narządów wewnętrznych mogą zmienić wygląd skóry? Tak, przecież nasz organizm to system połączonych ze sobą układów i narządów, które wzajemnie na siebie oddziałują. Niestety, w codziennej praktyce większość zmian skórnych jest rozpoznawana jako uczulenia albo zaniedbania higieniczne, których nie wiąże się z innymi dolegliwościami.
Niektóre schorzenia wewnętrzne powodują bardzo charakterystyczne zmiany na skórze. Dlatego powinniśmy bacznie obserwować swoją skórę, a wszystkie nietypowe plamy, przebarwienia czy wypryski pokazywać lekarzowi.
Zmiany skórne a choroby wewnętrzne
Zdrową skórę cechuje prawidłowe napięcie, gładka struktura i naturalny, jednolity koloryt. Jej wygląd pozwala nam rozpoznać człowieka przemęczonego, przeziębionego, niedożywionego czy chorego. Patrząc na skórę, szczególnie tę na twarzy i rękach, łatwo zauważyć, że dzieje się coś złego.
Skóra jest zwierciadłem zdrowia, ale powstałe na niej zmiany często traktujemy jako defekt kosmetyczny, a nie sygnał do wykonania badań, choćby podstawowych. Zmiany skórne są bagatelizowane nie tylko przez pacjentów, którzy pomocy szukają u dermatologa lub specjalisty medycyny estetycznej, ale czasem także przez niektórych lekarzy.
Żadnej zmiany skórnej nie wolno lekceważyć i zawsze należy sprawdzić, czy nie ma podłoża internistycznego. Wśród zmian obserwowanych na skórze w przebiegu chorób wewnętrznych najczęściej wymienia się:
- rumień
- łuszczenie się naskórka
- suchość
- zakażenia bakteryjne
- zakażenia wirusowe
- zakażenia grzybicze
- wszelkiego rodzaju znamiona
- stwardnienia i guzki
- obrzęki
- rozstępy
- bliznowce
- brodawki wirusowe
- trądzik
- rozszerzone naczynka i naczyniaki
- częste siniaki
- pęcherzyki
- wypryski
- pokrzywkę
- nasilony łojotok
- przebarwienia
Choroby tarczycy a zmiany skórne
Niedoczynność tarczycy – niedobór hormonów tarczycy prowadzi do spowolnienia metabolizmu oraz zaburzeń wielonarządowych – przyrostu masy ciała, obrzęków, skłonności do bradykardii (wolniejsze bicie serca), zaparć i spowolnienia psychoruchowego. Skóra osób z niedoczynnością tarczycy jest blada, często zimna, łuszcząca się (zwykle na łokciach i kolanach). Występują też zmiany skórne, tzw. „brudne łokcie i kolana”, czyli wyraźnie ciemniejsza skóra w tych okolicach ciała. Chorzy mniej się pocą. Charakterystyczne jest także zmatowienie i łamliwość paznokci. Włosy są pozbawione połysku, grube, trudne do ułożenia i skłonne do wypadania.
Nadczynność tarczycy – istotą choroby jest nadmierne wydzielanie hormonów tarczycy (tyroksyny – T4 i trijodotyroniny – T3), które – upraszczając problem – prowadzi do przyspieszenia tempa metabolizmu, a w konsekwencji do zaburzeń ogólnoustrojowych. Chorzy z nadczynnością tarczycy mają delikatną, ciepłą skórę (tzw. skóra aksamitna), która jest stale wilgotna. Inną manifestacją jest wyraźny dermografizm, czyli rodzaj pokrzywki, reakcji alergicznej po mechanicznym podrażnieniu skóry. Często się mówi, że na takiej skórze można pisać. Inne objawy choroby, które łatwo zauważyć, to łamliwość i wypadanie włosów oraz łamliwość i rozdwajanie się paznokci.
Choroba Hashimoto – zaliczana jest do zapaleń tarczycy i ma podłoże autoimmunologiczne. Schorzenie to może współistnieć z chorobami dermatologicznymi, takimi jak bielactwo, łysienie plackowate, nadmierne rogowacenie skóry dłoni i stóp.
Pierwotna niedoczynność przytarczyc – manifestacją choroby może być sucha, szorstka skóra ze skłonnością do rogowacenia. Paznokcie stają się matowe i mogą występować na nich poprzeczne bruzdy. Włosy są sztywne, bez połysku, ze skłonnością do wypadania.
Zmiany skórne a zaburzenia hormonalne
Nieprawidłowe działanie hormonów żeńskich jest główną przyczyną powstawania przebarwień zwanych melasmą (ostudą) lub chloasmą. Zmiany skórne, czyli wyraźnie ciemniejsze plamy, mogą występować wokół ust i na policzkach. Problem dotyczy głównie kobiet, kiedy żeńskie hormony płciowe – estrogen i progesteron – stymulują nadprodukcję melaniny podczas kontaktu skóry z promieniami słonecznymi.
Melasma częściej dotyka kobiety w ciąży i o ciemnej karnacji. Czasem nazywa się ją maską ciążową. Ale występowanie takich przebarwień może być również objawem niektórych chorób autoimmunologicznych czy gastrycznych, które są związane z zaburzeniem metabolizmu lub niedoborem witaminy C.
Choroby wątroby a zmiany skórne
Mogą być różne, w zależności od rodzaju schorzenia wątroby. Jedne zmiany skórne są typowe dla marskości wątroby, inne zaś dla schorzeń autoimmunologicznych, zapalnych czy metabolicznych.
Najbardziej widocznym objawem choroby wątroby jest zażółcenie skóry. Ma ono związek z wysokim stężeniem bilirubiny we krwi, które jest skutkiem żółtaczki.
Silny świąd skóry to najczęściej występujący i najbardziej niepokojący objaw chorób wątroby i dróg żółciowych. Może mieć on różne nasilenie, ale zawsze obniża komfort życia. Przy chorobach wątroby świąd zazwyczaj obejmuje całe ręce i stopy. Pojawia się też na przedniej powierzchni podudzi. Uważa się, że przyczyną nasilonego swędzenia może być wysokie stężenie kwasów żółciowych i ich soli we krwi, a także bilirubiny.
Innym objawem chorób wątroby jest rumień dłoni, który obejmuje wewnętrzną jej stronę (kłęb lub kłębek dłoni). Występuje on u 75 proc. osób z marskością wątroby. Ale ten sam objaw może sygnalizować nadczynność tarczycy, chorobę reumatyczną, gruźlicę, kolagenozy (choroby tkanki łącznej), nowotwory złośliwe. Czasem pojawia się także u zdrowych kobiet w ciąży. Czasem wraz z rumieniem dłoni pojawia się także rumień na podeszwach stóp.
Przy przewlekłych schorzeniach wątroby może dojść do utraty owłosienia na przedramionach, pod pachami i na wzgórku łonowym. Innym objawem przewlekłego schorzenia wątroby mogą być żółtaki, czyli kępki żółte – miękkie grudki o żółtawym kolorze pojawiające się na powiekach przy nosie.
U chorych z przewlekłym wirusowym zapaleniem wątroby typu B lub C może pojawić się pokrzywka lub rumień na wewnętrznej stronie dłoni.
Choroby serca a zmiany skórne
Zmiany na skórze i śluzówkach często towarzyszą schorzeniom układu krążenia i mogą świadczyć o ich zaawansowaniu.
Dla wrodzonej wady serca, nazywanej sinicą, charakterystyczne jest fioletowoniebieskawe zabarwienie skóry i błon śluzowych, co ma związek z gorszym utlenowaniem krwi. Inną występującą cechą są tzw. palce pałeczkowate. Wyglądem przypominają pałeczki do grania na bębenku. W chorobie tej pogrubiałe są całe pierwsze paliczki, a paznokcie są wypukłe, jak szkiełko w starym zegarku.
Ciemnoczerwona barwa skóry na twarzy, dłoniach i stopach oraz małżowinach usznych może być objawem czerwienicy prawdziwej lub wtórnej. Są to choroby spowodowane niedotlenieniem i zwiększoną produkcją erytropoetyny, czyli hormonu wytwarzanego w wątrobie i nerkach.
Plamy rumieniowe na dłoniach mogą sugerować zastoinową niewydolność serca.
Brązowe plamy na skórze oraz utrata owłosienia pachowego i łonowego mogą świadczyć o gromadzeniu się złogów żelaza w sercu, co prowadzi do kardiomiopatii. Przy nadmiernym stężeniu cholesterolu we krwi (co sprzyja rozwojowi miażdżycy) pod skórą mogą się pojawiać kępki żółte.
Bladość lub zasinienie oraz suchość skóry ze zmianami troficznymi (przebarwienia, wypryski, stwardnienia) często towarzyszą niewydolności krążenia.
Zaburzenia żylne a zmiany skórne
Przy kłopotach żylnych na skórze pojawiają się tzw. pajączki naczyniowe, czyli widoczna pod skórą siateczkowata sieć naczynek krwionośnych. Rozszerzone naczynka z czasem przekształcają się w workowate lub wrzecionowate poszerzenia żył powierzchownych, czyli żylaki.
Skóra objęta przewlekłym stanem zapalnym ma brązowawy odcień. Zmiany lokalizują się głównie na łydkach. Objawy towarzyszące to świąd, podskórne wybroczyny i wypryski. Jeżeli żylaki nie są leczone, może się rozwinąć owrzodzenie podudzi po wewnętrznej stronie nogi.
Choroby układu oddechowego a zmiany skórne
W przebiegu chorób układu oddechowego główny problem medyczny stanowi niedotlenienie skóry. Choremu towarzyszy ciągłe złe samopoczucie, a jego skóra ma szarawy lub sinawy odcień. Jest bardzo sucha, czemu może towarzyszyć uporczywy świąd. Taka skóra gorzej się regeneruje po zabiegach kosmetycznych i zranieniach.
Choroby przewodu pokarmowego a zmiany skórne
Objawy skórne chorób wewnętrznych, w tym przewodu pokarmowego i jelit, występują dość często.
Zaburzenia wchłaniania lub odżywiania pogarszają jakość skóry, jej napięcie, koloryt, regenerację, a także przyspieszają starzenie. Żadne zabiegi estetyczne nie poprawią trwale stanu takiej skóry. Konieczne jest uzupełnienie niedoborów.
Rozpoznanie choroby jelit dość często poprzedzają takie zmiany, jak rumień guzowaty, pęcherzyki, krostki, uporczywe afty, zmiany błony śluzowej jamy ustnej, zmiany łuszczycowe czy liczne brodawki.W takim przypadku należy wykonać kolonoskopię oraz specjalistyczne badania kału i krwi.
U pacjentów z trudno leczącym się trądzikiem różowatym i przewlekłymi pokrzywkami warto wykonać badanie kału na obecność Helicobacter pylori – bakterii, która jest często przyczyną zapalenia błony śluzowej żołądka i dwunastnicy, a także może powodować rozwój raka żołądka.
Choroby jelit a zmiany skórne
Zmiany na skórze są bardzo częstą manifestacją nieswoistych zapalnych chorób jelit, do których zalicza się wrzodziejące zapalenie jelita grubego oraz chorobę Leśniowskiego-Crohna. Najczęściej z tymi chorobami współistnieją: rumień guzowaty oraz piodermia zgorzelinowa.
Rumień guzowaty – jego postać to tkliwe, czerwonobrunatne guzy zapalne o średnicy 1–5 cm, zlokalizowane w większości przypadków na przedniej powierzchni podudzi lub – rzadziej – na przedramionach. Ustępuje w ciągu 2 tygodni bez owrzodzeń, zmiany spłaszczają się i bledną, nie pozostawiając śladu. Wysiewowi zmian mogą towarzyszyć objawy ogólne: gorączka, powiększenie węzłów chłonnych, złe samopoczucie. Rumień guzowaty występuje u ok. 15 proc. chorych na chorobę Leśniowskiego-Crohna lub wrzodziejące zapalenie jelita grubego.
Piodermia zgorzelinowa częściej występuje u osób cierpiących na wrzodziejące zapalenie jelita grubego. To gwałtownie powstające i szerzące się obwodowo owrzodzenia ze słabo zaznaczoną granicą i uniesionym, nieregularnym brzegiem. Owrzodzenia te są bolesne lub tkliwe, utrzymują się przez wiele miesięcy, a nawet lat. Typową lokalizacją są kończyny dolne, lecz zmiany mogą się pojawić w każdym miejscu na ciele.
Aftowe zapalenie jamy ustnej często współistnieje z chorobą Leśniowskiego-Crohna i wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego. Są to płytkie, ale bolesne nadżerki na błonie śluzowej, które mogą utrudniać przyjmowanie pokarmów.
Wśród osób cierpiących na nieswoiste zapalne choroby jelit częstość występowania łuszczycy pospolitej dochodzi do 11 proc. Wykwitami typowymi dla łuszczycy są rumieniowe grudki i tarczki pokryte warstwą łuski, które zajmują łokcie, kolana i okolicę krzyżowo-lędźwiową.
Warto też dodać, że zmiany skórne mogą się pojawić także w przypadku choroby wywołanej infekcją bakteryjną lub obecnością pasożytów. W przypadku infekcji bakteryjnej występuje piodermia zgorzelinowa lub rumień guzowaty. Zakażenia pasożytnicze (owsik, lamblia, tasiemiec uzbrojony, glista ludzka) objawiają się jako bąble pokrzywkowe oraz inne przewlekłe lub nawrotowe odczyny alergiczne, podobne do atopowego zapalenia skóry.
Nadużywane niesteroidowe leki przeciwzapalne również mogą powodować zmiany skórne charakterystyczne dla chorób przewodu pokarmowego.
Choroby reumatyczne a zmiany skórne
W typowych schorzeniach reumatycznych rzadko występują zmiany skórne, chociaż za takie można uznać zaczerwienienie skóry nad stawami objętymi zapaleniem.
W kolagenozach (choroby tkanki łącznej) zmiany na skórze i w tkance podskórnej spotykane są natomiast bardzo często. Przy toczniu rumieniowatym zmiany skórne ma aż 70 proc. chorych. Charakterystyczny jest rumień w kształcie motyla na policzkach i grzbiecie nosa. Poza tym skóra jest nadwrażliwa na promienie słońca.
Dla zapalenia wielomięśniowego lub skórno-mięśniowego typowe są fioletowy motylowaty rumień na twarzy i białawe zanikowe plamy. Przy twardzinie uogólnionej na skórze najpierw pojawia się obrzęk, potem skóra twardnieje i zanika. Przy zaawansowanej twardzinie jest pergaminowa i mocno napięta.
Cukrzyca a zmiany skórne
W chorobach metabolicznych, do których zalicza się cukrzyca, występują różne zmiany skórne. Zazwyczaj dotyczą one osób z niewyrównaną cukrzycą, czyli nieustabilizowanym poziomem cukru we krwi.
Głównym powodem nadwrażliwości skóry u diabetyków są zmiany naczyniowe (angiopatia cukrzycowa), które mogą dotyczyć zarówno większych, jak i mniejszych naczyń. Skutkiem upośledzenia układu naczyniowego są brązowawe plamy, przebarwienia tworzące się wskutek miniwylewów (wynaczynień) głównie na podudziach. Skóra na rękach bywa nienaturalnie gruba i twarda, co utrudnia czasem poruszanie palcami. U osób młodych z powodu gorszego ukrwienia skóry często występuje rumieniec cukrzycowy. Łatwo go rozpoznać, bowiem na policzkach, czole, czasem też na podudziach i stopach skóra jest mocno zaczerwieniona.
W okolicach pępka i między łopatkami może się pojawić nadmierne owłosienie. Takie nieprawidłowości mogą nawet wyprzedzić pojawienie się samej cukrzycy.
Z cukrzycą typu 2 często współistnieje bielactwo, czyli plackowaty zanik melanocytów. Chorobie towarzyszy też często nieznośne swędzenie (zwłaszcza nóg). Skóra u diabetyka jest bardzo sucha, często pozbawiona łoju (naturalnego natłuszczania) i nie poci się. Jest też bardzo podatna na zakażenia drożdżakowe i grzybicze. Dla cukrzycy charakterystyczne jest też trudne gojenie się ran.
Choroby nowotworowe a zmiany skórne
Zmiany skórne dość często poprzedzają rozpoznanie choroby nowotworowej. Warto je znać, aby jak najszybciej rozpocząć leczenie choroby podstawowej.
Rogowacenie ciemne (acanthosis nigricans) manifestuje się brodawkowatymi zmianami zlokalizowanymi głównie w fałdach skórnych – pachach, pachwinach, na twarzy i szyi oraz w okolicy podpiersiowej i okołopępkowej. Zmiany są rozmieszczone symetrycznie i często towarzyszy im świąd. Zajęte bywają też śluzówki jamy ustnej i nosa – tam przeważają brunatne plamy barwnikowe. Nagły wysyp takich zmian skórnych może sugerować nowotwór, najczęściej jest to gruczolakorak żołądka, rzadziej jelit i płuc.
Nagły wysiew dużej liczby brodawek łojotokowych na skórze całego ciała, którym często towarzyszy silny świąd, zwłaszcza u osób starszych, może być pierwszym sygnałem rozwijającego się gruczolakoraka żołądka, okrężnicy i odbytnicy, rzadziej przełyku czy trzustki. Duży i nagły wysiew brodawek łojotokowych często związany jest też z rakiem jelita grubego.
Obecność plam barwnikowych o średnicy 1–5 mm na skórze twarzy, zwłaszcza wokół ust i oczu, na błonie śluzowej jamy ustnej, wokół odbytu i na jego śluzówce, a także na skórze rąk, głównie kciuków, bywa objawem guzów trzustki, jajnika i piersi.
Zmiany skórne są bardzo częstym objawem raka skóry. Najczęściej diagnozowany jest rak podstawnokomórkowy, który objawia się wykwitem w postaci niezapalnego guzka otoczonego charakterystycznym, niezapalnym, perełkowatym wałem. W części środkowej guza może występować bliznowacenie. Takie zmiany skórne najczęściej stwierdza się na tułowiu. Rak płaskonabłonkowy skóry może się objawiać wystąpieniem drobnych grudek, zaczerwienionych, złuszczających się i pokrytych strupem, które zwiększają się i przybierają postać brodawkową. Charakterystycznym objawem raka skóry jest ranka, która zdaniem chorego powstała np. „przy goleniu” i nie chce się zagoić.
Trzeci nowotwór skóry to czerniak, które źle rokuje i często daje przerzuty. Do najczęstszych objawów, wymagających konsultacji lekarza (onkolog, chirurg onkolog, dermatolog) należą między innymi:
- zgrubienie
- zaczerwienienie wokół znamienia
- swędzenie
- krwawienie
- powiększenie
- zmiany zabarwienia
- zmiana kształtu
Zmiany w obrębie znamienia, budzące niepokój onkologiczny, są określane jako ABCD:
- A – asymetria: zmiana kształtu znamienia z okrągłej na niesymetryczną
- B – brzegi: nierówne, postrzępione brzegi znamienia
- C – kolor (ang. color): zmiany w zabarwieniu znamienia, tj. ściemnienie, rozjaśnienie, różne zabarwienia w obrębie tego samego znamienia
- D – rozmiar, średnica znamienia (ang. diameter): ocenie powinny być poddane wszelkie znamiona o wielkości powyżej 6 mm
Raz do roku warto zapisywać się do dermatologa na profilaktyczną wizytę, podczas której lekarz dokona dermatoskopowej oceny znamion i ew. zmian pojawiających się na skórze.
Źródła:
- Gośliński, J. (2020). Czerniak – objawy i diagnostyka nowotworu skóry. Pobrane z https://www.zwrotnikraka.pl/czerniak-objawy-raka-skory/
- Jabłońska, S., Majewski, S. (2008). Choroby skóry i choroby przenoszone drogą płciową. Warszawa: PZWL.
- Kaszuba, A., Adamski, Z. (2011). Leksykon dermatologiczny, tom I. Lublin: Wydawnictwo Czelej.
- Szczeklik, A. (2005). Choroby wewnętrzne, tom I. Kraków: Medycyna Praktyczna, Kraków 2005.
- Brzozowski, R. (red.) (2001). Vademecum lekarza praktyka. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL.
- Porter, R.S., Kaplan, J.L., Homeier, B.P. (2010). The Merck Manual. Objawy kliniczne. Praktyczny przewodnik diagnostyki i terapii. Wrocław: Wydawnictwo Elsevier Urban & Partner.