Choroby układu krążenia

Co sprzyja chorobom serca?

Najczęstsze przyczyny, które sprzyjają wystąpieniu chorób serca, to:

• palenie tytoniu
• niezbilansowana dieta
• brak aktywności fizycznej
• nadwaga lub otyłość
• podwyższone ciśnienie tętnicze
• wysoki poziom cholesterolu frakcji LDL (tzw. złego cholesterolu)

Szczególną uwagę należy zwrócić na nadciśnienie tętnicze oraz hipercholesterolemię. Poprzez niekorzystny wpływ na naczynia krwionośne oba te czynniki sprzyjają rozwojowi wielu chorób serca.

W Polsce rocznie umiera około 400 tysięcy osób, z czego aż 46 proc. stanowią zgony związane z chorobami układu sercowo-naczyniowego. Do najczęstszych przyczyn zgonów w zakresie chorób układu sercowo-naczyniowego zalicza się:

• chorobę niedokrwienną serca (23 proc.)
• niewydolność serca (22 proc.)
• miażdżycę (20 proc.)
• choroby naczyń mózgowych (19 proc.)

Choroby układu krążenia dotyczą wszystkich grup wiekowych. Niestety, coraz częściej słyszymy o zawałach czy udarach dotykających ludzi młodych. Współczesna kardiologia poczyniła ogromne postępy, ale leczenie chorób serca, nawet to najlepiej dobrane i nowoczesne, nie wystarcza, aby rozwiązać problem schorzeń sercowo-naczyniowych.

Powodzenie terapii zależy od wielu czynników, w tym – co bardzo istotne – od modyfikacji stylu życia i przestrzegania zaleceń lekarza. Niestety, z tym nie jest najlepiej. Dla wielu osób choroba układu krążenia jest usprawiedliwieniem do prowadzenia leniwego, bezczynnego trybu życia. Tymczasem to właśnie regularny wysiłek fizyczny jest najlepszym lekarstwem dla serca.

Dyskretny początek choroby układu krążenia

Wiele schorzeń układu krążenia, jak nadciśnienie czy miażdżyca, rozwija się bez wyraźnych objawów. Dlatego łatwo przegapić, że z sercem dzieje się coś złego. Wiemy, że lepiej zapobiegać, niż leczyć. Jakie zatem sygnały powinny nas skłonić do wizyty u lekarza?

• Obrzęki pojawiające się wokół kostek i stóp, a także nocne oddawanie moczu, ponieważ mogą świadczyć o osłabieniu prawej lub lewej komory serca.
• Nierówna praca serca, nazywana kołataniem serca, oraz ciągłe zmęczenie lub osłabienie może sugerować zaburzenia rytmu lub niewydolność serca, zwłaszcza gdy dolegliwości pojawiają się po niewielkim wysiłku. To także sygnał, że serce nie pompuje do komórek ciała dostatecznej porcji krwi niosącej substancje odżywcze i tlen.
• Omdlenia zdarzają się, gdy do mózgu nie dociera właściwa porcja dobrze utlenowanej krwi.
• Duszność wynikająca z chorób serca może towarzyszyć nie tylko wysiłkowi fizycznemu, ale pojawiać się także podczas odpoczynku, np. przy leżeniu na płaskiej poduszce. To sygnał, że serce jest niewydolne.
• Ból w klatce piersiowej większości z nas kojarzy się z zawałem serca. Ale ból zawałowy jest bardzo silny i trwa ponad 30 minut. Ból trwający kilka minut i ustępujący samoistnie to objaw choroby wieńcowej, tzw. ból wieńcowy.

Jak rzucić palenie w 7 krokach

Najpowszechniejsze choroby układu krążenia

1. Nadciśnienie tętnicze

Nadciśnienie tętnicze to najczęściej występującą choroba układu krążenia. Dobra wiadomość jest taka, że można ją skutecznie leczyć. Na nadciśnienie tętnicze cierpi około 9 milionów Polaków po 15. roku życia. Chorobie sprzyja:

• palenie tytoniu
• nadużywanie alkoholu
• przewlekły stres
• brak aktywności fizycznej
• niewłaściwa dieta

U 16 proc. rodaków nadciśnienie jest skutkiem palenia papierosów, a u 9,2 proc. – nadużywania alkoholu oraz otyłości.

Nadciśnienie dzielimy na pierwotne i wtórne. Nadciśnienie tętnicze pierwotne (90–95 proc. przypadków) często ma związek z kumulacją wielu czynników ryzyka, ewentualnie z genetycznym obciążeniem. Nadciśnienie tętnicze wtórne (5–10 proc. przypadków) ma związek ze schorzeniami innych narządów, które wpływają na wzrost ciśnienia krwi, jak np. choroby nerek, nadnerczy czy tarczycy.

Objawy nadciśnienia

Wczesne objawy nadciśnienia tętniczego to:

• bóle i zawroty głowy
• omdlenia
• uczucie kołatania serca

Diagnostyka nadciśnienia tętniczego

Każda postać nadciśnienia tętniczego jest groźna dla kondycji całego organizmu. Już wiemy, że w początkowej fazie rozwoju nadciśnienie nie daje objawów, które mogą zwrócić naszą uwagę. Dlatego każdy z nas przynajmniej dwa razy w roku powinien mierzyć ciśnienie, a raz w roku zrobić badania, które pokażą poziom cholesterolu całkowitego oraz frakcji LDL i HDL, trójglicerydów, cukru (glukozy).

Ważnym badaniem jest lipidogram (cholesterol całkowity oraz frakcje HDL i LDL) oraz poziom trójglicerydów. Nieprawidłowe wyniki lipidogramu w połączeniu z nadciśnieniem to mieszanka wybuchowa – może się zakończyć zawałem serca lub udarem mózgu.

Ważne jest też zbadanie moczu. Jeżeli zawiera nadmierne ilości białka, nerki mogą niewłaściwie pracować i nie oczyszczać krwi z toksyn. Obecność cukru w moczu może być pierwszym objawem cukrzycy. Diagnozując nadciśnienie, wykonuje się także EKG i USG serca. Lekarz może zlecić także USG tętnic szyjnych i kręgowych, aby mieć pewność, że są one drożne.

Jak leczyć nadciśnienie?

Głównym celem terapii jest obniżenie ciśnienia do wartości mniejszej niż 140/90 mmHg. Leczenie nadciśnienia tętniczego polega na przyjmowaniu leków obniżających ciśnienie krwi. Równie ważna jest zmiana stylu życia oraz nawyków żywieniowych. Chorzy z nadciśnieniem tętniczym powinni być aktywni fizycznie, np. jeździć na rowerze, pływać, grać w siatkówkę lub spacerować z kijkami (nordic walking dla początkujących).

Wysokiego ciśnienia nie wolno lekceważyć, ponieważ nieleczone prowadzi do przerostu lewej komory serca (czytaj niewydolności serca), zaburzeń rytmu, większego ryzyka zawału serca i udaru mózgu, a także do uszkodzenia nerek i wzroku.

Stres kobiecy i stres męski

2. Miażdżyca

Miażdżyca, nazywana też arteriosklerozą, to podstępna choroba, ponieważ rozwija się latami, nie dając żadnych objawów.

Objawy miażdżycy

W miarę postępu choroby serca może się pojawić zadyszka przy wchodzeniu po schodach czy gorsze widzenie, za które obwiniamy długą pracę przy komputerze. Ale bywa i tak, że pierwszym objawem miażdżycy jest zawał serca. Gdy tętnice są zwężone o połowę, dostrzegamy, że dzieje się coś złego:

• szybko się męczymy
• pojawiają się trudności z koncentracją i zapamiętywaniem
• przestajemy być sprawni seksualnie
• często boli nas głowa

Miażdżyca to odkładanie się złogów lipidowych w ścianach tętnic. Proces ten jest bardzo niebezpieczny, ponieważ prowadzi do stopniowego zamykania się światła naczyń i w konsekwencji do niedotlenienia zaopatrywanego przez nie obszaru.

Przyczyny miażdżycy

Do rozwoju miażdżycy w znaczącym stopniu przyczynia się:

• nieprawidłowa dieta
• nadwaga i otyłość
• nadciśnienie tętnicze
• wysoki poziom cholesterolu we krwi

Jak zdiagnozować miażdżycę?

Już pierwsze niedomagania organizmu powinny nas skłonić do wizyty u lekarza i wykonania podstawowych badań, które pozwolą określić zagrożenie miażdżycą. Należy zbadać poziom całkowitego cholesterolu i oznaczyć jego frakcje, czyli tzw. zły (LDL) i dobry (HDL) cholesterol. To ważne, bo HDL chroni nas przed miażdżycą, a LDL niszczy naczynia, bo sprzyja odkładaniu się blaszek na ścianach naczyń. Im więcej mamy we krwi dobrego cholesterolu HDL, tym jesteśmy bezpieczniejsi, bardziej odporni na procesy miażdżycowe. Poziom całkowitego cholesterolu nie powinien przekraczać 190 mg/ml.

Leczenie miażdżycy

Żadne leki nie pomogą, jeżeli nie zmienimy dotychczasowego stylu życia i odżywiania się. To podstawa terapii, która może powstrzymać zmiany zachodzące w tętnicach. Co to oznacza? Trzeba rzucić palenie i wprowadzić dietę z dużą zawartością błonnika, małą ilością tłuszczów zwierzęcych, ograniczyć spożycie soli i alkoholu.

Niezwykle ważna w powstrzymaniu zmian miażdżycowych jest aktywność fizyczna. Regularny ruch sprawia, że organizm wytwarza więcej dobrego cholesterolu HDL, który oczyszcza ściany tętnic ze złego cholesterolu, czyli LDL. Ruch reguluje procesy krzepnięcia krwi, co można porównać do profilaktycznego przyjmowania aspiryny, normalizuje ciśnienie, pomaga pozbyć się nadwagi i rozładować stres.

Niezwykle ważne jest i to, że wysiłek fizyczny sprzyja rozrastaniu się krążenia obwodowego. Oznacza to, że powstają nowe, drobne naczynia krwionośne, które przejmują rolę tych, które zostały zablokowane przez blaszkę miażdżycową. Dzięki temu krew wraz z substancjami odżywczymi dociera do miejsc, które były zagrożone niedokrwieniem.

Skutecznym sposobem na miażdżycę może być:

• szybki marsz
• jazda na rowerze
• taniec
• narciarstwo biegowe
• tenis
• pływanie

Jeśli poprzez zmianę stylu życia nie uda się obniżyć stężenia cholesterolu LDL, konieczne jest przyjmowanie statyn. Wokół tej grupy leków narosło wiele mitów, ale wybór jest taki – albo statyny, albo zawał.

7 faktów o sercu, które cię zaskoczą

3. Niewydolność serca

Niewydolność serca (HF – z ang. heart failure) to choroba serca, która jest następstwem wielu schorzeń sercowo-naczyniowych. Obrazowo rzecz ujmując, jest to stan, w którym serce nie może pompować krwi w takiej ilości, jaka jest potrzebna wszystkim tkankom organizmu.

Objawy niewydolności serca

Objawem niewydolności serca może być:

• nietolerancja wysiłku fizycznego
• odczuwanie duszności (spłycenie oddechu, brak tchu)

Duszność może pojawiać się także w nocy. Często towarzyszy jej kaszel (tzw. kaszel od serca), co świadczy o przekrwieniu płuc.

Chorzy na niewydolność serca:

• rzadziej oddają mocz
• mogą mieć kłopoty z trawieniem
• odczuwać senność
• cierpieć z powodu obrzęków nóg

Przyczyny niewydolności serca

Zgodnie z aktualną wiedzą, obecnie najczęstszymi przyczynami HF są choroba niedokrwienna serca i nadciśnienie tętnicze. Wśród innych przyczyn wymienia się:

• zapalenie mięśnia sercowego
• zmiany metaboliczne
• zmiany układowe
• wrodzone lub nabyte wady serca
• zaburzenia rytmu
• niedokrwistość
• niewydolność nerek
• choroby tarczycy
• stosowanie leków kardiodepresyjnych

Jak leczyć niewydolność serca?

Leczenie farmakologiczne niewydolności serca powinno być dobrane indywidualnie. Do dyspozycji lekarzy jest wiele leków, które pozwalają choremu funkcjonować w miarę sprawnie. Wiele zależy też od samego chorego. Powinien on:

• ograniczyć spożycie soli (pamiętajmy, że sól jest w wielu produktach, np. w chlebie, wędlinach, konserwach itd.)
• pić od 1,5 litra do 2 litrów płynów dziennie
• istotnie ograniczyć spożycie tłuszczu zwierzęcego
• zerwać z nałogiem palenia
• zrzucić zbędne kilogramy
• ćwiczyć regularnie odpowiednio do wydolności organizmu
• przede wszystkim przestrzegać zaleceń lekarza i zgłaszać się na badania kontrolne

Choroby, które widać w oczach

4. Choroba niedokrwienna serca (choroba wieńcowa)

Choroba niedokrwienna serca, nazywana także chorobą wieńcową, może mieć różne oblicza. Częściej na chorobę wieńcową zapadają mężczyźni, zwłaszcza w wieku 40–55 lat. W grupie osób starszych zapadalność na chorobę wieńcową jest dla obu płci podobna. Najbardziej znaną postacią choroby niedokrwiennej serca jest dławica piersiowa (dusznica bolesna, angina pectoris) oraz zawał serca.

Istotą choroby wieńcowej jest stałe lub chwilowe (napadowe) niedokrwienie mięśnia sercowego. A dzieje się tak, gdy dochodzi do zwężenia światła (wewnętrznej średnicy) tętnic, którymi do serca dopływa krew bogata w tlen i substancje odżywcze. Jeżeli światło tętnic jest zwężone przez blaszki miażdżycowe, serce otrzymuje mniej krwi, niż potrzebuje, co chorzy boleśnie odczuwają podczas wysiłku fizycznego.

Choroba wieńcowa – przyczyny

W większości przypadków choroba wieńcowa ma podłoże miażdżycowe. Inaczej mówiąc, jeśli we krwi krąży zbyt wiele cholesterolu LDL, jego złogi odkładają się w ścianach tętnic i coraz bardziej zwężają ich światło. Dotyczy to także naczyń wieńcowych. Do niedokrwienia mięśnia sercowego zazwyczaj dochodzi dopiero wtedy, gdy stopień zwężenia światła tętnicy wieńcowej osiąga tzw. wartość krytyczną, czyli przekraczającą 75 procent. Czasem jednak nawet drastyczne zwężenie naczyń nie wywołuje bólu podczas wysiłku fizycznego ani w spoczynku, ponieważ rozwinęło się tzw. krążenie oboczne, zastępcza droga przepływu krwi.

Skłonność do tzw. wieńcówki można odziedziczyć, chociaż nie rozpoznano genu (genów), które byłyby odpowiedzialne za chorobę. Ostatnie badania nad miażdżycą wskazują także na to, że istotne znaczenie w rozwoju choroby wieńcowej mogą mieć niektóre drobnoustroje. Są to Chlamydia pneumoniae i Helicobacter pylori. Wiąże się to z zapalną teorią miażdżycy, w której zakażenie bakteryjne mogłoby inicjować długotrwały proces chorobowy.

Jednak za najważniejszy czynnik sprzyjający chorobie wieńcowej uznaje się wysokie stężenie cholesterolu we krwi, szczególnie zaś wysokie (powyżej 130 mg%) stężenie cholesterolu LDL oraz niskie (poniżej 35 mg%) stężenie cholesterolu HDL.

Palenie papierosów to kolejna przyczyna choroby wieńcowej. Nikotyna i inne substancje toksyczne zawarte w dymie sprzyjają chorobie niedokrwiennej serca, przyspieszają rozwój blaszek miażdżycowych, podnoszą ciśnienie tętnicze oraz przyspieszają akcję serca.

Kolejnym czynnikiem przyspieszającym rozwój choroby wieńcowej jest nadciśnienie tętnicze oraz cukrzyca. Oba schorzenia nasilają zmiany miażdżycowe. Sprzyja im także:

• otyłość brzuszna
• podeszły wiek
• siedzący tryb życia
• menopauza
• podwyższone stężenie fibrynogenu (czynnik krzepnięcia), homocysteiny (powstaje w procesie trawienia, głównie z białka mleka i sera, jej nadmiar uszkadza wewnętrzne ścianki naczyń krwionośnych), kwasu moczowego we krwi

Występują częściej u płci męskiej.

Jak leczyć chorobę wieńcową?

Łagodna postać choroby wieńcowej wymaga regularnego przyjmowania leków oraz zmian w stylu życia.

Rzucenie palenia, zrzucenie nadwagi, aktywność fizyczna, dieta niskocholesterolowa to proste metody pozwalające na hamowanie procesu miażdżycowego.

Do dyspozycji pacjentów jest też wiele leków, które pozwalają panować nad chorobą wieńcową. Lekami, które zrobiły karierę w walce z chorobą wieńcową, są statyny, które obniżają stężenie cholesterolu (zwłaszcza LDL) oraz redukują wielkość blaszki miażdżycowej. Powodują, że zaczynają w niej dominować nie komórki wypełnione cholesterolem, lecz wzmacniające blaszkę włókna kolagenowe.

Ważne jest również uzyskanie prawidłowych wartości ciśnienia tętniczego. Wymierne korzyści może przynieść suplementacja kwasu foliowego, ponieważ zmniejsza on stężenie homocysteiny we krwi.

W przypadku osób z zaawansowaną postacią choroby wieńcowej konieczne bywa leczenie zabiegowe. To m.in. rewaskularyzacja (udrożnienie) tętnic wieńcowych za pomocą przezskórnej angioplastyki, polegającej na rozgnieceniu blaszki miażdżycowej przez rozprężający się pod dużym ciśnieniem balonik umieszczony w tętnicy wieńcowej. Innym zabiegiem jest chirurgiczne wszczepienie pomostów (z naczyń tętniczych i żylnych) omijających zwężenie. Chorym wszczepia się stenty, czyli metalowe rusztowanie, które chroni tętnicę przed ponownym zwężeniem się.

Otyłość brzuszna u mężczyzn

5. Zawał serca

Zawał mięśnia sercowego, określany też jako zawał serca lub atak serca, to sytuacja, w której dochodzi do zamknięcia (zatkania) naczynia (tętnicy) doprowadzającej krew do serca, a w konsekwencji do martwicy części mięśnia sercowego. Zawał na ogół obejmuje lewą komorę serca. Prawej komory dotyczy znacznie rzadziej.

Przyczyny zawały serca

Lista czynników, które mogą doprowadzić do zawału serca, jest dość długa. Przede wszystkim:

• wysoki poziom cholesterolu
• nadciśnienie tętnicze
• wysoki poziom cukru we krwi
• podwyższone stężenie tzw. markerów ryzyka zawałowego, czyli homocysteiny, CRP, fibrynogenu oraz lipoproteiny A
• palenie papierosów
• depresja
• stres
• otyłość
• nadużywanie alkoholu
• wiek (ponad 45 lat u mężczyzn i 55 u kobiet)
• skłonności rodzinne (dziedziczenie)
• brak aktywności fizycznej

Objawy zawału

Pierwszym objawem zawału serca jest ból, najczęściej odczuwany w środkowej części klatki piersiowej, za mostkiem. Jest określany jako:

• pieczenie
• rozpieranie
• rozrywanie
• ucisk
• dławienie

Ból może promieniować do barków, rąk, gardła, żuchwy, nawet do pleców.

Zwykły ból wieńcowy na ogół trwa kilka minut, ból zawałowy trwa powyżej 30 minut. Zawałowi prawie zawsze towarzyszy niepokój lub lęk, obfite pocenie się lub zasłabnięcie.

Ból zawałowy najczęściej pojawia się podczas wysiłku fizycznego, przy bardzo zaawansowanej chorobie wieńcowej także podczas spoczynku. Niekiedy jest nietypowo umiejscowiony. Może się np. zacząć od pleców lub brzucha. Ale warto wiedzieć, że nie każdy zawał boli. Kardiolodzy nazywają taki zawał niemym lub cichym. Często przebiega w ten sposób u chorych na cukrzycę. Ale wtedy występują zwykle inne objawy. Najczęściej jest to zasłabniecie.

Zawał serca – pierwsza pomoc

Następstwa zawału zależą od wielu czynników, między innymi od umiejscowienia zamknięcia tętnicy wieńcowej.  Jeżeli zawałowi towarzyszą zaburzenia rytmu serca lub zaburzenia przewodzenia, może dojść do nagłego zgonu.

 Jeśli leczenie zawału serca rozpocznie się w ciągu pierwszych godzin od jego wystąpienia (najlepiej w ciągu pierwszej, tzw. „złotej godziny”), mniejszy będzie obszar uszkodzeń mięśnia sercowego.

W warunkach domowych, przy podejrzeniu zawału, należy podać 300 miligramów kwasu acetylosalicylowego (aspiryny) i natychmiast wezwać karetkę. Im szybciej nadejdzie pomoc, tym mniej komórek obumrze.

Koronawirus a choroby współistniejące

6. Udar mózgu

Zwykle atakuje bez ostrzeżenia, ale pracujemy na niego przez wiele lat. To udar mózgu, nazywany też wylewem, zawałem mózgu czy apopleksją. Jest skutkiem zaburzeń krążenia krwi w mózgu.

Przyczyny udaru mózgu

Specjaliści podkreślają, że głównym czynnikiem ryzyka jest wiek. Na to nie mamy wpływu, ale inne zagrożenia możemy ograniczyć do minimum.

Udarom mózgu sprzyja:

• nadciśnienie tętnicze
• palenie papierosów
• choroby serca
• niektóre zaburzenia rytmu serca, w tym przede wszystkim migotanie przedsionków
• nadużywanie alkoholu
• cukrzyca
• zaburzenia przemiany tłuszczu
• miażdżyca
• otyłość
• brak ruchu

Im wyższe ciśnienie tętnicze, tym ryzyko wylewu jest wyższe. Ustawienie ciśnienia tętniczego w granicach idealnej wartości – czyli 120/80 – obniża ryzyko udaru aż o 30–40 procent. Podobnie się stanie, gdy odzyskamy właściwą wagę, przestaniemy palić papierosy lub zaczniemy regularnie się gimnastykować.

Objawy udaru mózgu

Udar mózgu to obumarcie części mózgu wskutek zatrzymania dopływu krwi do naczyń mózgowych. Do charakterystycznych objawów udaru zalicza się:

• zaburzenia mowy (niewyraźna mowa)
• zaburzenia widzenia (często niedowidzenie na jedno oko)
• zaburzenia czucia po jednej stronie ciała lub drętwienie jednej połowy ciała
• niedowład po jednej stronie ciała
• wykrzywienie twarzy po jednej stronie (często opadanie kącika ust)

Udar może być niedokrwienny (gdy dojdzie do zatrzymania dopływu krwi do mózgu) lub krwotoczny (gdy pęknie naczynie i krew wyleje się do mózgu).

Jak leczyć udar mózgu?

Udar jest stanem bezpośredniego zagrożenia życia, który wymaga natychmiastowej hospitalizacji.

Przy leczeniu udarów mózgu liczy się każda minuta. Odroczenie leczenia może mieć fatalne skutki i zakończyć się znacznym paraliżem lub śmiercią. Dlatego gdy zaobserwujemy u siebie lub osoby bliskiej wymienione wcześniej objawy, nie wolno zwlekać z wezwaniem pogotowia ratunkowego (pod numerem tel. 112 lub 999). Chory powinien trafić jak najszybciej na oddział neurologiczny dysponujący tomografem komputerowym.

Dzięki badaniu można zobaczyć obszar mózgu dotknięty chorobą i ocenić, czy ma się do czynienia z krwotokiem, czy zatorem. To niezwykle istotne dla dalszego leczenia, ponieważ np. leki przeciwkrzepliwe leczą zator, ale pogłębiają efekty krwotoku.

Po udarze niezwykle ważna jest prawidłowo prowadzona rehabilitacja, która wielu pacjentom pozwala wrócić do sprawności.

Alert udarowy – kampania społeczna, która może uratować życie

Bibliografia:

1. Brzozowski, R. (2000). Vademecum lekarza praktyka. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL.
2. Cooley, D.A. (red.) (2012). Twoje serce. Warszawa: Wydawnictwo Amber.
3. Agatston, A. (2007). South beach. Program dla serca. Poznań: Dom Wydawniczy Rebis.
4. Braun, A. (2004). Serce masz jedno. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Interspar.
5. Muller, S.D., Raschke, K. (2015). Cholesterol pod kontrolą. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL.