Spis treści
Czym jest próchnica butelkowa?
Próchnica butelkowa to choroba bakteryjna zębów mlecznych, która pojawia się u dzieci w wieku do 4 lat. To skutek nieprawidłowej higieny jamy ustnej po zbyt długim karmieniu, zarówno mlekiem modyfikowanym z butelki, jak i mlekiem naturalnym (chodzi o czas pojedynczego karmienia, a nie o jego sposób). Zęby mleczne są dużo cieńsze i słabiej zmineralizowane niż zęby stałe, dlatego próchnica w nich postępuje szybciej.
Próchnica butelkowa, zwana także “próchnicą kwitnącą” lub “próchnicą wczesną”, charakterystyczna jest dla górnych przednich zębów (jedynek), które jako pierwsze wyrzynają się z dziąseł, mają największą styczność ze smoczkiem, a także z bakteriami rozwijającymi się w buzi maluszka. – Próchnica butelkowa występuje wtedy, gdy zęby dziecka są często narażone na dłuższe działanie słodkich płynów, zwykle poprzez długie karmienie mlekiem z butelki, lecz także mlekiem matki, odżywką lub sokiem przed snem lub drzemką – wyjaśnia Anna Pachuta, lekarz stomatolog.
Jak rozpoznać próchnicę butelkową?
Objawy próchnicy zębów mlecznych, w tym próchnicy butelkowej, są początkowo trudne do wychwycenia. Na powierzchni zębów zaczyna się pojawiać chropowaty biały nalot, który z czasem może powodować ubytek w szkliwie. Początkowo ma jasną barwę, ciemnieje dopiero z czasem, więc łatwo przegapić zmiany. Czujność rodziców powinny wzbudzić wszelkie odchylenia od normy, jeśli chodzi o kolor, strukturę oraz wygląd mlecznego ząbka. Gdy zauważymy coś, co nas zaniepokoi, należy niezwłocznie umówić się na wizytę do lekarza stomatologa, który oceni, w jakim stadium rozwoju jest choroba, zdecyduje o sposobie leczenia i zaleci dalsze postępowanie.
Jak powstaje próchnica butelkowa?
Najczęstsze przyczyny powstawania tego rodzaju próchnicy to zbyt długie karmienie dziecka butelką, zwłaszcza wieczorem i nocą, zasypianie z butelką, trzymanie jej zbyt długo w ustach. W nocy jama ustna wytwarza znacznie mniej śliny, która w naturalny sposób oczyszcza zęby. Pozostawione w ustach resztki mleka lub innych napojów są dobrą pożywką dla bakterii. Jednak do próchnicy przyczynia się również częste popijanie z butelki w ciągu dnia, zwłaszcza słodkich soków i napojów.
Dlatego np. amerykańscy stomatolodzy zalecają unikanie soków owocowych u dzieci poniżej 12 miesiąca życia, a potem ograniczenie ich spożycia do 120 ml do 3 roku życia i 120–180 ml u dzieci w wieku od 4 do 6 lat [1].
Jest jeszcze jedna przyczyna powstawania próchnicy u dzieci. To przenoszenie bakterii z ust osób dorosłych. Dlatego bardzo ważne jest, aby nie jeść tymi samymi sztućcami, którymi karmimy dzieci, nie oblizywać smoczka i nie podawać im ugryzionych wcześniej przez dorosłych produktów spożywczych. Zwłaszcza jeśli rodzice sami borykają się z problemem próchnicy.
Streptococcus mutans i Streptococcus sobrinus to dwie bakterie, które najczęściej odpowiadają za próchnicę wieku dziecięcego. Bakterie te metabolizują węglowodany pozostające na zębach po jedzeniu (takie jak sacharoza, fruktoza, glukoza) i wytwarzają z nich kwas mlekowy. Kwas ten z kolei obniża poziom pH w jamie ustnej i powoduje demineralizację szkliwa zębów. Długotrwała demineralizacja ostatecznie prowadzi do korozji zębiny i próchnicy. Można obniżyć ryzyko jej wystąpienia, wdrażając odpowiednią higienę jamy ustnej.
Karmienie piersią a próchnica butelkowa
Istnieją badania mówiące o tym, że dzieci, które były karmione piersią po 12 miesiącu życia w nocy i zasypiały z sutkiem matki w ustach, byłby bardziej narażone na próchnicę. Podczas karmienia piersią lub butelką niemowlę przykłada naturalny lub sztuczny smoczek do podniebienia. Dlatego na kontakt z chorobotwórczymi bakteriami najbardziej narażone są górne ząbki. Dolne siekacze mają większą szansę pozostać zdrowe, ponieważ pozycja języka chroni je przed kontaktem z mlekiem matki lub mieszanką, a ślina z gruczołów ślinowych je oczyszcza [1].
Próchnica butelkowa – jak zapobiegać?
Najważniejsza jest odpowiednia higiena mlecznych ząbków. – O higienę jamy ustnej dziecka powinniśmy dbać już od samego początku, jeszcze zanim pojawią się zęby – radzi stomatolog Anna Pachuta. – Zaczynamy od delikatnego masażu dziąseł i przemywania, na przykład nawilżoną gazą, wałów dziąsłowych po mleku. Gdy wyrżną się pierwsze ząbki, delikatnie myjemy je pastą bez fluoru. Z czasem dzieciom, które nie połykają już pasty do zębów, można wprowadzić pastę z fluorem, która będzie chroniła cienkie szkliwo mlecznych ząbków. Ważne jest, żeby już od najmłodszych lat wyrabiać u dzieci nawyk mycia zębów co najmniej dwa razy dziennie, czyli rano i wieczorem.
Ogromne znaczenie ma dieta, czyli wszystko to, co podajemy maluchom na talerzu. Należy zadbać, aby dziecko dostawało jak najmniej przetworzonej żywności i słodkich przekąsek. Posiłki powinny zawierać świeże warzywa bogate w witaminy i minerały oraz nabiał będący dobrym źródłem wapnia. Do picia najlepszym wyborem zawsze będzie czysta woda.
Jak leczy się próchnicę butelkową?
Nie rezygnujmy z leczenia próchnicy u dzieci, zakładając, że mleczaki i tak wypadną. Takie postępowanie może okazać się niebezpieczne dla zębów stałych, które je zastąpią. Należy dbać o zęby dziecka na każdym etapie ich rozwoju. O tym, w jaki sposób leczyć próchnicę butelkową, decyduje lekarz stomatolog, który po konsultacji i ocenie ząbków malucha dobiera najlepszą metodę, w zależności od stopnia zaawansowania choroby. W początkowej fazie próchnicy stomatolog zwykle wykonuje zabieg fluoryzacji plamy próchnicowej. W przypadku gdy próchnica u dzieci jest już bardziej zaawansowana, leczenie zawsze polega na usunięciu mechanicznym chorych tkanek zęba i wypełnieniu ubytku.
Źródła:
- Tungare, S., Paranjpe, A.G. (2023). Early Childhood Caries. Pobrane z https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK535349/
