Mniszek lekarski – właściwości i zastosowanie

Mniszek, zwany dmuchawcem

Mniszek lekarski (łac. Taraxacum officinale) to popularna roślina, którą znają chyba wszyscy. Cieszy się szczególną sympatią dzieci, które tylko czekają, aż jego słoneczne, żółte kwiaty przekształcą się w delikatne dmuchawce. Rozdmuchiwanie lekkich nasion, uwalniających się w postaci szarych „spadochroników”, stanowi jedną z lepszych zabaw dla najmłodszych.

Mniszek znany jest pod wieloma innymi nazwami, takimi jak między innymi mniszek pospolity, dmuchawiec, mnich, żabi kwiat czy wilczy ząb. W innych językach jego nazwa pochodzi od określenia „lwi ząb”, co może się wiązać z głęboko wyciętymi liśćmi mniszka, które mogą kojarzyć się z kłami drapieżnika.

Mniszek a mlecz

Bardzo często mniszek nazywany jest mleczem, co jednak jest błędem, gdyż mlecz jest innym gatunkiem i ma nieco odmienny wygląd. Nie jest trujący, jednak w przeciwieństwie do mniszka jest zwykłym chwastem i nie posiada właściwości leczniczych.

Mniszek lekarski jest bardzo pospolitą i powszechnie występującą byliną w całej strefie klimatu umiarkowanego. W Polsce rośnie na łąkach, przydrożach, pastwiskach, trawnikach. Jest również uciążliwym chwastem ogrodowym. Pomimo jego „zwyczajności” i popularności warto jednak docenić niezwykłe walory lecznicze tej rośliny i skorzystać dobroczynnych dla zdrowia właściwości mniszka lekarskiego.

Mniszek lekarski – właściwości lecznicze

Co ciekawe – cała roślina mniszka lekarskiego jest wykorzystywana w lecznictwie. Bogactwo związków czynnych obecnych we wszystkich częściach tej byliny zapewnia korzystne działanie na organizm. Surowcem leczniczym jest cały mniszek (liście, łodygi oraz koszyczki kwiatowe), tylko liście lub sam korzeń, zebrany po przekwitnięciu, późną jesienią. We wszystkich częściach rośliny znajdziemy ważne związki. Do najbardziej istotnych, które odpowiadają za działanie lecznicze mniszka lekarskiego, należą:

• gorycze – czyli związki gorzkie, które odpowiadają głównie za działanie żółciopędne, pobudzające apetyt i ułatwiające trawienie
• laktony seskwiterpenowe – pobudzające nie tylko produkcję żółci, ale również zwiększone wydzielanie śliny, soków trawiennych oraz kwasu solnego w żołądku
• fitosterole
• flawonoidy i kwasy fenolowe – cechujące się przede wszystkim działaniem antyoksydacyjnym
• karotenoidy – obecne przede wszystkim w kwiatach i odpowiedzialne za ich intensywnie żółtą barwę
• inulina
• sole mineralne – szczególnie związki potasu, co ma znaczenie przy działaniu moczopędnym surowca

Ponadto mniszek zawiera sporo witamin i innych mikro- i makroelementów, takich jak witamina A, C, E, K, wapń, żelazo, fosfor czy mangan.

Naturalne sposoby na oczyszczenie wątroby

Mniszek lekarski – zastosowanie

Zastosowanie lecznicze mniszka wiąże się z jego działaniem na organizm. Doustnie stosuje się różne produkty z mniszka. Najczęściej używane to: wyciąg, sok, napar, nalewka, wywar (z korzenia). Najważniejsze właściwości to przede wszystkim:

• działanie żółciopędne – mniszek, jak wszystkie zioła o gorzkim smaku, poprawia wydzielanie żółci, ułatwia jej przepływ i stymuluje funkcje narządów trawiennych. Ma to wpływ na lepsze funkcjonowanie wątroby i dróg żółciowych. Już od czasów średniowiecznych surowiec ten był wykorzystywany w leczeniu schorzeń wątroby i pęcherzyka żółciowego. Zalecany jest w stanach uszkodzenia wątroby, w rekonwalescencji po przebyciu wirusowego zapalenia wątroby, po zabiegach na drogach żółciowych, w zastoju żółci, kamicy żółciowej, a nawet w uszkodzeniu wątroby wskutek nadużywania alkoholu
• pobudzanie wydzielania enzymów trawiennych i kwasu solnego w żołądku – co sprzyja lepszemu trawieniu, poprawie apetytu i usprawnieniu metabolizmu. Mniszek lekarski może być stosowany w walce z nadwagą, problemach z trawieniem, pomaga także obniżyć poziom cholesterolu całkowitego oraz trójglicerydów. Jest wskazany u osób z niedostatecznym wydzielaniem soku żołądkowego
• działanie moczopędne – z tego powodu mniszek lekarski jest częstym składnikiem różnych mieszanek diuretycznych, zawierających jeszcze inne surowce o takim działaniu. Co ważne, po podaniu mniszka nie ma ryzyka niedoborów potasu wskutek zwiększonej diurezy. Mniszek zawiera duże ilości tego jonu, co rekompensuje w wystarczającej mierze utratę potasu wraz z moczem. Zwiększając ilość wydalanego moczu, mniszek pomaga usuwać szkodliwe produkty przemiany materii i efektywniej oczyszczać organizm. Może być więc stosowany przy takich schorzeniach, jak np. dna moczanowa czy reumatyzm, oraz przy nadmiernej retencji wody
• działanie przeciwzapalne – związane z obecnością antyoksydantów w roślinie. Z tego względu mniszek może być stosowany wspomagająco, np. w dolegliwościach reumatycznych lub innych stanach zapalnych. Obecność przeciwutleniaczy może także zapobiegać różnym chorobom oraz spowalniać procesy starzenia się komórek
• działanie odtruwające – po części związane z działaniem moczopędnym. Mniszek lekarski przyspiesza metabolizm, ułatwia pozbycie się nadmiaru wody z organizmu oraz usunięcie toksycznych związków. Dobrze jest sięgnąć po preparaty z mniszka w procesie detoksykacji wątroby, a także jeśli ogólnie chcemy oczyścić organizm
• działanie przeciwzakrzepowe – które może być tu wykorzystywane głównie w przypadku cukrzycy. Hamowanie agregacji płytek może bowiem zapobiegać różnym angiopatiom spowodowanym cukrzycą (nefropatia – choroba nerek, retinopatia – schorzenie dotyczące siatkówki oka, neuropatia – choroba nerwów obwodowych). Z tego względu mniszek lekarski jest zalecany pomocniczo w obu typach cukrzycy. Zastosowanie mniszka w cukrzycy jest tym bardziej uzasadnione, że przypisuje się mu również działanie obniżające poziom cukru we krwi
• działanie przeciwnowotworowe – za które odpowiedzialne są głównie obecne w roślinie związki o charakterze przeciwutleniaczy, zwłaszcza kwasy fenolowe i flawonoidy. Niektóre badania dowodzą, że szczególnie preparaty z korzenia mniszka wykazują ogromny potencjał, jeśli chodzi o zapobieganie oraz zwalczanie niektórych rodzajów nowotworów, np. białaczki [3], raka okrężnicy [4] czy raka żołądka [5]
• działanie poprawiające odporność – związki zawarte w mniszku lekarskim pobudzają wytwarzanie interferonu, co zwiększa zdolności obronne organizmu i zmniejsza jego podatność na zakażenia bakteryjne i wirusowe. Preparaty z mniszka wskazane są również u osób starszych, osłabionych oraz rekonwalescentów po przebyciu choroby infekcyjnej

Czy można stosować mniszek zewnętrznie?

Jak najbardziej. Wywary z mniszka można zastosować do kąpieli leczniczych, jeśli dokuczają nam rozmaite dolegliwości skórne. Można nimi przecierać skórę w przypadku trądziku, egzemy lub innych zmian na skórze. Wyciągi i wywary z mniszka wspomagają gojenie się uszkodzeń na skórze, regenerują skórę, przyspieszają bliznowacenie. Świeży sok z mniszka może być stosowany w celu usunięcia brodawek i kurzajek.

Wywar z kwiatów mniszka jest zalecany w nieżytach jamy ustnej, gardła i oskrzeli. W tych schorzeniach można zastosować także syrop z kwiatów, który łagodzi uporczywy kaszel, ból i obrzęk gardła.

Mniszek lekarski jest także dodawany do kremów kosmetycznych (sprawdź: krem z mniszka lekarskiego) przeznaczonych do pielęgnacji suchej i dojrzałej skóry.

Mniszek lekarski w homeopatii

Całe kwitnące ziele mniszka lekarskiego jest wykorzystywane do produkcji homeopatycznego taraxacum officinale. Jest ono pomocne głównie w przypadku dolegliwości wątrobowych. Pomaga chronić wątrobę oraz ułatwia detoksykację i drenaż wątrobowy.

Najczęściej przydaje się w zaburzeniach wątroby o podłożu czynnościowym oraz w dolegliwościach z tym powiązanych, wynikających z nieprawidłowej pracy wątroby i dróg żółciowych. Mogą to być np. zaparcia, niestrawność, spowolniony metabolizm, język pokryty grubym nalotem czy zaburzenia wytwarzania żółci [6].

Mniszek lekarski – czy istnieją jakieś przeciwwskazania do stosowania?

Jak w przypadku każdej rośliny leczniczej, również mniszek lekarski ma pewne przeciwwskazania do stosowania, chociaż w znikomej ilości. Jest uznawany za wyjątkowo bezpieczny surowiec. Dobrze jednak wiedzieć, że powinniśmy zachować ostrożność w takich przypadkach, jak:

• nadwrażliwość – lub alergia na rośliny z rodziny Asteraceae (astrowate), do których oprócz mniszka należą też między innymi rumianek, nagietek, ostropest czy jeżówka purpurowa. Jeśli wykazujemy reakcje uczuleniowe na te rośliny, warto uważać również przy stosowaniu mniszka
• choroba wrzodowa żołądka – a także zgaga i/lub nadmierne wydzielanie kwasu solnego w żołądku, które jest stymulowane przez preparaty z mniszka, może więc nasilić dolegliwości
• zażywanie leków przeciwzakrzepowych – mniszek zawiera dość sporo witaminy K, która może dodatkowo wpływać na krzepnięcie krwi i wchodzić w interakcje z tymi lekami
• poważne schorzenia nerek – w związku z działaniem moczopędnym surowca

Przepis na syrop z mniszka lekarskiego

Mniszek w kuchni

Mniszek to nie tylko lekarstwo, lecz również bardzo odżywcza „zielenina”, zaliczana do kwiatów jadalnych, którą możemy śmiało wykorzystać do przyrządzania rozmaitych dań. Podobnie jak szpinak czy jarmuż nadaje się doskonale do przygotowywania smacznych sałatek, smoothie lub jako dodatek do innych posiłków.

Ze świeżych liści mniszka warto przyrządzić wiosenną sałatkę odtruwającą, bogatą w witaminy i minerały. Liście można także ugotować, zapiec lub wrzucić do zupy.

Dobrym pomysłem jest pyszny poranny detoks w postaci koktajlu. Wystarczy zmiksować liście mniszka, kawałek jabłka, pomarańczę, pół banana, nieco mięty lub natki pietruszki, siemię lniane i kilka orzechów włoskich. Słodkie dodatki trochę złagodzą gorzkawy posmak liści mniszka, a my zyskamy korzyści dla zdrowia i urody.

Można także domowym sposobem sporządzić pyszny i zdrowy miód z mniszka, nalewkę oraz syrop. Wysuszony, uprażony i zmielony korzeń mniszka posłuży natomiast do produkcji kawy stanowiącej substytut kawy naturalnej. Kawa z korzenia mniszka nie zawiera kofeiny, a wykazuje niezwykle korzystny wpływ na zdrowie. Może być stosowana przez kobiety w ciąży.

Mniszek warto włączyć do diety osób próbujących pozbyć się zbędnych kilogramów. Jest on niezwykle odżywczy, a jednocześnie ubogi w kalorie.

Przepis na domową nalewkę z mniszka lekarskiego

Składniki:

• 60 kwiatów mniszka lekarskiego
• 1 szklanka wody
• 2 szklanki spirytusu
• 2 plasterki cytryny
• 1 dodatkowa szklanka wody
• 1 czubata łyżka miodu

Do przygotowania nalewki wykorzystujemy same kwiaty, najlepiej zebrane rano, bo wtedy są najświeższe. Zbieramy 60 kwiatów i oddzielamy je od zielonych koszyczków spod spodu, których nie używamy. Wykładamy kwiaty na tacę z białym papierem i pozostawiamy na pewien czas, aby wyszły z nich wszystkie czarne robaczki (kwiatki mniszka są często ich siedliskiem). Nie myjemy kwiatów, aby nie usunąć z nich cennego pyłku.

Czyste kwiaty wkładamy do odpowiednio dużego szklanego pojemnika i zalewamy mieszaniną wody i spirytusu (1 szklanka wody na 2 szklanki spirytusu). Dodajemy 2 plasterki cytryny i pozostawiamy w chłodnym miejscu maksymalnie na 3 tygodnie. Od czasu do czasu wstrząsamy słojem, aby przyspieszyć proces ekstrakcji. Następnie dodajemy 1 szklankę wody z rozpuszczoną w niej jedną czubatą łyżką miodu.

Zawartość słoja dokładnie mieszamy, po czym wylewamy na gęste sito i czekamy, aż cały płyn dokładnie odcieknie. Po odcedzeniu i spróbowaniu można dosłodzić miodem rozpuszczonym w bardzo małej ilości wody. Odstawiamy do sklarowania. Nalewkę stopniowo zlewamy znad osadu i rozlewamy do małych buteleczek z nakrętką. Nalewka powinna przybrać słomkowy kolor.

Kwiaty jadalne na talerzu

Źródła:

1. Pawłowicz, I., Bylka, W. (2004). Mniszek lekarski. Panacea, 3(8), 8-11. https://panacea.pl/articles.php?id=40
2. Olszewska, M. (2021). Mniszek lekarski chroni wątrobę i zabija komórki rakowe w 48h. https://surojadek.com/mniszek-lekarski/
3. Ovadje, P., Hamm, C., Pandey, S. (2012). Efficient Induction of Extrinsic Cell Death by Dandelion Root Extract in Human Chronic Myelomonocytic Leukemia (CMML) Cells. PLoS One, 7(2), https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3281857/
4. Ovadje, P., Ammar, S., Guerrero, J.A, Arnason, J.T., Pandey, S. (2016), Dandelion root extract affects colorectal cancer proliferation and survival through the activation of multiple death signalling pathways. PLoS One, 7(45), 73080–73100. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5341965/
5. Zhu, H., Zhao, H., Zhang, L., Xu, J., Zhu, Ch., Zhao, H., Lv, G. (2017). Dandelion root extract suppressed gastric cancer cells proliferation and migration through targeting lncRNA-CCAT1. Biomedicine & Pharmacotherapy, 93, 1010-1017. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S075333221731987X
6. Demarque, D., Jouanny, J., Poitevin, B., Saint-Jean, (2006). Homeopatyczna materia medica, Warszawa: Wydawnictwo PZWL.