Zima to okres, w którym nasza energia życiowa (qi) gromadzi się i ukrywa w głębszych warstwach ciała, co zresztą jest zgodne z naturalnym rytmem przyrody. Zimą wszak świat nieco spowalnia, rośliny, które zostają pozbawione życiodajnej energii słońca, zamierają, zwierzęta zapadają w sen lub uciekają w cieplejsze regiony. Również człowiek powinien dostosować się do tego cyklu.
To, że nasze qi jest zimą głębiej ukryte, sprawia, że jesteśmy bardziej narażeni na wpływ zewnętrznego zimna. Zima to czas dominacji aspektu yin, który powinien być kompensowany aspektem yang. Aby zrównoważyć te dwa aspekty oraz jak najbardziej zniwelować wpływ zewnętrznego zimna, organizm powinien być regularnie zasilany odpowiednią dawką energii yang, którą najlepiej dostarczać z pożywieniem. Podstawą zimowego jadłospisu powinny być zatem produkty rozgrzewające organizm.
Spis treści
Dieta w medycynie chińskiej
Medycyna chińska bazuje na 3 filarach. Jest to ziołolecznictwo, akupunktura i dietetyka. Według medycyny chińskiej prawidłowy sposób odżywiania się warunkuje stan zdrowia człowieka oraz skutecznie chroni go przed chorobami, wzmacniając jego układ odpornościowy.
Z punktu widzenia medycyny chińskiej każdy produkt spożywczy posiada swoją specyficzną termikę oraz smak. To one decydują o podziale na produkty rozgrzewające (yang) i wychładzające (yin) organizm. Natura termiczna i smak pożywienia mają więc bezpośredni wpływ na ciało w kontekście energetycznym. Dieta stanowi zatem niezwykle ważną, a jednocześnie niezbyt skomplikowaną metodę, służącą zachowaniu zdrowia oraz leczeniu chorób. Na podstawie energetycznego podziału produktów terapeuci medycyny chińskiej dobierają dla każdego pacjenta (na konkretny wzorzec chorobowy) odpowiedni sposób odżywiania.
Jak rozgrzać organizm od środka?
W zimnych porach roku najlepiej wspomóc się takim sposobem odżywiania, który obfituje w produkty rozgrzewające organizm. Dieta rozgrzewająca nie tylko spowoduje, że będziemy mogli bez trudu utrzymać prawidłową temperaturę ciała (nie będziemy tak łatwo marzli), ale również wspomoże krążenie krwi, poprawi tempo przemiany materii, a przede wszystkim istotnie podniesie odporność organizmu. Jest to o tyle ważne, że zimą jesteśmy bardziej narażeni na infekcje i częściej chorujemy. Jeśli więc włączymy do codziennego jadłospisu rozgrzewające potrawy, pomoże to nam uniknąć wielu problemów zdrowotnych.
Produkty rozgrzewające organizm
Rozgrzewającym działaniem na organizm charakteryzują się przede wszystkim te produkty, które cechują się smakiem ostrym i słodkim. Mają one jakość yang, będą zatem stanowiły idealne menu na polskich stołach w sezonie jesienno-zimowym. Smak słodki jest doskonałą podstawą wszystkich posiłków, podczas gdy produkty rozgrzewające o smaku ostrym stanowią świetny dodatek do różnych potraw.
- Smak ostry
Ostry smak porusza energię, poprawia krążenie krwi, rozprasza zastoje energetyczne, ułatwia pozbycie się z organizmu czynników chorobotwórczych, rozgrzewa, wzmacnia płuca, działa napotnie. Właściwości rozgrzewające potraw o smaku ostrym zimą stanowią doskonałą ochronę przed przeziębieniem i innymi infekcjami dróg oddechowych.
Do produktów o smaku ostrym należą przede wszystkim rozgrzewające przyprawy, takie jak imbir, chili, cynamon, goździki, anyż gwiaździsty, pieprz, kolendra, rozmaryn. Smakiem ostrym cechuje się również czosnek, cebula, por, a także rukiew wodna, rzodkiewki, kalafior, kapusta czy korzeń selera.
- Smak słodki
Potrawy o smaku słodkim cechują się działaniem rozgrzewającym, wzmacniającym organizm, harmonizującym, relaksującym i nawilżającym. Smak słodki przede wszystkim wzmacnia ciało, dlatego we wszystkich posiłkach pożywienie o tym smaku powinno stanowić największą komponentę.
Znajdziemy tu między innymi takie produkty, jak: dynia, marchew, fenkuł, bataty, jabłka, gruszki i sporo innych warzyw i owoców. Smakiem słodkim cechują się także: wołowina, wieprzowina, kurczak, królik, kasza jaglana, jajka, płatki owsiane, ryż, ziemniaki oraz migdały. Jak widać więc, wybór jest bardzo szeroki i nietrudno przyrządzić z tych produktów ciepłe posiłki skutecznie rozgrzewające organizm.
Produkty o smaku słodkim nie tylko mają właściwości rozgrzewające, ale również wzmacniają ważne narządy wewnętrzne, przede wszystkim układ pokarmowy, dostarczając im niezbędnej energii. Mają działanie odżywiające, a także uśmierzają napięcie emocjonalne. Stabilizują wewnętrzne centrum organizmu, kompensując zaburzenia równowagi energetycznej i zapewniając prawidłową odporność organizmu.
Jak przygotować potrawy rozgrzewające?
Na naturę termiczną pożywienia możemy również wpłynąć poprzez odpowiedni sposób przyrządzania posiłku. Do ogrzewających metod gotowania należą między innymi: pieczenie, długotrwałe duszenie, grillowanie, wędzenie, używanie gorących lub rozgrzewających przypraw.
Takie sposoby przygotowania posiłków wzmagają właściwości rozgrzewające potraw, zwiększając ich aspekt yang i redukując oziębiający wpływ produktów wychładzających organizm.
Ważna jest także temperatura samego jedzenia. Zimą wskazane jest spożywanie posiłków podawanych na ciepło. Energii dodadzą nam z pewnością gęste zupy kremy i tradycyjne zupy, długo pieczone mięso, ciepłe śniadania, gorące herbaty i napoje ziołowe. W zimowej diecie nie może zabraknąć warzyw i owoców, najlepiej również spożywanych na ciepło (mogą to być np. gotowane lub pieczone jabłka z dodatkiem rozgrzewających przypraw). Nawet krótkie podgrzanie pokarmów przed spożyciem wpłynie korzystnie na ich właściwości rozgrzewające.
Czego unikać w zimowym menu?
Zimą niewskazany jest nadmiar produktów wychładzających organizm, posiadających aspekt yin. Produkty wychładzające generują zimno. Zbyt duża ich ilość powoduje znaczne wychłodzenie ciała i może prowadzić do nasilenia się zimą niektórych problemów zdrowotnych (np. bóle stawów, zimne stopy i dłonie, zaburzenia żołądkowo-jelitowe i inne dolegliwości).
Produkty wychładzające organizm to: większość owoców (w tym owoce cytrusowe, banany), pomidory, ogórki, szpinak, cukinia, wodorosty, a także produkty mleczne, piwo czy zielona herbata.
Pomimo jednak, że powinniśmy unikać produktów wychładzających, pewna ich ilość musi znaleźć się także w zimowym jadłospisie. Nadmiar produktów gorących yang, czyli zbyt dużo pożywienia silnie rozgrzewającego, zbytnio osłabia yin i w konsekwencji prowadzi do nierównowagi energetycznej. Zatem potrawy wychładzające organizm również w zimie są nam potrzebne. Balans energetyczny pożywienia jest bowiem niezbędny do zachowania homeostazy organizmu.
Pamiętajmy również, że jeśli mamy ochotę na danie o chłodnej termice (np. zupę pomidorową), to zawsze można ją trochę „ocieplić” przez dodatek rozgrzewających przypraw.
Przykładowe przepisy na dania rozgrzewające organizm
Ciepłe śniadanie jest podstawą diety rozgrzewającej. Budzi ono przewód pokarmowy, dostarczając energii potrzebnej na cały dzień. Na rozgrzanie organizmu w ciągu dnia przyda się gorąca zupa i różne duszone potrawy warzywne lub warzywno-mięsne. Pamiętajmy o gorących, rozgrzewających napojach. Nie może też zabraknąć słodkich potraw dla łasuchów.
Owsianka pieczona
- 2 szklanki napoju migdałowego
- szklanka płatków owsianych
- cynamon, kardamon, żurawina suszona, pokrojone w kostkę obrane jabłko, orzechy włoskie lub laskowe
Płatki owsiane zalej gorącym napojem migdałowym, dodaj jabłko i żurawinę, posyp sproszkowanym cynamonem i kardamonem, dodaj orzechy i piecz w naczyniu żaroodpornym, bez przykrycia, w temperaturze 190 stopni, przez około 25-30 minut
Jaglanka z bakaliami
- 1/2 szklanki kaszy jaglanej
- 1,5 szklanki wody lub dowolnego napoju roślinnego
- dowolne owoce suszone i orzechy – morele, żurawina, rodzynki, orzechy laskowe, włoskie, migdały
- imbir i cynamon w proszku
Ugotuj kaszę jaglaną z dodatkiem wybranych bakalii, dodając po pół łyżeczki sproszkowanego imbiru i cynamonu. Po ugotowaniu można kaszę dosłodzić odrobiną miodu i/lub dodać łyżkę jogurtu naturalnego.
Rozgrzewająca zupa warzywna
- 3 marchewki
- około 300 g obranej i pokrojonej w kostkę dyni
- 1 korzeń pietruszki
- 2 małe ziemniaki
- cebula
- 2 ząbki czosnku
- kilka ziarenek pieprzu, 4 kulki ziela angielskiego, 2 liście laurowe
- przyprawy – kurkuma, gałka muszkatołowa, imbir, rozmaryn, sól i pieprz
Na oliwie zeszklij pokrojoną w kostkę cebulę, dodaj posiekany drobno czosnek i pokrojone warzywa, a następnie podsmaż, mieszając. Zalej gorącą wodą, dodaj pieprz, liść laurowy, ziele angielskie, pół łyżeczki kurkumy, gałkę muszkatołową, imbir i zmielony rozmaryn i gotuj do miękkości warzyw. Wyjmij liście laurowe i zmiksuj zupę na gęsty krem. Zupę można zabielić mlekiem kokosowym i posypać przed podaniem natką pietruszki.
Kasza gryczana z warzywami
- około 100 g kaszy gryczanej
- 1 batat
- fenkuł – mała bulwa lub pół dużej bulwy
- 2 marchewki
- mały por
- cebula
- dwa ząbki czosnku
- przyprawy – chili w płatkach, świeży imbir, rozmaryn, suszony tymianek
Ugotuj w wodzie kaszę gryczaną. Na patelni zeszklij na oliwie pokrojoną cebulę, dodaj drobno posiekany czosnek i imbir. Dorzuć obrane i pokrojone warzywa i duś pod przykryciem do miękkości. Dodaj przyprawy, ugotowaną kaszę gryczaną, wymieszaj, dopraw solą i pieprzem. Przed podaniem posyp obficie natką pietruszki lub świeżą kolendrą.
Deser owocowo-cynamonowy
Owoce obierz, pokrój w kostkę i uduś w garnku do miękkości (można dodać nieco wody, żeby się nie przypaliły). Dodaj pół łyżeczki cynamonu i wymieszaj. Maliny (świeże lub mrożone) podgrzej, aby były ciepłe, i wymieszaj z miodem. Ugotowane owoce włóż do miseczek i polej musem malinowym.
Gorąca czekolada z przyprawami
- 100 g gorzkiej czekolady
- 600 ml napoju roślinnego, np. migdałowego, kokosowego lub owsianego
- przyprawy – sproszkowany cynamon, kardamon, anyż gwiaździsty (według uznania)
Czekoladę rozdrobnij lub zetrzyj, włóż do garnka, zalej płynem i gotuj do wrzenia. Do gorącej czekolady dodaj przyprawy i dokładnie wymieszaj.
Uwaga! W wersji dla dorosłych do czekolady można dodać 50 ml rumu. Wysokoprocentowy alkohol cechuje się smakiem ostrym i silnym działaniem rozgrzewającym. Według medycyny chińskiej poprawia pracę układu krążenia, reguluje przepływ krwi i qi, pobudza umysł i rozgrzewa ciało.
Napój imbirowo-cytrynowy
- woda
- kilka plasterków świeżego imbiru
- 2 plasterki cytryny
- listek świeżej lub suszonej mięty
Gorącą wodą zalej cytrynę, imbir i miętę. Pozostaw pod przykryciem na 10 minut. Pij gorący. Napój można dosłodzić odrobiną miodu. Jest nie tylko zdrowy, ale przede wszystkim smaczny.
Aromatyczna herbata z imbirem
- herbata czarna lub zielona
- przyprawy – świeży imbir, laska cynamonu, 2 gwiazdki anyżu, 3 goździki
- plasterek cytryny
Do dzbanka nasyp odpowiednią ilość wybranej herbaty liściastej, dodaj kilka plasterków świeżego imbiru, laskę cynamonu i resztę przypraw. Zalej gorącą wodą i zaparzaj pod przykryciem około 10 minut. Dodaj cytrynę. Herbatę możesz dosłodzić miodem lub sokiem malinowym.
Uwaga! Jeśli przemarzłaś lub cię przewiało i chcesz się rozgrzać, to do herbaty zamiast cytryny dodaj 2-3 łyżki rumu. To pomoże nie tylko się rozgrzać, ale też spocić, a więc zapobiegnie wniknięciu zimna w głąb organizmu. Pamiętaj, że cytryna, chociaż zawiera sporo witaminy C, jest produktem wychładzającym.
Herbata z szałwii i rozmarynu
- liściasta herbata czarna lub zielona
- kilka plasterków pomarańczy
- 1 gałązka rozmarynu
- kilka listków szałwii
- miód
- maliny lub sok malinowy
Do dzbanka nasyp odpowiednią ilość herbaty, wrzuć plasterki pomarańczy, rozmaryn i szałwię. Zalej wrzątkiem i zaparz pod przykryciem. Po lekkim ostudzeniu napój możesz posłodzić miodem. Dodaj sok malinowy lub maliny (świeże lub mrożone) w całości.
Uwaga! Herbatki tej nie zaleca się pić wieczorem, przed snem. Rozmaryn działa nie tylko rozgrzewająco, ale również unosi energię do głowy i pobudza aktywność umysłową, może więc spowodować trudności z zaśnięciem. Jeśli chcemy rozgrzać organizm przed snem, lepiej zastąpić ziele rozmarynu suszonymi kwiatami lawendy.
Kawa z kardamonem i cynamonem
- kawa
- odrobina sproszkowanego cynamonu i/lub kardamonu
- napój roślinny lub mleko krowie – według uznania (jeśli pijemy kawę z mlekiem)
Przygotowanie tego napoju wymaga tylko dodania przypraw do kawy przyrządzonej w sposób, jaki lubimy najbardziej.
Warto wiedzieć jednak, że kawa sama w sobie ma naturę ciepłą termicznie, więc będzie nas rozgrzewać nawet bez dodatku przypraw.
Źródła:
- Kastner, J. (2020). Terapia pożywieniem. Łódź: Wydawnictwo Galaktyka.
