Goździki to suszone pąki goździkowca korzennego (łac. Syzygium caryophyllatum), niewielkiego wiecznie zielonego drzewa, które pochodzi z Wysp Korzennych na Oceanie Indyjskim. Jest uprawiane w Indonezji, na Madagaskarze, w Tanzanii, Sri Lance, Malezji i na Grenadzie. Drzewa goździkowe nie przekraczają 12–15 m wysokości. Potrzeba aż 20 lat, by osiągnęły pełną dojrzałość. Owocują przez kolejne 50 lat.
Spis treści
Goździki – przyprawa
Aromatyczna przyprawa, jaką są goździki, to po prostu suszone pąki kwiatowe. Zbiera się je ręcznie, dwa razy w roku, w fazie dojrzewania, przed kwitnieniem, gdy osiągną odpowiednią wielkość, ale zanim się otworzą. Pąki suszy się powoli na słońcu przez kilka dni. Tracą wówczas 1/3 masy i stają się ciemnobrązowe. Otrzymane w ten sposób goździki mają zdecydowany korzenny aromat i swoisty ostry, palący, gorzkawy smak, który może dawać wrażenie drętwienia ust.
Pomarańcze z goździkami
Goździki to niezastąpiony składnik bożonarodzeniowych aromatycznych dekoracji. Najbardziej efektowne są pomarańcze z goździkami. Owoce z grubą skórą wystarczy umyć i wytrzeć do sucha. Potem wykałaczką zrobić dziurki i włożyć w nie goździki. Całość można ozdobić kolorową wstążką i używać jako ozdobę choinkową lub element świątecznego stroika.
Olej z goździków
Pąki goździkowca wykorzystuje się także do pozyskiwania olejku goździkowego. Otrzymuje się go z pąków kwiatowych na drodze destylacji z parą wodną. Olej z goździków pozyskuje się także przez destylację liści i szypułek goździkowca. Ma on jednak nieco gorszą jakość.
Olejek goździkowy ma właściwości antyseptyczne i przeciwbólowe. Po rozpuszczeniu w wodzie może być stosowany:
- w leczeniu reumatyzmu i artretyzmu
- jako środek przeciwbakteryjny do płukania ust i gardła, w stanach zapalnych górnych dróg oddechowych (sprawdź: ziołowe płukanki do gardła i jamy ustnej)
- w stomatologii, głównie jako środek odkażający i przeciwbólowy (miejscowo znieczulający); olej goździkowy jest składnikiem m.in. past używanych do leczenia kanałowego zębów
- jako dodatek do maści rozgrzewających oraz do niektórych leków w celu poprawienia zapachu [5]
Przyprawy – na jakie dolegliwości pomagają i jak je stosować?
Wartości odżywcze goździków
Podobnie jak inne przyprawy, goździki nie mają zbyt dużych ilości składników pokarmowych. Łyżeczka zmielonych goździków, czyli ok. 2 g, zawiera:
- 6 kcal
- 1 g węglowodanów
- 1 g błonnika
- sporo magnezu
- potas, wapń, fosfor, żelazo i cynk
- witaminy z grupy B, witaminę E, kwas foliowy oraz witaminę A i K
Aromatyczne goździki wyróżniają się natomiast zawartością olejków eterycznych i przeciwutleniaczy, w tym eugenolu. Eugenol działa pięć razy skuteczniej niż witamina E – uznawana za silny przeciwutleniacz. To właśnie tym składnikom goździki zawdzięczają właściwości lecznicze [2].
Goździki – właściwości lecznicze
Najstarsze wzmianki o goździkach pochodzą ze starych chińskich ksiąg. Dworzanie i wyżsi rangą oficerowie, zwracając się do cesarza, musieli trzymać kilka goździków w ustach, aby ich oddech zachował świeżość. Ale nie tylko.
W medycynie naturalnej od wieków wykorzystywano właściwości przeciwbólowe, przeciwzapalne, przeciwbakteryjne i przeciwwirusowe suszonych pąków goździkowca. Mielone goździki stosowano przy drobnych skaleczeniach, a całe pąki uważano za afrodyzjak.
Prozdrowotne właściwości suszonych pąków goździkowca potwierdzają badania naukowe. Goździki:
- wzmacniają układ odpornościowy – goździki zawierają substancje o działaniu przeciwwirusowym i przeciwbakteryjnym, które zwiększają odporność organizmu i pomagają w zwalczaniu infekcji [6]
- chronią wątrobę, mają działanie hepatoprotekcyjne, czyli mogą zapobiegać stłuszczeniu oraz wczesnym stanom zwłóknienia wątroby. Substancje zawarte w goździkach, zwłaszcza eugenol, powodują mniejsze gromadzenie tłuszczów w hepatocytach (komórkach wątroby), a tym samym zapobiegają uszkodzeniom wątroby [4]
- pomagają w dolegliwości trawiennych – zwiększają wydzielanie enzymów trawiennych, łagodzą mdłości i wzdęcia. Dlatego mogą być remedium na niestrawność [1]
- wspomagają leczenie wrzodów żołądka, bo zwiększają wytwarzanie śluzu żołądkowego. To naturalna bariera, która chroni przed uszkadzaniem błony śluzowej żołądka przez kwasy trawienne [6]
- goździki mają właściwości znieczulające i odświeżające, ssanie lub żucie goździków to sprawdzony i znany w medycynie naturalnej sposób na walkę z nieświeżym oddechem [6]
- chronią przed rakiem płuc, piersi i jajników, mogą zapobiegać rozrostowi guzów i nawet wywoływać apoptozę (śmierć) komórek nowotworowych [7]
- wzmacniają kości – w badaniach na zwierzętach wykazano, że niektóre substancje zawarte w goździkach pomagają zachować masę i gęstość kości. Goździki są również bogate w mangan, który bierze udział w tworzeniu kości i odpowiada za ich prawidłową strukturę [6]
- łagodzą bóle głowy, w tym migrenowe, bo korzystnie wpływają na krążenie krwi. Tak działa posmarowanie czoła pastą zrobioną z 1/4 łyżeczki goździkowego proszku i jednej łyżeczki olejku cynamonowego
- uśmierzają ból gardła przy infekcjach układu oddechowego
- pomagają regulować poziom glukozy we krwi – goździki usprawniają transport cukru z krwi do komórek, zwiększają wydzielanie insuliny i poprawiają funkcję komórek produkujących insulinę [3]
- goździki wspomagają odchudzanie, bo mogą zapobiegać napadom wilczego głodu. Tak działa eugenol, który lekko podrażnia błonę śluzową jamy ustnej, co hamuje nadmierny apetyt
Złote mleko – przepis na lek na przeziębienie
Goździki mielone czy całe?
Goździki mielone, zwłaszcza niewłaściwie przechowywane, szybko tracą aromat. Dlatego najlepiej kupować całe goździki. Można je zmielić w młynku do kawy tuż przed użyciem. Aby długo zachowały aromat, całe i mielone goździki należy przechowywać w szczelnie zamkniętym pojemniku, w suchym i chłodnym miejscu. Mielone goździki można tak trzymać pół roku, całe – nawet rok.
Lecznicze napary z goździków
Mielone goździki można dodawać do kawy i herbaty tuż przed podaniem. Całe goździki można także wykorzystać do przyrządzenia leczniczych naparów, np. do płukania gardła. Mają one działanie antybakteryjne i przeciwzapalne.
Napar z goździków
- 2 łyżeczek zmiażdżonych goździków
- 250 ml wrzątku
Goździki zalać wrzątkiem. Pić po 100 ml naparu 1–3 razy dziennie przy męczącym kaszlu, zapaleniu gardła czy niestrawności.
Napar z goździków na pasożyty
- 10 g całych goździków
- 100 g siemienia lnianego
Zmielić goździki i siemię lniane. 2 łyżki mieszanki zalać szklanką ciepłej wody. Pozostawić do naciągnięcia na kilkanaście minut. Wypić szklankę naparu raz dziennie przez trzy kolejne dni. Zrobić trzy dni przerwy i powtórzyć kurację.
Napar z goździków na odchudzanie
- łyżka całych goździków
- 200 ml wrzątku
Zmielić goździki, zalać wrzątkiem. Parzyć pod przykryciem kilkanaście minut. Wypić po 1/3 szklanki naparu 15 minut przed posiłkiem.
Chai – indyjska, rozgrzewająca herbata masala
Żucie goździków
Najsilniejsze prozdrowotne działanie ma rozgryzanie i żucie całych goździków. Pomaga to łagodzić dolegliwości związane z infekcjami górnych dróg oddechowych, takimi jak ból gardła czy zatkany nos oraz ból zęba.
Jak często żuć goździki?
Aby uniknąć efektów ubocznych, warto stosować goździki w umiarkowanych ilościach, czyli takich, jakie stosuje się w kuchni. Najlepiej żuć 2–3 goździki nie częściej niż raz dziennie. Dwa goździki dziennie to optimum.
Goździki na ból zębów
Kilka goździków wystarczy włożyć w całości do ust i umieścić dokładnie na bolącym zębie lub w jego pobliżu. Zacisnąć zęby i rozgryźć goździki tak, by wydzielił się olejek. Ma on gorzki posmak i wywołuje wrażenie cierpkości na języku i dziąsłach. Rozgryziony goździk należy żuć przez ok. 4 minuty, a następnie przepłukać usta letnią wodą.
Uwaga! Trzeba pamiętać, że żucie goździków na ból zębów to środek doraźny, a nie sposób na wyleczenie zęba. Nie zastąpi to wizyty u dentysty!
Goździki – skutki uboczne
Goździki to skuteczny lek naturalny i jako taki ma efekty uboczne. Niektóre substancje zawarte w suszonych pąkach, np. eugenol, mogą bowiem wywoływać alergie, kontaktowe zapalenie skóry, a niekiedy także miejscowe podrażnienia. Eugenol spowalnia też krzepnięcie krwi i może zwiększać ryzyko krwawień.
Nadmiar goździków
Wspólny Komitet Ekspertów FAO/WHO ds. Dodatków do Żywności (JECFA, ang. The Joint FAO/WHO Expert Committee on Food Additives) ustalił dopuszczalne dzienne spożycie (ADI) eugenolu w wysokości 0–2,5 mg/kg masy ciała. Eugenol jest toksyczny w dużych ilościach, a jego nadmiar może spowodować uszkodzenie wątroby, szczególnie u dzieci [8].
Goździki – przeciwwskazania
Nie wszyscy mogą korzystać z prozdrowotnych właściwości goździków. Ostrożnie do ich stosowania trzeba podchodzić:
- przy alergii, nadciśnieniu, hipoglikemii oraz zakrzepicy
- w ciąży – olejek goździkowy stosowany w nadmiarze może toksycznie wpływać na płód i spowalniać jego rozwój
- przed planowaną operacją – eugenol może zwiększać ryzyko krwawień podczas lub po zabiegu. Dlatego co najmniej 2 tygodnie przed planowanym zabiegiem najlepiej unikać goździków
7 przypraw, bez których nie obejdziesz się w Święta Bożego Narodzenia
Jak jeść goździki?
Goździki są w każdej kuchni i słusznie, bo aromatyczne pąki doskonale urozmaicają smak wielu dań. Goździki połączone z cebulą nadają staropolski smak sosom i bulionom. Zmielone pąki to ważny składnik sosu Worcestershire – klasycznej angielskiej przyprawy. Prócz tego goździki doskonale pasują do:
- marynat do mięsa, zwłaszcza do dziczyzny i wołowiny
- czerwonej gotowanej kapusty
- ciast piernikowych
- kompotów czy rozgrzewających napojów, w tym przede wszystkim herbaty
Herbata z goździkami i pomarańczą
Składniki na 2 porcje:
- 2 łyżeczki czarnej herbaty
- pół litra wody
- 4 goździki
- 4 plasterki pomarańczy
- 2 plasterki cytryny
- łyżeczka miodu
Herbatę i goździki wsypać do wyparzonego dzbanka i zalać wrzątkiem. Po 3–4 minutach dodać plasterki pomarańczy i cytryny. Pozostawić chwilę do naciągnięcia. Przelać do szklanek, dodać po pół łyżeczki miodu.
Literatura:
- Agbaje, E.O. (2008) Gastrointestinal effects of Syzigium aromaticum (L) Merr. & Perry (Myrtaceae) in animal models. Nigerian Quarterly Journal of Hospital Medicine, 18(3), 137–141. Pobrane z https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/19062476/
- Cortés-Rojas, D.F., Fernandes de Souza, C.R., Oliveira, W.P. (2014). Clove (Syzygium aromaticum): a precious Asian Pacific Journal of Tropical Biomedicine, 4(2): 90–96 Pobrane z https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3819475/
- Ghaffar, S., Afridi, S.K., Aftab, M.F., Murtaza, M., Hafizur, R.M., Sara, S., i in. (2017). Clove and its active compound attenuate free fatty acid-mediated insulin resistance in skeletal muscle cells and in mice. Journal of Medicinal Food, 20(4), 335–344. Pobrane z https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28338397/
- Ali, S., Prasad, R., Mahmood, A., Routray, I., Shinkafi, T. S., Sahin, K., i in. (2014). Eugenol-rich fraction of Syzygium aromaticum(clove) reverses biochemical and histopathological changes in liver cirrhosis and inhibits hepatic cell proliferation. Journal of Cancer Prevention, 19(4), 288–300. Pobrane z https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4285960/
- Kędzia, A. (2007). Ocena działania przeciwbakteryjnego olejku goździkowego (Oleum Caryophylli). Postępy Fitoterapii, 2, 66–70. Pobrane z http://www.czytelniamedyczna.pl/2411,ocena-dzialania-przeciwbakteryjnego-olejku-gozdzikowego-oleum-caryophylli.html#kod
- Link, R. (2020). 8 surprising health benefits of cloves. Pobrane z https://www.healthline.com/nutrition/benefits-of-cloves#4.-Can-kill-bacteria
- Liu, H., Schmitz, J. C., Wei, J., Cao, S., Beumer, J. H., Strychor, S., i in. (2014). Clove extract inhibits tumor growth and promotes cell cycle arrest and apoptosis. Oncology Research, 21(5), 247–259. Pobrane z https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4132639/
- WHO (2005). Evaluations of the Joint FAO/WHO Expert Committee on Food Additives (JECFA). Pobrane z https://apps.who.int/food-additives-contaminants-jecfa-database/
