Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) – objawy i leczenie

Kto choruje na reumatoidalne zapalenie stawów?

Na reumatoidalne zapalenie stawów zapadają coraz młodsi ludzie. Trzy razy częściej chorują kobiety. Przyjmuje się, że RZS atakuje głównie przed ukończeniem 40 lat, ale choroba może się ujawnić w każdym okresie życia. Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) to schorzenie nieuleczalne, ale współczesna medycyna potrafi nad nim zapanować tak skutecznie, że chorzy mogą normalnie funkcjonować, a choroba nie postępuje.

Dlaczego RZS to choroba układowa?

Wszystkie choroby układowe, w tym również reumatoidalne zapalenie stawów, mają podłoże autoimmunologiczne. Oznacza to, że w organizmie chorego powstają przeciwciała, które są skierowane przeciwko antygenom własnym człowieka, powodując stan zapalny i niszczenie tkanek. Przeciwciała krążą wraz z krwią po całym organizmie i dlatego mogą zaatakować każdy narząd.

Pierwszym objawem RZS jest zapalenie stawów (obrzęk i ból), jednak chorować mogą także inne narządy i układy, tj. układ krążenia. Pacjenci z RZS są szczególnie narażeni na choroby układu sercowo-naczyniowego, a więc zawał serca, miażdżycę naczyń, udar mózgu.

W przebiegu RZS dochodzi do zajęcia płuc, nerek, narządu wzroku (zespół suchego oka), uszkodzenia nerwów (neuropatia) i wielu innych powikłań. Te powikłania pojawiają się po pewnym czasie trwania choroby, stąd tak ważne jest wczesne rozpoznanie i szybkie włączenie skutecznego leczenia.

Definicja RZS mówi, że jest to układowa, przewlekła, zapalna choroba tkanki łącznej. Ważne, aby o tym wiedzieć, ponieważ tkanka łączna to nie tylko chrząstka i kość. To również ważna część (element podporowy) wielu narządów. To ona tworzy więzadła i ścięgna. Znajduje się wszędzie – w sercu, wątrobie, w płucach, nerkach. Dlatego właśnie, mówiąc o chorobach tkanki łącznej, musimy pamiętać, że mogą one dotyczyć bardzo wielu struktur i narządów w naszym organizmie. W przypadku RZS trzeba pamiętać, że chorują nie tylko stawy, ale cały organizm.

Choroby autoimmunologiczne

Jakie są przyczyny reumatoidalnego zapalenia stawów?

Dotychczas nie poznano wszystkich przyczyn RZS. Podstawową przyczyną rozwoju choroby jest bunt układu immunologicznego, który z nieznanych przyczyn zaczyna niszczyć własne tkanki. Dlatego też RZS nazywa się chorobą z autoagresji.

Na rozwój choroby mają wpływ także geny. Czynniki genetyczne odpowiadają za wystąpienie RZS aż w 60 proc. Wiadomo także, że do rozwoju choroby mogą prowadzić czynniki środowiskowe, takie jak:

• palenie tytoniu
• zakażenia wirusowe i bakteryjne
• stres u kobiet i mężczyzn
• menopauza

Stanowią tzw. czynniki spustowe, które u osób z predyspozycją genetyczną działają jak zapalnik dla układu immunologicznego i zapoczątkowują błędne koło zapalenia.

RZS – objawy

Nie ma jednego obrazu choroby. Reumatoidalne zapalenie stawów objawy daje bardzo różne i u różnych osób rozwija się według własnego scenariusza, często podstępnie, nie dając dokuczliwych dolegliwości.

Pierwszym objawem RZS może nie być ból stawów, ale:

• ciągłe zmęczenie
• osłabienie
• utrata apetytu
• nieuzasadnione chudnięcie
• bóle mięśni

Czyli bardzo niecharakterystyczne objawy reumatoidalnego zapalenia stawów. Jednak rozpoznanie RZS można postawić, jeśli stwierdzono zapalenie błony maziowej stawów, po wykluczeniu innych przyczyn, tj. urazu, choroby zwyrodnieniowej, dny moczanowej.

9 chorób, które mogą się kryć za chronicznym zmęczeniem

RZS – objawy ze strony stawów

Zapalenie stawów w przebiegu RZS początkowo może być niesymetryczne. Jednak klasyczny początek to symetryczny ból i obrzęk stawów, czyli zajęcie tych samych stawów po obu stronach ciała. Na początku są to drobne stawy rąk i stóp, a w miarę postępu choroby także inne stawy. Pojawia się:

• ból i sztywność – najbardziej uciążliwa jest rano, po wstaniu z łóżka lub po okresie unieruchomienia (długa jazda samochodem, kino, praca siedząca). Poranna sztywność stawów w RZS może się utrzymywać kilka godzin, a nawet cały dzień
• obrzęk – jest wynikiem zapalenia błony maziowej i nadmiernej produkcji płynu stawowego
• tkliwość stawów – w RZS stawy są wrażliwe na ucisk, nawet zwykłe podanie ręki może choremu przysporzyć bólu
• ograniczenie ruchomości – zajęty staw traci zdolność do wykonywania pełnego zakresu ruchów; zapalenie toczące się w stawie może być przyczyną nieodwracalnych zmian, które doprowadzą do upośledzenia jego funkcji
• deformacja stawów – jest uzależniona od przebiegu i ciężkości choroby; zmiany są najbardziej widoczne na dłoniach; pojawiają się widoczne guzki reumatoidalne, przykurcze i deformacje, które utrudniają codzienne funkcjonowanie

Reumatoidalne zapalenie stawów – objawy pozastawowe

Reumatoidalne zapalenie stawów wpływa niekorzystnie na cały organizm. Niektóre zmiany są łagodne, inne mogą prowadzić do znacznego pogorszenia ogólnego stanu zdrowia, a nawet do przedwczesnej śmierci. Do pozastawowych objawów RZS zaliczane są:

• guzki reumatoidalne – są to bezbolesne guzki rozwijające się pod skórą najczęściej w okolicy łokci, stawów rąk oraz w innych miejscach narażonych na ucisk; warto wiedzieć, że guzki reumatoidalne mogą się tworzyć także w narządach wewnętrznych
• miażdżyca – reumatoidalne zapalenie stawów może przyspieszać jej rozwój poprzez uaktywnienie procesów zapalnych; powikłania miażdżycowe są główną przyczyną przedwczesnego zgonu u osób z reumatoidalnym zapaleniem stawów; ryzyko nagłego zgonu sercowego czy udaru mózgu jest 2-3-krotnie większe niż u osób zdrowych
• powikłania sercowe – w przebiegu RZS może rozwinąć się choroba niedokrwienna serca, zawał oraz zapalenie osierdzia, kardiomiopatia, może dojść do uszkodzenie zastawek serca; objawem tych powikłań jest ból w klatce piersiowej, duszność i zmniejszona tolerancja wysiłku fizycznego
• powikłania naczyniowe – zapalenie naczyń jest rzadkim, ale poważnym powikłaniem RZS, prowadzącym do niedokrwienia różnych narządów wewnętrznych; w ciężkich stanach może się pojawić owrzodzenie opuszek palców i skóry
• powikłania płucne – reumatoidalne zapalenie stawów sprzyja zapaleniu opłucnej i śródmiąższowej chorobie płuc, które wywołują suchy kaszel, duszność i ból w klatce piersiowej
• osteoporoza – zarówno samo RZS, jak i leki stosowane w leczeniu schorzenia mogą przyczyniać się do rozwoju osteoporozy
• powikłania oczne – w przebiegu RZS często występuje zespół suchości, co w przypadku oczu objawia się tzw. zespołem suchego oka; charakteryzuje się on pieczeniem, zaczerwienieniem i wrażeniem piasku pod powiekami
• powikłania neurologiczne – występują w efekcie ucisku na nerwy, a objawiają się drętwieniem, mrowieniem, osłabieniem czucia
• problemy z nerkami – sama choroba, jak i stosowane w leczeniu RZS leki mogą uszkadzać nerki, dlatego ważna jest regularna kontrola ich funkcjonowania (choroby nerek)
• zaburzenia hematologiczne – przy RZS dość często występuje umiarkowana niedokrwistość (anemia), a także nieprawidłowa liczba białych krwinek; dla zaostrzeń choroby charakterystyczne jest zwiększenie liczby płytek krwi. Obserwuje się też powiększenie węzłów chłonnych i śledziony; reumatoidalne zapalenie stawów zwiększa podatność na zakażenia oraz ryzyko rozwoju chłoniaków

Reumatyzm – jak leczyć i jak mu zapobiec?

Jak diagnozuje się reumatoidalne zapalenie stawów?

RZS czyni w organizmie poważne spustoszenie. Z międzynarodowego badania COMORA, w którym przeanalizowano dane blisko 4. tys. chorych z 17. krajów, wynika, że chorzy reumatycznie najczęściej dodatkowo cierpią na depresję, schorzenia sercowo-naczyniowe, chorobę wrzodową i POChP.

Według wytycznych The European League Against Rheumatism (EULAR), stowarzyszenia zrzeszającego reumatologów, w rozpoznaniu i leczeniu chorych reumatologicznych największe znaczenie ma czas, ponieważ schorzenia te bardzo szybko mogą doprowadzić do znacznej niepełnosprawności. Dlatego EULAR zaleca, aby jak najszybciej kierować pacjenta na niezbędne badania, tak by czas od wystąpienia pierwszych symptomów choroby do postawienia diagnozy wynosił od 6. do 12. tygodni, czyli nie dłużej niż trzy miesiące.

Niestety, w naszym kraju na rozpoznanie reumatoidalnego zapalenia stawów chorzy czekają nawet 2 lata. Aby ułatwić lekarzom rozpoznawanie choroby, w 2010 roku opracowano nowe kryteria klasyfikacyjne według ACR i EULAR. Umożliwiają one wczesne rozpoznanie RZS, z pominięciem zmian radiologicznych, które są objawem późnym.

Reumatoidalne zapalenie stawów możemy rozpoznać, jeśli wystąpi klinicznie jawne zapalenie błony maziowej przynajmniej jednego stawu, którego nie można inaczej wyjaśnić, i jeżeli pacjent uzyska 6 punktów w ocenie następujących parametrów:

• zapalenie stawów (punktacja od 0 do 5)
• badanie serologiczne czynnika reumatoidalnego i/lub przeciwciał antycytrulinowych (punktacja od 0 do 2)
• poziom OB i/lub CRP (punktacja od 0 do 1)
• czas trwania objawów (punktacja od 0 do 1)

RZS – badania

Jeśli trafimy do reumatologa, ten na podstawie wywiadu i badania lekarskiego stawia wstępną diagnozę. By ją potwierdzić, zleca badania laboratoryjne. W przypadku RZS stwierdza się:

• podwyższone OB, czyli przyspieszone opadanie krwinek czerwonych
• podwyższone stężenie białka C-reaktywnego (CRP)
• umiarkowaną niedokrwistość zapalną
• zwiększoną ilość płytek krwi

U około 80–85 proc. chorych we krwi stwierdza się tzw. czynnik reumatoidalny (przeciwciało RF skierowane przeciw własnym tkankom). Przeciwciała anty-CCP (antycytrulinowe) stwierdzane są u około 70 proc. chorych, a u 30 proc. tzw. przeciwciała przeciwjądrowe (ANA – przeciwciała skierowane przeciwko różnym składnikom jąder własnych komórek).

Zdjęcie radiologiczne rąk i stóp, czyli typowych rejonów zajętych w przebiegu RZS, wskazuje nadżerki, czyli zmiany późne. Znacznie lepszym, bezpieczniejszym i obecnie szeroko stosowanym badaniem jest USG stawów, które ocenia tzw. przekrwienie błony maziowej, czyli zapalenie w bardzo wczesnym stadium, niewidocznym jeszcze w badaniu radiologicznym.

Choroby, które widać w oczach

RZS – leczenie

Złotym standardem w leczeniu reumatoidalnego zapalenia stawów oraz innych chorób reumatycznych jest nadal metotreksat, czyli jeden z leków modyfikujących przebieg choroby (LMPCH). XXI wiek to era nowoczesnych leków biologicznych, stosowanych u tych chorych, u których nieskuteczne jest leczenie konwencjonalne. Stosuje się wówczas lek biologiczny zazwyczaj w skojarzeniu z methotrexatem.

Należy pamiętać o złotej zasadzie, że im mniej, tym lepiej. Jeśli wystarcza leczenie konwencjonalne, nie sięgamy po lek biologiczny, który, jak wszystkie skuteczne leki, nie jest pozbawiony działań niepożądanych. Należy zwrócić uwagę, że nie istnieje lek, który byłby skuteczny w 100 proc. i u 100 proc. chorych i jak najbardziej dotyczy to też leczenia biologicznego.

Remisja w RZS oznacza ustąpienie objawów choroby, dobrą jakość życia oraz zachowanie sprawności, przy minimalnej skutecznej dawce leku modyfikującego przebieg choroby (konwencjonalnego lub biologicznego).

Oprócz leczenia farmakologicznego reumatoidalnego zapalenia stawów ważne jest wczesne rozpoczęcie rehabilitacji, a w niektórych przypadkach także leczenie chirurgiczne. O tym, które leki na RZS będą zastosowane, decyduje reumatolog po uwzględnieniu stopnia ciężkości choroby, jej aktywności, rokowań i przeciwwskazań do stosowania niektórych leków. Mogą nimi być np. choroby wątroby, nerek czy zakażenia.

Leczenie bólu w medycynie chińskiej

Jak dbać o siebie, chorując na reumatoidalne zapalenie stawów?

Jeśli reumatoidalne zapalenie stawów zostanie wcześnie zdiagnozowane i będzie właściwie leczone, można prowadzić normalne, aktywne życie – pracować, uczyć się, uprawiać sport. Aby tak było, trzeba współpracować z lekarzem i dbać o siebie. Co zatem należy robić?

1. Nie przerywaj leczenia RZS

Nie ma obecnie leków, które wyleczą RZS, ale są takie, które powstrzymują postęp choroby, poprawiają stan zdrowia i komfort codziennego życia. Dlatego, gdy lepiej się poczujesz, nie przerywaj terapii. O odstawieniu lub zmianie leków może decydować tylko reumatolog.

2. Nie wstydź się choroby

RZS nie jest chorobą, która rozwinęła się z twojej winy. Jesteś tym samym człowiekiem, chociaż z pewnymi ograniczeniami. Choroba nie zaburza możliwości intelektualnych i poznawczych. Dlatego szczerze mów o swoich problemach i potrzebach, bo to ułatwia otoczeniu i bliskim zrozumienie twoich potrzeb i możliwości.

3. Oszczędzaj stawy

Przed chorobą nikt się nie zastanawia, jak korzysta ze swoich stawów. Teraz jest inaczej. Każdy ruch musi być przemyślany, aby nie przysparzał bólu i nie przeciążał stawów. Oto kilka przykładów, jak dbać o stawy:

• Codzienne zakupy wkładaj do siatki z długimi uszami, którą będziesz nieść na ramieniu lub przedramieniu. Po większe zakupy wybierz się z wózkiem.
• Jeżeli musisz przenieść coś cięższego, np. worek z ziemią do kwiatów, przyciśnij go do klatki piersiowej i podtrzymuj przedramionami.
• Gdy otwierasz drzwi od windy, popychaj je biodrem lub ramieniem, aby oszczędzać stawy dłoni.
• Każdą czynność, np. nalewanie wody z czajnika, rozkładaj na wiele stawów – np. chwyć czajnik w dwie ręce.
• Przy pracach domowych korzystaj z drobnych udogodnień, np. szczotki na długim kiju, aby się nie schylać bez potrzeby, specjalnych otwieraczy do butelek i słoików, by oszczędzać stawy nadgarstków.
• Unikaj czynności, które deformują małe stawy, np. wkręcania śrub. Jeśli lubisz majsterkowanie, kup wkrętarkę.
• Kubek, z którego pijesz, powinien mieć szerokie ucho, aby pomieścił wszystkie palce bez potrzeby ich skręcania.

4 naturalne sposoby na ból stawów

4. Ćwicz regularnie

Systematyczne ćwiczenia usprawniają stawy, wzmacniają mięśnie, poprawiają nastrój i samopoczucie. Nie rezygnuj z uprawiania sportu, ale wybierz dyscyplinę, która nie naraża stawów na przeciążenia, np. pływanie czy nordic walking. Doskonałym ćwiczeniem dla stawów dłoni jest zmywanie naczyń oraz… zagniatanie ciasta. To pozwala utrzymać siłę uścisku w dłoniach i ruchomość w stawach nadgarstków, łokci i barków.

5. Zmień dietę

Nie jest prawdą, że jakakolwiek dieta może zastąpić farmakologiczne leczenie RZS. Ale faktem jest, że właściwe odżywianie skutecznie wspomaga terapię. Nie wierz, że głodówki i diety oczyszczające, które są bezpieczne dla ludzi zdrowych, leczą RZS.

W diecie chorego na RZS powinny się znaleźć produkty zbożowe, warzywa, owoce, wyroby mleczne, jaja, mięso i ryby lub ich zamienniki – fasola, groch, soja, soczewica – oraz zdrowe tłuszcze. Wybierać należy produkty jak najmniej przetworzone, bez konserwantów i barwników, bo związki te nasilają stan zapalny w stawach. Jedzenie bogate w tłuszcze nasycone, czyli mięso, wędliny, sery żółte, także temu sprzyja.

6. Ogranicz spożycie mięsa wieprzowego i wołowego

Ponieważ zawiera dużo histaminy – związku, który sprzyja stanom zapalnym. Podobnie mogą działać na stawy pomidory i szpinak. Inne produkty, np. truskawki czy czekolada, nie zawierają histaminy, ale nasilają jej wydzielanie. Związki o działaniu podobnym do histaminy zawierają także owoce cytrusowe. Nie oznacza to, że chorując na RZS, trzeba je wyeliminować z diety, ale lepiej je ograniczyć, by nie prowokować zaostrzenia choroby.

W RZS ważne jest też ograniczenie spożycia soli, która nasila obrzęki, ponieważ zatrzymuje wodę w organizmie. Można pić 2 filiżanki kawy dziennie. Najlepiej jeść 4–5 razy dziennie, ale niewielkie porcje, aby zachować właściwą masę ciała.

7. Jeśli palisz papierosy, koniecznie rzuć palenie

Nasilenie przebiegu RZS jest wprost proporcjonalne do czasu trwania i intensywności palenia papierosów.

5 problemów zdrowotnych, w których warto zastosować olejek CBD

8. Zadbaj o wygodę w sypialni

Chorzy na reumatoidalne zapalenie stawów powinni mieć wygodne miejsce do spania, bo właśnie podczas snu stawy się odżywiają. Łóżko musi być na tyle wysokie (powierzchnia do spania powinna sięgać do wysokości kolana), aby łatwo się z niego wstawało.

Materac nie może być ani za twardy, ani za miękki. Osoby śpiące na boku powinny wkładać między kolana niewielką poduszkę, aby utrzymać biodra w naturalnej pozycji. Jeżeli sypiasz na plecach, głowa powinna znajdować się nie wyżej niż 5 cm nad materacem. Gdy masz usztywnioną szyję, podłóż pod głowę tyle poduszek, ile potrzebujesz, aby głowa leżała swobodnie, bez konieczności naprężania mięśni szyi.

9. Pomyśl o przyszłości

Choroba w mniejszym lub większym tempie będzie postępowała i może doprowadzić do niepełnosprawności. Jeżeli możesz sobie na to pozwolić, wymień sedes na wyższy, aby łatwiej z niego korzystać. Zamontuj przy wannie i ubikacji uchwyty, które pomogą ci wstawać. Jeśli przy kranach masz tradycyjne kurki, zamień je na baterię z dźwignią, którą podniesiesz ramieniem.

10. Korzystaj z rehabilitacji

Terapia wszystkich schorzeń reumatycznych nie może się obejść bez systematycznych ćwiczeń oraz zabiegów fizykoterapeutycznych, które pozwalają na dłużej zachować sprawność. Dla chorych na RZS korzystna jest kinezyterapia i fizykoterapia.

Kinezyterapia to zestaw ćwiczeń, które dobiera dla chorego rehabilitant. Trzeba je wykonywać każdego dnia (w określonych przez specjalistę seriach, np. 3 razy dziennie po 10 razy), dbając jednak, by nie przeciążyć stawów. W okresach nasilenia dolegliwości, aby odczuć ulgę, można spróbować delikatnego masażu. W przypadku reumatoidalnego zapalenia stawów bardzo dobre rezultaty daje gimnastyka w basenie, w wodzie o temperaturze 32–34 st. C.

Fizykoterapia to termoterapia (leczenie ciepłem i zimnem) oraz leczenie polem elektrycznym i laserem biostymulacyjnym. Ogrzewanie lub oziębianie tkanek powoduje ich przekrwienie, co zmniejsza ból, rozluźnia mięśnie i zmniejsza sztywność stawów. Wyższe temperatury są wykorzystywane, gdy dolegliwości się zmniejszą. Mogą to być ciepłe okłady, kąpiele borowinowe, naświetlania lampami solux.

Stosowanie krioterapii (leczenie zimnem) zalecane jest, gdy choroba przybiera na sile, czyli wtedy, gdy w stawach toczy się ostry stan zapalny. W domu można stosować okłady z lodu, chłodne kąpiele, zimne natryski.

Przy RZS stosuje się też magnetoterapię i laseroterapię.

Chronobiologia, czyli życie we własnym rytmie