Na początek warto powiedzieć, że ciśnienie to siła, z jaką krew napiera na ściany tętnic. Gdy serce się kurczy i wypycha krew do aorty, ciśnienie jest wyższe. Nazywa się je skurczowym lub potocznie górnym. W czasie rozkurczu, kiedy serce napełnia się krwią, nacisk na ściany tętnic maleje. Ciśnienie się obniża. To ciśnienie rozkurczowe, zwane także dolnym. Wysokość ciśnienia podaje się w milimetrach słupka rtęci, czyli mmHg.
Spis treści
Przyczyny nadciśnienia tętniczego
U większości chorych nie stwierdza się konkretnej przyczyny rozwoju nadciśnienia tętniczego. Na jego podwyższone wartości może wpływać wiele czynników:
- dziedziczna skłonność
- otyłość, zwłaszcza tzw. otyłość brzuszna (zwiększenie obwodu brzucha)
- duże spożycie soli
- proces starzenia się organizmu
- życie w ciągłym stresie
- brak aktywności fizycznej
Niskie ciśnienie – czy jest groźne i jak je leczyć?
Nadciśnienie pierwotne i wtórne
W zależności od przyczyny wywołującej wzrost ciśnienia tętniczego chorych dzieli się na dwie grupy:
- u ponad 90 proc. pacjentów występuje tzw. nadciśnienie pierwotne, inaczej zwane samoistnym, co oznacza, że przyczyna nadciśnienia jest złożona i jeszcze nie w pełni poznana – wskazuje się na udział genów, środowiska, diety, stresu i stylu życia
- u 5–10 proc. chorych na nadciśnienie tętnicze stwierdza się nadciśnienie wtórne, zwane też objawowym. U tych chorych podwyższone ciśnienie jest zazwyczaj objawem innej choroby, dotyczącej najczęściej nerek, dużych tętnic, lub zaburzeń czynności gruczołów wydzielających substancje regulujące wysokość ciśnienia krwi (np. choroby tarczycy, zaburzenia przysadki, przytarczyc, nadnerczy). Właściwie przeprowadzone badania umożliwiają wykrycie i usunięcie przyczyny wywołującej wzrost ciśnienia krwi, a tym samym wyleczenie i trwałe uzyskanie prawidłowego ciśnienia tętniczego
Nadciśnienie tętnicze – objawy
Jak już powiedzieliśmy, rozwijające się nadciśnienie tętnicze przez długi czas nie daje charakterystycznych objawów, przez co jest bagatelizowane. Nadciśnienie nie boli i może właśnie dlatego bywa nazywane cichym zabójcą.
Do najczęściej występujących niecharakterystycznych objawów nadciśnienia należą:
- Ucisk w głowie – pojawia się okazjonalnie i zwykle ma charakter tępego bólu. Może też występować ostry i krótkotrwały ból, jak ukłucie szpilką. Gdzie boli głowa przy nadciśnieniu? Najbardziej charakterystycznym objawem rozwijającego się nadciśnienia tętniczego są poranne bóle, które występują z tyłu głowy (w okolicy potylicy).
- Zawroty głowy – zwykle trwają bardzo krótko i nie powodują utraty równowagi. Ale często towarzyszą im dokuczliwe szumy uszne i mroczki przed oczami, które można „widzieć” nawet przez kilkanaście minut.
- Zmęczenie – to charakterystyczne dla nadciśnienia może pojawiać się sporadycznie lub występować stale, niezależnie od długości wypoczynku. Poza tym można też zaobserwować ogólny spadek sprawności fizycznej i psychicznej, często połączony z brakiem koncentracji.
- Krwawienie z nosa – jest naturalną obroną organizmu przed wysokim ciśnieniem. Rzadko jednak łączymy je ze schorzeniem układu krwionośnego. Zwykle takie krwawienia tłumaczymy ogólnym osłabieniem organizmu.
- Zaburzenia snu – występują w różnej formie i z różną częstotliwością. Niekiedy mamy trudności z zasypianiem, które tłumaczymy stresującą pracą. U innych osób nadciśnienie może mieć postać przedwczesnego budzenia się. Niedostatek snu w istotny sposób wpływa na rozwój chronicznego zmęczenia i brak koncentracji.
- Nerwowość – objawia się nadmiernym pobudzeniem, ciągłym rozdrażnieniem i podenerwowaniem, a nawet nieusprawiedliwionymi wybuchami agresji. Zlekceważenie takich objawów dość szybko prowadzi do pogłębienia choroby.
- Dolegliwości serca – przy nadciśnieniu odczuwa się wyraźne łomotanie serca, uczucie ucisku lub ciasnoty w jego okolicy. Czasem choremu przeszkadza nie tylko dopasowane ubranie, ale nawet koc, którym jest przykryty. Takie dolegliwości mogą trwać krótko lub też utrzymywać się przez wiele dni, a nawet tygodni.
- Duszność – napady duszności występują zazwyczaj podczas wysiłku fizycznego, w chwili silnego zdenerwowania lub po ważnych przeżyciach psychicznych.
Wymienione objawy mogą pojawiać się także przy innych schorzeniach, dlatego nazywa się je niespecyficznymi dla nadciśnienia tętniczego. Można jednak przyjąć, że im więcej takich objawów obserwujemy u siebie, tym większe jest prawdopodobieństwo, że cierpimy na nadciśnienie tętnicze.
7 faktów o sercu, które cię zaskoczą
Jak zdiagnozować nadciśnienie tętnicze?
Podstawowym badaniem, które pozwala rozpoznać nadciśnienie tętnicze, jest regularne wykonywany pomiar ciśnienia (sprawdź: jak prawidłowo zmierzyć ciśnienie). Nadciśnienia tętniczego nie da się rozpoznać po jednorazowym pomiarze ciśnienia. Chorobę tę rozpoznaje się na podstawie kilkukrotnych pomiarów ciśnienia krwi, wykonywanych zazwyczaj w kilkudniowych lub kilkutygodniowych odstępach czasu.
U większości chorych można dość łatwo określić fakt występowania nadciśnienia i wdrożyć odpowiednie leczenie. Zdarza się jednak, że u pacjenta występuje tzw. nadciśnienie białego fartucha, czyli wysokie ciśnienie podczas pomiaru w gabinecie. Gdy pacjent mierzy ciśnienie w domu, jest ono prawidłowe. Zdarza się też tzw. nadciśnienie maskowane. Polega ono na tym, że w gabinecie pacjent ma ciśnienie prawidłowe, a w domu nieprawidłowe. W takich przypadkach zaleca się badanie holterowskie, które rejestruje wartości ciśnienia przez całą dobę.
Zmierz ciśnienie i porównaj swoje wyniki
skurczowe (mmHg) | rozkurczowe (mmHg) | |
≤120 | ≤ 80 | optymalne |
120–129 | 80–84 | prawidłowe |
130–139 | 85–89 | wysokie prawidłowe |
140–159 | 90–99 | nadciśnienie I stopnia |
169–179 | 100–109 | nadciśnienie II stopnia |
równe i powyżej 180 | równe i powyżej 110 | nadciśnienie III stopnia |
Leczenie nadciśnienia
Nadciśnienie tętnicze jest najczęstszą przyczyną przedwczesnych zgonów. Szacuje się, że w Polsce na nadciśnienie choruje 11–12 milionów osób. Nie jest prawdą, że ustawienie dobrego leczenia dla pacjenta z nadciśnieniem jest trudne. Jeśli pacjent zrozumie istotę swojej choroby, zaufa lekarzowi i będzie sumiennie przyjmował leki na nadciśnienie, może zapanować nad chorobą i uchronić się przed groźnymi powikłaniami. Ważnym elementem terapii jest także zmiana stylu życia, diety i zmobilizowanie się do aktywności fizycznej.
Leki na nadciśnienie
Jak leczyć nadciśnienie? W leczeniu nadciśnienia tętniczego wykorzystuje się przede wszystkim leki z pięciu głównych grup. Są to leki, których korzystne działanie udowodniono w dużych i spełniających standardy wysokiej jakości i wiarygodności wyników badaniach klinicznych. Są to:
- inhibitory konwertazy angiotensyny (ACEI) – leki, które hamują powstawanie angiotensyny, hormonu, który przyczynia się, poprzez różne mechanizmy, do wzrostu ciśnienia tętniczego, zwężenia naczyń, przerostu i usztywnienia naczyń krwionośnych czy przyspieszenia akcji serca
- antagoniści receptora angiotensyny (ARB) – leki z tej grupy, podobnie jak inhibitory, są zalecane jako leki pierwszoplanowe w leczeniu nadciśnienia tętniczego, także wtedy, gdy chory dodatkowo cierpi na niewydolność serca, ma przerost lewej komory, cukrzycę lub zespół metaboliczny, choroby nerek lub migotanie przedsionków
- diuretyki, czyli leki moczopędne – podawane są w zależności od innych schorzeń, na które pacjent choruje
- leki blokujące receptory beta-adrenergiczne (tzw. beta-blokery) – leki te chronią przed przyspieszeniem akcji serca, skurczem naczyń krwionośnych czy zwiększeniem ilości krwi, jaką podczas skurczu wyrzucają komory serca. To zdarzenia, które przyczyniają się do wzrostu ciśnienia. Jeśli się im zapobiegnie, ciśnienie się obniża
- antagoniści kanałów wapniowych – zmniejszają kurczliwość serca, rozszerzają tętnice, przez co obniżają ciśnienie tętnicze
Współczesne wytyczne rekomendują od początku rozpoznania nadciśnienia tętniczego stosowanie terapii skojarzonej, z wykorzystaniem leków o różnych mechanizmach działania.
Często wybór leku zależy od indywidualnego profilu danego pacjenta. Inaczej mówiąc, od tego, ile ma lat, na jakie inne choroby choruje, jakie jest u niego ryzyko groźnych powikłań nadciśnienia, czy jest otyły, jaka jest jego indywidualna tolerancja danego leku, a nawet od tego, czy jest mężczyzną czy kobietą lub jakiej jest rasy. Leki na nadciśnienie dobiera specjalista i bez porozumienia z nim nie należy ich odstawiać lub zmieniać.
Celem terapeutycznym w leczeniu nadciśnienia tętniczego jest obniżenie go do wartości poniżej 140/90. Ostatnie wytyczne światowych towarzystw podpowiadają, że powinno się dążyć do uzyskania ciśnienia poniżej 130/80, ale nie niżej niż 120/70. Na uzyskanie takich wyników powinny wystarczyć trzy miesiące terapii.
Nadciśnienie w ciąży
U kobiet oczekujących dziecka może się ujawnić nadciśnienie, które rozwinęło się już wcześniej. Bywa też, że zmiany hormonalne zachodzące w organizmie kobiety ciężarnej przyczyniają się do rozwoju nadciśnienia. Ale takie nadciśnienie zazwyczaj ustępuje w ciągu sześciu tygodni po urodzeniu dziecka.
Należy też podkreślić, że nadciśnienie w ciąży jest groźne zarówno dla matki, jak i dla dziecka. Wiąże się ono z ryzykiem wystąpienia poważnych powikłań, do których zalicza się m.in. uszkodzenie nerek i uszkodzenie płodu.
Nadciśnienie w ciąży dotyczy 6–10 proc. ciąż. Choć statystycznie nie jest to wielki odsetek, nie wolno zapominać, że nadciśnienie w ciąży może być niebezpieczne. 16 proc. zgonów wśród kobiet oczekujących dziecka jest związanych z powikłaniami wynikającymi z ciężkiego nadciśnienia.
Choroby układu krążenia
Powikłania nadciśnienia
Choroba nadciśnieniowa jest szczególnie niebezpieczna dla człowieka, jeśli jest długo nierozpoznana i nieleczona. W wyniku nadmiernego ciśnienia tętniczego dochodzi do wielu powikłań i dysfunkcji.
Nadciśnienie tętnicze zwiększa ryzyko:
- miażdżycy
- zawału mięśnia sercowego
- niewydolności serca
- udarów mózgu
- sztywnienia tętnic
- przerostu lewej komory serca
- upośledzenia pracy nerek
- upośledzenia wzroku
Fakty i mity o nadciśnieniu tętniczym
W sieci można znaleźć wiele „dobrych porad” na temat leczenia nadciśnienia domowymi sposobami. Jedyny sposób walki z nadciśnieniem domowym sposobem to:
- przestrzeganie diety (bogatej w warzywa, ryby, dobre tłuszcze)
- ograniczenie spożycia soli
- zwiększenie aktywności fizycznej, która pozwoli pozbyć się nadmiaru kilogramów
Uwaga na „domowe sposoby na nadciśnienie”
Warto jednak pamiętać, że niektóre „porady” mogą zaszkodzić lub w najlepszym razie nie przynieść żadnej korzyści. Co zatem poleca się na obniżenie ciśnienia domowymi sposobami? To między innymi:
- woda z cytryną na nadciśnienie – nie ma żadnych dowodów na to, że picie wody z cytryną pomaga obniżyć ciśnienie krwi. No chyba że do korzyści z picia dużych ilości wody z cytryną zaliczy się częstsze oddawanie moczu. Picie wody z cytryną warto polecić zamiast soków owocowych i innych napojów, które są dosładzane, a więc niekorzystnie wpływają na nasze zdrowie
- herbata z lipy na nadciśnienie – zwolennicy fitoterapii będą opowiadali się za piciem naparu z lipy. Terpeny zawarte w wyciągu z kwiatostanów lipy wykazują właściwości hipotensyjne, ale zbyt małe, aby mogły wpływać na obniżenie ciśnienia tętniczego
- zioła na nadciśnienie – trzeba pamiętać, że zioła mogą wchodzić w interakcje z przyjmowanymi lekami i bardziej szkodzić niż pomagać. Osoby chorujące na nadciśnienie powinny zażywanie każdego preparatu uzgodnić z lekarzem prowadzącym
- herbata i kawa a nadciśnienie – wiele osób chorujących na nadciśnienie tętnicze obawia się picia kawy i mocnej herbaty. Ale w rekomendacjach nie ma takiego zakazu. Są natomiast doniesienia z badań naukowych, które potwierdzają, że picie kawy i herbaty zmniejsza ryzyko wystąpienia powikłań sercowo-naczyniowych. Oba napoje działają diuretycznie (moczopędnie), a więc nieco obniżają ciśnienie krwi
- alkohol – osoby z nadciśnieniem tętniczym powinny ograniczyć spożywanie alkoholu. Nadmiar alkoholu podnosi ciśnienie, może spowodować arytmię
- grejpfruty i soki grejpfrutowe – nie jest prawdą, że przy nadciśnieniu tętniczym należy unikać jedzenia tych owoców czy picia soku. Więc skąd zapytania w sieci: „grejpfrut a leki na nadciśnienie”? Ograniczenie spożycia grejpfrutów dotyczy osób zażywających statyny
Niestety poszukiwanie cudownych sposobów na obniżenie ciśnienia tętniczego bywa wymówką, aby nie brać leków i nie podjąć rzetelnego leczenia. To niebezpieczna postawa i lekceważenie zagrożeń, jakie niesie ze sobą nadciśnienie tętnicze.
Choroby, które widać w oczach: cholesterol, nadciśnienie, cukrzyca…
Zrób to dla siebie
Co trzecia kobieta i co drugi mężczyzna w średnim wieku nie wiedzą, że mają nadciśnienie, bo nadciśnienie – choć groźne dla życia – nie boli. Sześć z każdych dziesięciu dorosłych osób z nadciśnieniem przekracza swoją idealną wagę o 20 procent. Nawet niewielka modyfikacja diety, zrzucenie kilku kilogramów i więcej ruchu mogą sprawić, że ciśnienie obniży się lub ustabilizuje. Warto się postarać, bo utrata jednego kilograma powoduje spadek ciśnienia o 2–3 mmHg, a 10 kilogramów – aż o 20–30 mmHg.
Łatwo powiedzieć! Nikt, kto dotychczas wiódł życie leniwego kanapowca, nie rzuci się do wykonywania ćwiczeń fizycznych, trzymania ścisłej diety, nie zrezygnuje ze słodyczy itd. Gdyby tak była jakaś cudowna pigułka… Nic z tego! Trochę wysiłku jednak trzeba w to włożyć, by odzyskać nie tylko dawną formę, ale i zagwarantować sercu łatwiejszą pracę.
Dlatego:
- zacznij się ruszać – 150 minut tygodniowo umiarkowanego wysiłku fizycznego sprzyja obniżeniu ciśnienia i jest też działaniem zapobiegającym rozwojowi schorzenia
- zmień menu – dostarczaj organizmowi mniej kalorii, mniej tłuszczów zwierzęcych, ogranicz spożycie soli. Warto pamiętać, że sól znajduje się nie tylko w solniczce, ale także w chlebie, przetworach mięsnych, gotowych wędlinach. Należy wyjaśnić, że nie ma zdrowszej soli. Chlorek sodu pod każdą nazwą jest tak samo szkodliwy
- dosmaczając potrawy, zamiast soli możesz używać kminku, majeranku lub innych ziół, które zdecydowanie podnoszą smak i z powodzeniem mogą zastąpić sól
- dbaj o prawidłową masę ciała – u osób z BMI przekraczającym 30 ryzyko wystąpienia nadciśnienia jest od 2 do 5 razy wyższe, a u osób z BMI powyżej 35 nadciśnienie występuje w 70 proc. przypadków
- rzuć palenie – palenie tytoniu podnosi ciśnienie tętnicze, a u osób, u których choroba już się rozwinęła, może być przyczyną zawału serca
- naucz się rozładować stres – nawet nie zdajemy sobie sprawy z tego, jak silnie na rozwój nadciśnienia wpływają nasze emocje. Jeśli nie potrafimy ich rozładowywać, możemy się spodziewać, że prędzej czy później nas to dopadnie (sprawdź: jak radzić sobie ze stresem)
- wysypiaj się – w grupie osób, które mają zaburzoną higienę snu (śpią krócej, wybudzają się w nocy itp.) nadciśnienie występuje częściej (o 10 proc. więcej zachorowań) niż u ludzi, którzy dbają o zdrowy sen. Istotną informacją w kontekście nadciśnienia tętniczego może być fakt, że po bezsennej nocy człowiek zjada 500 kalorii więcej, aby zaspokoić głód. Jeśli bezsenne noce zdarzają się często, nietrudno o kolejne zbędne kilogramy
Źródła:
- Gąsowski, J., Prejbisz, A., Leśniak, W. (2019). Nadciśnienie tętnicze. Pobrane z https://www.mp.pl/pacjent/nadcisnienie/informacje/cisnienie_nadcisnienie/58698,nadcisnienie-tetnicze
- Marchewka, A. (2021). Nadciśnienie tętnicze – przyczyny, objawy i leczenie. Pobrane z https://www.medicover.pl/o-zdrowiu/nadcisnienie-tetnicze-przyczyny-objawy-i-leczenie,6222,n,192
- Cooley, D.A. (2000). Twoje serce: wszystko, co chorzy i zdrowi powinni wiedzieć o własnym sercu. Warszawa: Wydawnictwo Amber.
- Gąsowski, J., Kasprzyk, Z. (2011). Inhibitory konwertazy angiotensyny (inhibitory ACE, ACEI). Pobrane z https://www.mp.pl/pacjent/nadcisnienie/badania_leczenie/59543,inhibitory-konwertazy-angiotensyny-inhibitory-ace-acei
- Gąsowski, J., Kasprzyk, Z. (2011). Blokery kanałów wapniowych. Pobrane z https://www.mp.pl/pacjent/nadcisnienie/badania_leczenie/59637,blokery-kanalow-wapniowych