Strona główna ZdrowieProfilaktyka zdrowiaWitaminyWitamina D Osteoporoza – nie daj się okraść z kości

Osteoporoza – nie daj się okraść z kości

autor: Anna Jarosz Data publikacji: Data aktualizacji:
Data publikacji: Data aktualizacji:

Siedzący tryb życia, nieprawidłowa dieta, nadmiar kawy, alkoholu i palenie papierosów szkodzą naszym kościom i zazwyczaj nieuchronnie prowadzą do osteoporozy. Wiele osób uważa, że na osteoporozę chorują tylko osoby starsze. Niestety, z jej powodu mogą cierpieć także młodzi ludzie. Czym jest osteoporoza, co jej sprzyja, jak się przed nią chronić i jak ją leczyć, opowie Małgorzata Wieteska, reumatolog z Rheuma Medicus, Specjalistycznego Centrum Reumatologii i Osteoporozy w Warszawie.

Strona główna ZdrowieProfilaktyka zdrowiaWitaminyWitamina D Osteoporoza – nie daj się okraść z kości

Osteoporoza – czym jest?

Osteoporoza to uogólniona choroba metaboliczna kości. Jej nazwa dobrze oddaje istotę schorzenia, ponieważ z greckiego osteon to ‘kość’, a z łaciny porus to ‘otwór, dziura’. Bezpośrednią przyczyną choroby jest bezbolesna utrata tkanek kostnych, przez co kości są bardziej podatne na złamania nawet przy niewielkim urazie. Choruje na nią co trzecia kobieta po menopauzie. U kobiet 50-letnich ryzyko wystąpienia złamania kości w wyniku osteoporozy wynosi do końca życia około 40 proc., natomiast u mężczyzn 13–22 proc. [1].

Skąd się bierze osteoporoza?

Aby nasz szkielet mógł prawidłowo pełnić swoje funkcje, stare i uszkodzone komórki kości są nieustannie niszczone, ale na ich miejsce powstają nowe. Komórki nazywane osteoblastami tworzą nową tkankę kostną, a osteoklasty – systematycznie ją niszczą. Ten niekończący się proces powoduje, że w ciągu roku wymianie ulega od 2 do 10 proc. tkanek kostnych. U osób młodych odnowa kości następuje szybciej niż u starszych.

Od urodzenia aż do ok. 35. roku życia przeważają procesy odbudowy kości prowadzące do osiągnięcia szczytowej masy kostnej, którą w badaniu densytometrycznym określamy jako gęstość mineralna kości. W ciągu kolejnych lat życia ubywa nam masy kostnej w tempie ok. 1 proc. rocznie. U mężczyzn spadek gęstości mineralnej kości utrzymuje się na stałym poziomie aż do siedemdziesiątki i obniża się dopiero po przekroczeniu tego wieku. Kobiety najwięcej masy kostnej tracą w okresie pierwszych 10 lat po menopauzie.

Jeżeli ubytek kości dokonuje się szybko lub gdy szczytowa masa kostna była niewielka – może rozwinąć się osteoporoza – choroba, którą dawniej nazywano zrzeszotnieniem kości. Istotą choroby jest stopniowe zaburzenie mikroarchitektury kości poprzez ścieńczenie i zanik beleczek kostnych. W następstwie tego procesu zmniejsza się wytrzymałość kości i rośnie ryzyko złamań. Stan kości w starszym wieku zależy od tego, jak zostały one ukształtowane we wczesnych latach życia. Im pułap, z jakiego zacznie nam ubywać kości, będzie wyższy, tym później przekroczymy krytyczną wartość, nazwaną progiem złamań.

Osteoporoza – 5 rzeczy, które warto wiedzieć

Osteoporoza pierwotna i wtórna

Osteoporoza pierwotna występuje najczęściej. Jest ona skutkiem starzenia się układu szkieletowego. Rozwija się u kobiet po menopauzie oraz u mężczyzn w podeszłym wieku. Utrata gęstości mineralnej kości jest nieuchronnym procesem, związanym z wiekiem, rozpoczynającym się już około 40. roku życia u kobiet i 45. roku życia u mężczyzn. Istnieje jednak wiele czynników, które mogą przyspieszyć jej przebieg. Należą do nich:

  • zła dieta (głównie mała podaż wapnia, witaminy D, niedożywienie)
  • palenie tytoniu
  • nadużywanie alkoholu
  • mała aktywność fizyczna
  • niedostateczna ekspozycja na światło słoneczne

Osteoporoza wtórna może być wynikiem innych chorób lub stosowania niektórych leków. Ta postać osteoporozy dotyczy osób w każdym wieku. Do przyczyn osteoporozy wtórnej należą między innymi:

Objawy osteoporozy

Osteoporoza nie boli, rozwija się przez wiele lat, nie dając żadnych objawów. Pierwsze dolegliwości pojawiają się wtedy, gdy choroba jest już zaawansowana. Początkowym widocznym objawem jest złamanie kości występujące po upadku ciała z wysokości, tzw. złamania niskoenergetyczne, które w pewnych lokalizacjach (kręgosłup) można przeoczyć. Stąd warto zwracać uwagę na niepozorne zmiany w wyglądzie czy samopoczuciu.

Złamanie, którego można nie zauważyć, to złamanie kręgu, sprawiające wielokrotnie niezbyt nasilone i przejściowe objawy bólowe, obniżenie wzrostu (4 cm – objaw alarmowy) oraz zmianę sylwetki. Początkowo nie dostrzegamy tego w lustrze, ale może się okazać, że sukienka lub spodnie nagle stały się za długie, a plecy stały się zaokrąglone. To jest efekt obniżenia wysokości trzonów kręgowych, czyli złamań kręgów. W przypadku licznych złamań zaokrąglenie pleców pogłębia się, co powoduje pochylenie głowy do przodu. Taki stan nazywamy wdowim garbem.

Wraz z postępem choroby i kolejnymi złamaniami kręgów następuje skrócenie odcinka piersiowego i lędźwiowego kręgosłupa. Prowadzi to do obniżenia łuków żebrowych i ocierania się dolnych żeber o talerze biodrowe, co powoduje ból. Dodatkowo, zmiana sylwetki zmienia też warunki anatomiczne narządów wewnętrznych klatki piersiowej i brzucha. Skutkuje to poważnymi powikłaniami ze strony serca, płuc i układu trawiennego.

Nie lekceważmy bólu pleców. Pamiętajmy, że każde złamanie kręgu zwiększa ryzyko kolejnego złamania w ciągu roku aż pięciokrotnie.

Złamania, których nie da się przeoczyć, to złamania tzw. obwodowe, czyli np. złamanie przedramienia (nadgarstka), żeber (bardzo bolesne), biodra.

Chory kręgosłup boli gdzie indziej

Osteoporoza – przyczyny

U kobiet najczęstszą przyczyną osteoporozy i złamań osteoporotycznych jest niedobór estrogenów w okresie pomenopauzalnym. Po 80. roku życia problem osteoporozy dotyczy ponad 60 proc. kobiet i około 20 proc. mężczyzn. Najgroźniejsze są złamania szyjki kości udowej, które prowadzą do inwalidztwa, unieruchomienia w łóżku i często do śmierci. Śmiertelność w pierwszym roku po złamaniu biodra waha się pomiędzy 20 a 30 proc. i jest większa u mężczyzn (25 proc.) niż u kobiet (20 proc.).

Osteoporoza jest bardzo poważnym problemem, który – wcześnie rozpoznany i prawidłowo leczony – pozwoli na uniknięcie najgorszego, czyli złamań i powikłań z tym związanych.

Badanie osteoporozy

Współczesne metody diagnostyczne pozwalają bardzo precyzyjnie określić gęstość i strukturę kości. Do najczęściej wykorzystywanych i obowiązujących w Polsce badań należy densytometria DEXA (dwufotonowa absorpcjometria rentgenowska). Badanie to ocenia gęstość mineralną kości, tzw. BMD (Bone Mineral Density) w obrębie kręgosłupa i kości udowej. Badanie densytometryczne wykorzystuje się nie tylko do rozpoznania osteoporozy, ale i do oceny efektów leczenia.

O tym, czy trzeba przeprowadzić badanie, decyduje lekarz. Ale jest kilka sytuacji, które powinny skłonić nas do wykonania densytometrii. O zasadności zrobienia takiego badania powinny porozmawiać z lekarzem osoby, które:

  • są w grupie podwyższonego ryzyka
  • zażywają leki sterydowe
  • palą papierosy
  • nadużywają alkoholu
  • (u kobiet) mają rozpoznaną menopauzę przed 45. rokiem życia
  • (u mężczyzn) mają niski poziom testosteronu

Bezwzględnym wskazaniem do wykonania densytometrii jest złamanie kości. W takiej sytuacji badanie jest niezbędne w celu określenia gęstości kości przed leczeniem, tak aby po roku można było ocenić, czy zastosowane leczenie jest skuteczne.

Złamanie niskoenergetyczne jest dowodem na istniejącą osteoporozę i wskazaniem do rozpoczęcia leczenia niezależnie od wyniku badania densytometrycznego.

Densytometria jest badaniem wykrywającym chorobę również w sytuacji, gdy nie daje ona jeszcze żadnych objawów. Badanie pozwala także przewidzieć ryzyko złamań oraz określić stopień zagrożenia chorobą.

Poza badaniami obrazowymi u każdego pacjenta z osteoporozą wykonuje się podstawowe badania laboratoryjne (morfologia krwi, badanie funkcji nerek i wątroby) oraz ocenia się gospodarkę wapniowo-fosforanową. W tym celu pobiera się krew i oznacza stężenie wapnia, fosforu i witaminy D. Analizuje się także wydalanie wapnia z moczem, a w niektórych przypadkach wykonuje się inne badania (np. oznaczenie stężenia parahormonu, markery obrotu kostnego).

Osteoporoza - co warto o niej wiedzieć? Jak leczyć osteoporozę i jak ją diagnozować? Kobieta seniorka ćwiczy w domu na macie.

Leczenie osteoporozy

Leczenie osteoporozy musi być wielokierunkowe i trwać przez wiele lat. Konieczne jest także wprowadzenie wielu działań profilaktycznych dotyczących diety i stylu życia, ale także przyjmowanie leków. O rodzaju terapii decyduje lekarz na podstawie wyników densytometrii i po ocenie ogólnego stanu zdrowia pacjenta. Możliwości leczenia choroby jest wiele.

Lekarz może zalecić przyjmowanie bisfosfonianów lub denosumabu, czyli leków, które hamują proces utraty gęstości kości. Innym rozwiązaniem jest podawanie preparatów stymulujących osteogenezę, czyli leków pomagających tworzyć tkankę kostną. Niestety, dostępność do tych leków jest szczątkowa, głównie ze względu na bardzo wysoki koszt leczenia i brak refundacji.

W skutecznym leczeniu osteoporozy niezwykle ważna jest także suplementacja wapnia i witaminy D3. Żaden bisfosfonian ani denosumab nie będzie skuteczny, jeśli nie będziemy równocześnie przyjmować wapnia i witaminy D3. Dawkę tych preparatów określa lekarz.

Czy suplementy wapnia są zdrowe?

Dieta przy osteoporozie

Bardzo ważnym czynnikiem zmniejszającym ryzyko osteoporozy jest dieta. Dajmy naszym kościom to, czego potrzebują. Dieta powinna być urozmaicona, z dużą zawartością wapnia. Przeciętnie w diecie dostarczamy 400–500 mg wapnia na dobę, natomiast dzienne zapotrzebowanie na wapń u osoby dorosłej to ok. 800–1000 mg/dobę, a u kobiety po menopauzie 1500 mg/dobę. Szklanka mleka czy maślanki to około 300 mg wapnia, bogatym źródłem wapnia są sery twarogowe, topione, ser żółty, orzechy.

Najzdrowszym sposobem uzupełnienia wapnia jest dieta – jeśli nie jest to możliwe, możemy stosować suplementację w tabletkach. Dodatkowa suplementacja wapnia wskazana jest u osób z ryzykiem niedoboru, u osób leczonych z powodu osteoporozy oraz w przypadku nietolerancji diety bogatowapniowej.

Kolejnym bardzo poważnym problemem jest powszechny w Polsce niedobór witaminy D. Tu oczywiście też dużą rolę odgrywa dieta, ale niestety nie tylko. Głównym źródłem witaminy D są tłuste ryby morskie, np. łosoś czy makrela. Aby zapewnić 1000 IU witaminy D na dobę, należałoby codziennie zjadać 200 mg łososia lub 660 mg makreli, 20 jajek lub wypijać aż 80 l mleka.

Dodatkowo nasza szerokość geograficzna nie pozwala na uzupełnienie niedoboru witaminy D przez ekspozycję na słońce. Praktycznie od września do kwietnia słońce w Polsce nie opala. Dlatego należy pamiętać o konieczności suplementacji witaminy D przez cały rok.

Zalecane jest przyjmowanie witaminy D w dawkach 800–2000 IU na dobę w zdrowej populacji. Osoby starsze, po 75. roku życia, powinny przyjmować witaminę D w dawce 4000 IU dobę. Pacjenci ze zdiagnozowanym deficytem witaminy D powinni otrzymywać dawki lecznicze. Celem jest uzyskanie optymalnego stężenia 25(OH)D – metabolitu witaminy D ocenianego w celu określenia zapotrzebowania na tę witaminę – we krwi (30–50 ng/ml). Następnie pacjenci powinni kontynuować przyjmowanie witaminy D w dawce podtrzymującej.

Osoby z dużym niedoborem powinny zasięgnąć porady lekarza w celu ustalenia dawki i jak najszybszego wyrównania poziomu witaminy D.

Dodatkowo należy ograniczyć sól w diecie, zaprzestać palenia papierosów, ograniczyć spożywanie alkoholu oraz prowadzić aktywny tryb życia.

Ćwiczenia przy osteoporozie

Stosowanie leków musi być połączone z regularnymi ćwiczeniami fizycznymi, ponieważ aktywność fizyczna pobudza wzrost masy kostnej. Poza tym ruch opóźnia postępujący z wiekiem proces „gubienia” masy kostnej. Dzieje się tak dlatego, gdyż kości, podobnie jak mięśnie, wzmacniają się, reagując na „nacisk”, czyli kiedy muszą znieść obciążenie większe niż zwykle. Dzięki aktywności fizycznej wzmacniamy też układ mięśniowy, który podtrzymując szkielet, chroni kości przed deformacją i złamaniami.

Ćwiczenia muszą być dostosowane do wieku i stanu zdrowia. Na zdrowe kości najlepsze są ćwiczenia z ciężarkami albo siłowe na przyrządach. Wskazany jest tenis, siatkówka czy bieganie po miękkiej nawierzchni. Osoby z osteoporozą powinny unikać podskoków, gwałtownych ruchów, skłonów i podnoszenia ciężarów. Wszystkim zalecane jest pływanie, jazda na rowerze, chodzenie, nordic walking. Aby jednak ćwiczenia przyniosły efekt, trzeba wykonywać je systematycznie.

Bibliografia:

Guła, Z., Korkosz, M. (b.d.). Osteoporoza. Medycyna praktyczna dla pacjentów, Pobrano z: https://www.mp.pl/pacjent/reumatologia/choroby/64948,osteoporoza

Siłownia dla seniora – 7 razy tak!

Czy ten artykuł był pomocny?
TakNie

Podobne artykuły