Rozmaryn lekarski – właściwości lecznicze i zastosowanie

Rozmaryn w medycynie ludowej

Rozmaryn lekarski (łac. Rosmarinus officinalis) to zimozielona bylina należąca do rodziny jasnotowatych (Lamiaceae). Do tej samej rodziny należą też między innymi oregano, lawenda, bazylia czy tymianek. Oryginalnie rozmaryn wywodzi się z obszarów śródziemnomorskich południowej Europy. Z czasem rozpowszechnił się w wielu innych rejonach świata, w dużej mierze dzięki swoim właściwościom leczniczym. Niewątpliwie jednak największą popularność zdobył jako aromatyczna przyprawa, stosowana w kuchniach niemal całego świata. Jako taki rozmaryn przybył również do Polski, sprowadzony przez mnichów z zakonu benedyktyńskiego. Ze względu na chłodniejszy klimat uprawiany jest u nas głównie jako roślina doniczkowa.

Rozmaryn to krzew o wąskich, ciemnozielonych liściach, z wyglądu przypominających grube igły. Po ich roztarciu palcami możemy poczuć niezwykły, dość silny zapach, charakterystyczny dla tego gatunku. To właśnie ów przypominający kamforę aromat oraz gorzkawy smak sprawiają, że rozmaryn stanowi doskonałą przyprawę do wielu dań, zarówno mięsnych, rybnych i warzywnych, jak i tych na słodko. Stosuje się go także do aromatyzowania napojów alkoholowych czy oliwy.

Rozmaryn od stuleci stosowany był jako afrodyzjak. Starożytni Grecy poświęcili go bogini miłości, Afrodycie. Wplatano go w wianki panien młodych, stosowano w rytuałach i obrzędach. Był składnikiem wielu mikstur miłosnych, mających uwieść i oczarować płeć przeciwną. Wierzono, że rozmaryn ma moc przyciągania miłości i płodności. Nazwa rośliny przewija się często w wielu ludowych pieśniach i tradycjach, jak chociażby w znanej wszystkim piosence: „O mój rozmarynie, rozwijaj się”.

Rozmaryn używany był również do odstraszania demonów i złych duchów, wkładano go do trumien, przyozdabiano nim groby. Co ciekawe, już w starożytności studenci wspomagali się obecnością tego wonnego ziela przed egzaminami. Dzisiaj wiemy, że olejek rozmarynowy faktycznie ułatwia zapamiętywanie i wspomaga koncentrację.

Jakie składniki odżywcze posiada rozmaryn lekarski?

Skład chemiczny rozmarynu kryje w sobie sekret działania tej rośliny. Głównym składnikiem odpowiadającym za bogactwo jej właściwości jest olejek eteryczny – o bardzo zróżnicowanym składzie. Zawiera w sobie między innymi alfa-pinen, borneol, cyneol oraz p-cymen. W surowcu znajdziemy również takie związki jak:

• garbniki
• flawonoidy
• kamfora – której obecność nadaje roślinie ów charakterystyczny, nieco cierpki i intensywny zapach
• kwasy organiczne – karnozolowy, karnozowy, betulinowy, rozmarynowy, kawowy, ursolowy i inne
• biopierwiastki – żelazo, wapń, mangan, cynk, selen
• witamina B6

W lecznictwie wykorzystuje się przede wszystkim olejek eteryczny z rozmarynu (olejek rozmarynowy), ponieważ to on głównie determinuje działanie rośliny.

Uwaga! Olejek rozmarynowy może być stosowany wyłącznie zewnętrznie. Nie wolno go zażywać doustnie. Można go aplikować na skórę, wcierać, stosować do masażu lub dodawać do kąpieli. Równie skutecznie oddziałuje na cały organizm, jeśli rozpylimy go za pomocą dyfuzora i będziemy wdychać jego wonne opary.

Domowa apteczka ziołowa

Rozmaryn – właściwości lecznicze

Wśród licznych dobroczynnych właściwości rozmarynu można wymienić takie, jak:

• działanie przeciwdrobnoustrojowe – głównie bakteriobójcze oraz przeciwwirusowe. Składniki zawarte w olejku rozmarynowym stwarzają warunki niekorzystne do rozwoju szkodliwych mikroorganizmów. Ponadto powodują uszkodzenie błony komórkowej bakterii, dzięki czemu szybko dochodzi do ich unieszkodliwienia i śmierci. Rozmaryn nie powoduje powstawania opornych szczepów bakteryjnych (w przeciwieństwie do antybiotyków), poza tym równie skutecznie zwalcza wirusy. Niektóre badania wskazują także na synergistyczne działanie rozmarynu podawanego razem z antybiotykami. Olejek rozmarynowy wspomaga działanie tych leków i umożliwia zmniejszenie ich dawki przy zachowaniu pełnej skuteczności leczenia
• wspomaganie pracy ośrodkowego układu nerwowego – rozmaryn istotnie wzmacnia pamięć, ułatwia koncentrację oraz polepsza funkcje poznawcze i pracę mózgu. Co ciekawe, w tym celu można po prostu wdychać olejek eteryczny z rozmarynu rozpylony w powietrzu w postaci aerozolu (używając np. dyfuzora). W tej postaci szybko wchłania się do organizmu i oddziałuje na centralny układ nerwowy. W jednym z badań wykazano, że studenci znacznie lepiej i szybciej radzili sobie z rozwiązywaniem zadań matematycznych w pomieszczeniu, w którym rozpylono olejek rozmarynowy

Ciekawostka: Pobudzające działanie rozmarynu na układ nerwowy jest na tyle silne, że nie zaleca się stosowania go wieczorem, ponieważ może w sporym stopniu utrudniać zaśnięcie.

• działanie neuroprotekcyjne – które wiąże się z obecnością w roślinie kwasu karnozowego. Związek ten niweluje uszkodzenia tkanki nerwowej spowodowane wpływem wolnych rodników. Chroni zatem mózg i komórki nerwowe, a także pomaga w ich regeneracji
• łagodzenie bólu – w medycynie ludowej rozmaryn od dawna wykorzystywany był jako środek uśmierzający ból. Wynika to z faktu, że związki zawarte w olejku rozmarynowym powodują rozkurcz mięśni poprzecznie prążkowanych. Może więc on być stosowany zewnętrznie na rozmaite dolegliwości bólowe mięśni. Ponadto rozmaryn poprawia krążenie krwi, co powoduje lepsze ukrwienie w obrębie mięśni i skóry i w efekcie również sprzyja uśmierzaniu bólu
• działanie przeciwzapalne – związane z obecnością składników o charakterze antyoksydantów
• działanie przeciwgorączkowe – wiąże się z rozgrzewającym i napotnym wpływem surowca na organizm. Poprzez nasilenie cyrkulacji krwi w obrębie skóry rozmaryn powoduje zwiększenie potliwości, co w efekcie sprzyja naturalnemu obniżeniu gorączki.
• zwiększanie odporności – związki zawarte w olejku powodują poprawę pracy układu immunologicznego, ale też ogólnie wzmacniają organizm i poprawiają krążenie. Dzieje się tak ze względu na obecność w roślinie związków o działaniu przeciwutleniającym i przeciwzapalnym
• poprawa samopoczucia – rozmaryn zwiększa napływ krwi do mózgu, tym samym polepszając jego dotlenienie i odżywienie. Przekłada się to na efekt pobudzający i poprawiający samopoczucie. Poza tym olejek z rozmarynu w naturalny sposób redukuje poziom stresu i pozwala się łatwiej zrelaksować
• poprawa trawienia – ze względu na obecność związków gorzkich w surowcu ma on działanie stymulujące wydzielania soków trawiennych oraz żółci, co wspomaga trawienie i zapobiega dolegliwościom dyspeptycznym. Ułatwia również przyswajanie składników odżywczych z przewodu pokarmowego, wspiera pracę wątroby i działa rozkurczowo
• odświeżenie oddechu – napar z ziela rozmarynu jest świetnym środkiem odświeżającym i pielęgnującym jamę ustną

Zobacz również: Zioła na poprawę nastroju – jakie są naturalne antydepresanty?

Przepis na płukankę do ust z rozmarynem: zagotuj pół litra wody i zalej nią 3 łyżeczki suszonego ziela rozmarynu, zaparzaj pod przykryciem przez pół godziny, przecedź i przechowuj w lodówce. Płynem można płukać jamę ustną rano lub kilka razy dziennie, w razie potrzeby. Doskonale odświeża oddech.

Rozmaryn lekarski – kiedy najlepiej po niego sięgnąć?

Z głównych wskazań do zastosowania preparatów rozmarynowych można wymienić takie, jak:

• poprawa pamięci i koncentracji – inhalacje z olejkiem rozmarynowym zalecane są na przykład u studentów lub uczniów przygotowujących się do egzaminów. Przydadzą się również każdemu, kto zmaga się z zaburzeniami koncentracji lub ma problemy z zapamiętywaniem. Na dłuższą metę poprawiają funkcje poznawcze i ułatwiają przyswajanie wiadomości
• choroby neurodegeneracyjne – w tym demencja oraz choroba Alzheimera. Zastosowanie u tych osób olejku eterycznego z rozmarynu do wdychania może wspomóc pracę mózgu i poprawić pamięć i zdolności kognicyjne
• bóle – szczególnie bóle na tle reumatycznym, lecz również urazy sportowe oraz bóle mięśniowe i stawowe różnego pochodzenia
• infekcje – zarówno pochodzenia bakteryjnego, jak i wirusowego. Dzięki działaniu przeciwdrobnoustrojowemu, rozgrzewającemu, przeciwgorączkowemu oraz ułatwiającemu odkrztuszanie rozmaryn lekarski znalazł zastosowanie w leczeniu wszelkich przeziębień, grypy, zapalenia oskrzeli, infekcji przebiegających z katarem, wilgotnym kaszlem i/lub gorączką
• zaburzenia nastroju – rozmaryn polepsza ukrwienie mózgu, co skutkuje poprawą samopoczucia i ogólnym pobudzeniem. Może być zatem stosowany w takich dolegliwościach, jak: obniżenie nastroju, depresja, napięcie nerwowe, wyczerpanie umysłowe, przemęczenie intelektualne, senność i zmęczenie, spadek energii i uważności. Sprawdza się również podczas rekonwalescencji, dodając sił i podnosząc nastrój. Ogólnie wyraźnie obniża poziom stresu
• zaburzenia trawienia – rozmaryn znakomicie pomaga w dolegliwościach przewodu pokarmowego. Jest szczególnie przydatny, gdy mamy problemy z trawieniem tłuszczów, brakiem apetytu, a także gdy dokucza nam wątroba i/lub pęcherzyk żółciowy. Nie bez powodu znalazł się w gronie najczęściej stosowanych przypraw kuchennych. Dodatek rozmarynu do mięsa nie tylko podniesie walory smakowe dania, lecz także zdecydowanie ułatwi procesy trawienne
• stany zapalne stawów – olejek rozmarynowy może być stosowany w celu redukcji zapalenia stawów i w rezultacie złagodzenia ich bólu, sztywności i obrzęku. Dobrym pomysłem jest zastosowanie olejku do masażu bolesnych stawów w przebiegu różnych chorób zapalnych, jak np. reumatoidalne zapalenie stawów lub dna moczanowa

4 zioła, które stosuje się w medycynie chińskiej i europejskiej

Olejek rozmarynowy w kosmetyce

Rozmaryn jest uważany za środek o działaniu odmładzającym i spowalniającym procesy starzenia się organizmu. Z tego zapewne powodu znalazł bardzo szerokie zastosowanie jako składnik rozmaitych kosmetyków.

Olejek rozmarynowy wykorzystywany jest szczególnie w tych produktach, które służą do pielęgnacji włosów i skóry głowy. Polecany jest zwłaszcza osobom, które zmagają się z łysieniem androgenowym (zarówno mężczyznom, jak i kobietom). Olejek rozmarynowy bowiem obniża poziom pochodnej testosteronu, odpowiedzialnej za niszczenie mieszków włosowych i wypadanie włosów.

Przy tej dolegliwości dobrze jest delikatnie wcierać w skórę głowy rozcieńczony olejek rozmarynowy, najlepiej 2 razy dziennie przez około 6 miesięcy. Efekty potrafią być spektakularne. Olejek z rozmarynu może być również stosowany w przypadku łysienia plackowatego. Powinien być wówczas wcierany w skórę głowy raz dziennie, lecz regularnie i przez dłuższy okres czasu, ponad 7 miesięcy.

Z ziela rozmarynu można także przyrządzać płukanki do włosów, które są bardzo pomocne w przypadku łupieżu lub łojotoku. Zarówno wyciągi z rozmarynu, jak i olejek rozmarynowy dodawane są do różnego rodzaju kosmetyków do pielęgnacji ciała i twarzy:

• mydeł
• szamponów
• kremów
• balsamów
• płynów do kąpieli
• toników do twarzy
• maseczek
• past do zębów
• płynów do płukania ust

Związki zawarte w rozmarynie pobudzają krążenie, powodując lepsze odżywienie i dotlenienie skóry. Obecne tu antyoksydanty natomiast zwalczają wolne rodniki. Co za tym idzie, skóra wygląda młodziej, zdrowiej i szybciej się regeneruje.

Uwaga! Olejku rozmarynowego nie wolno stosować na skórę w postaci nierozcieńczonej. Przed użyciem należy zmieszać go z jakimś obojętnym nośnikiem olejowym, np. olejkiem ze słodkich migdałów, z pestek winogron lub olejem kokosowym, w proporcji 1:25 ml. Wówczas można go bezpiecznie aplikować na skórę lub używać do masażu.

Napar z rozmarynu znakomicie nadaje się jako dodatek do rozgrzewającej i relaksującej kąpieli. Polecany jest szczególnie, jeśli chcemy się rozgrzać, jesteśmy przeziębieni lub dokuczają nam bóle i sztywność mięśni lub stawów. Kąpiel rozmarynowa ma działanie odświeżające, ściągające i pobudzające. Dlatego nie powinno jej się zażywać przed snem, ponieważ może utrudniać zaśnięcie.

Ciekawostka: rozmaryn jest na tyle wonny, że dodawany jest również do perfum i wód toaletowych. Olejek rozmarynowy stanowił jeden z zasadniczych składników słynnej „wody królewskiej” – mieszanki wonnych olejków eterycznych, używanych na co dzień przez córkę Władysława Łokietka, Elżbietę Łokietkównę. Pachnąca mieszanka była jednocześnie perfumami, lekiem, kosmetykiem i afrodyzjakiem. Co ciekawe, Elżbieta dożyła sędziwego jak na tamte czasy wieku 75 lat i ponoć do późnych lat wyglądała bardzo młodo. 😊

Jak pielęgnować zioła z supermarketu?

Kiedy trzeba zachować ostrożność przy stosowaniu rozmarynu lekarskiego?

W zalecanych, standardowych dawkach rozmaryn jest bezpiecznym lekiem ziołowym. Bardzo duże dawki mogą wywołać takie skutki uboczne, jak wymioty czy skurcze, a nawet obrzęk płuc lub śpiączka. Zdarza się to jednak niezwykle rzadko i tylko w przypadku ekstremalnego przedawkowania.

Wysokie dawki rozmarynu mogą także spowodować poronienie. Dlatego ziela tego nie wolno stosować w ciąży, nie zaleca się go również w okresie karmienia piersią.

Rozmaryn lekarski zwykle można zażywać wraz z innymi medykamentami, aczkolwiek trzeba zachować ostrożność przy lekach, takich jak:

• leki przeciwzakrzepowe i rozrzedzające krew
• inhibitory ACE stosowane w leczeniu nadciśnienia
• leki moczopędne
• sole litu stosowane w terapii chorób psychicznych

Rozmaryn nasila działanie leków diuretycznych oraz niebezpiecznie podnosi poziom litu w organizmie.

Bibliografia:

1. Atsumi, T., Tonosaki, K. (2007). Smelling lavender and rosemary increases free radical scavenging activity and decreases cortisol level in saliva. Psychiatry Research, 150(1), 89–96. Pobrano z: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/17291597/
2. Elamo (2015). Rozmaryn lekarski – wiezie mi wianeczek rozmarynowy [wpis na blogu]. Pobrano z: https://www.elamo.pl/kosmetyki-naturalne/rozmaryn/
3. Jakubiak, I. (2013). Afrodyzjak królowej Węgier. Panacea – Leki Ziołowe, 2(43), 14-16. Pobrano z: https://panacea.pl/articles.php?id=4304
4. Jimbo, D., Kimura, Y., Taniguchi, M., Inoue, M., Urakami, K. (2009). Effect of aromatherapy on patients with Alzheimer’s disease. Psychogeriatrics: the official journal of the Japanese Psychogeriatric Society, 9(4), 173–179. Pobrano z: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/20377818/
5. Marina, I., Grumezescu, A. M., Saviuc, C., Chifiriuc, C., Mihaiescu, D., Lazar, V. (2012). Rosmarinus officinalis essential oil as antibiotic potentiator against Staphylococcus aureus. Biointerface Research in Applied Chemistry, 2(1), 271-276. Pobrano z: https://www.researchgate.net/publication/236974195_Rosmarinus_officinalis_essential_oil_as_antibiotic_potentiator_agains_Staphylococcus_aureus
6. McCulloch, M. (2018). 14 benefits and uses of rosemary essential oil. Pobrano z: 14 Benefits and Uses of Rosemary Essential Oil (healthline.com)
7. Moss, M., Oliver, L. (2012). Plasma 1,8-cineole correlates with cognitive performance following exposure to rosemary essential oil aroma. Therapeutic Advances in Psychopharmacology, 2(3), 103–113. Pobrano z: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/23983963/
8. Nogueira de Melo, G. A., Grespan, R., Fonseca, J. P., Farinha, T. O., Silva, E. L., Romero, A. L., Bersani-Amado, C. A., Cuman, R. K. (2011). Rosmarinus officinalis L. essential oil inhibits in vivo and in vitro leukocyte migration. Journal of Medicinal Food, 14(9), 944–946. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/21663474/
9. Norqvist, J. (2017). Everything you need to know about rosemary. Pobrano z: https://www.medicalnewstoday.com/articles/266370
10. Raskovic, A., Milanovic, I., Pavlovic, N., Milijasevic, B., Ubavic, M., Mikov, M. (2015). Analgesic effects of rosemary essential oil and its interactions with codeine and paracetamol in mice. European Review for Medical and Pharmacological Sciences, 19(1), 165–172. Pobrano z: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/25635991/
11. Seyedemadi, P., Rahnema, M., Bigdeli, M. R., Oryan, S., Rafati, H. (2016). The neuroprotective effect of rosemary (Rosmarinus officinalis) hydro-alcoholic extract on cerebral ischemic tolerance in experimental stroke. Iranian Journal of Pharmaceutical Research: IJPR, 15(4), 875–883. Pobrano z: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28243285/
12. van Vuuren, S. F., Suliman, S., Viljoen, A. M. (2009). The antimicrobial activity of four commercial essential oils in combination with conventional antimicrobials. Letters in Applied Microbiology, 48(4), 440–446. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/19187494/
13. Yap, P. S., Yiap, B. C., Ping, H. C., Lim, S. H. (2014). Essential oils, a new horizon in combating bacterial antibiotic resistance. The Open Microbiology Journal, 8, 6–14. Pobrano z: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/24627729/

Przyprawy – na jakie dolegliwości pomagają i jak je stosować?