Na internetowych forach roi się od opowieści dziewczyn, które czuły się wiecznie zmęczone, odchudzały się i nie szczuplały. Do tego łamały im się włosy i wypadały brwi. Ratowały się dietami cud, suplementami, nawzajem polecały sobie dermatologów, dietetyków, psychiatrów. Bez efektów. Traciły pieniądze, ale przede wszystkim czas. – Jeśli coś nas w naszym samopoczuciu niepokoi, to badanie tarczycy jest jednym z pierwszych, jakie należy wykonać – uważa dr Oleszczuk.
A słysząc diagnozę: „niedoczynność tarczycy”, lepiej naprawdę wziąć się za siebie. I to nie tylko karnie przyjmując leki, ale przede wszystkim zmieniając codzienne nawyki. Jakie? I czemu to takie istotne? Oto tarczycowy dekalog, z którego dowiesz się, jak poradzić sobie z niedoczynnością tarczycy.
Spis treści
1. Tarczyca – jej działanie wpływa na cały organizm
Tarczyca to jeden z ważniejszych graczy organizmu. Choć rozmiarowo niewielka, jest największym gruczołem wydzielającym hormony do krwi. Produkowane przez nią tyroksyna i trójjodotyronina działają na wszystkie komórki człowieka: od skóry, poprzez mięśnie, po narządy, w tym rodne. Wpływają nawet na szare komórki naszego mózgu.
Jeśli tarczyca jest niedoczynna (czyli występuje niedoczynność tarczycy), to – jak nazwa sugeruje – pracuje słabiej. Nie pobudza tkanek wystarczająco – pracują wtedy wolniej i w całym ciele zaczyna dochodzić do zaburzeń.
Pojawiają się problemy najróżniejszego rodzaju:
- kardiologiczne
- jelitowe
- ginekologiczne
- dermatologiczne
- intelektualne
Nierzadko wywiązuje się depresja. Sporo osób tyje. Kobietom nie udaje się zajść w ciążę lub jej donosić.
Badanie tarczycy – co musisz wiedzieć?
2. Niedoczynność tarczycy zdiagnozuje badanie TSH
Żeby zbadać aktywność tarczycy, często wystarcza jedno proste badanie – sprawdzenie poziomu hormonu tyreotropowego, czyli TSH.
Norma dla osoby dorosłej mieści się między 0,37 a 4,2 mIU/l. Jeśli poziom TSH jest wyższy niż 4,2 mIU/l, to znak, że mamy niedoczynność tarczycy. Badanie TSH wykonuje się z krwi, najlepiej pobranej na czczo, bo poziom hormonów zmienia się w ciągu doby.
Jeśli tarczyca nigdy dotąd nie była badana, a są wątpliwości co do jej kondycji, warto wykonać panel tarczycowy, obejmujący sprawdzenie także:
- FT3 – wolnej trójjodotyroniny
- FT4 – wolnej tyroksyny
Czasem lekarz zaleca też oznaczenie przeciwciał przeciwtarczycowych. Obejmują one najczęściej 3 badania:
- ATPO
- ATG
- ATRAB
Wzrost dwóch pierwszych wskaźników daje podstawy, by podejrzewać, że choroba związana jest z np. chorobą Hashimoto, czyli autoimmunologicznym zapaleniem tarczycy. Dla pełnego obrazu warto sprawdzić jej stan w obrazie USG, najlepiej u lekarza, który specjalizuje się w „czytaniu” tarczycy. Badanie USG tarczycy warto wykonać kontrolnie raz na kilka lat. Pokaże wielkość gruczołu i czy nie ma na nim zmian, guzków i torbieli (potrafią fałszować wyniki z krwi – i raz tarczyca w badaniu wychodzi niedoczynna, a np. tydzień później nadczynna).
3. Utajona niedoczynność tarczycy – subkliniczna
Niedoczynność tarczycy bywa też utajona, to tzw. niedoczynność subkliniczna. Jeśli nie jest w porę zdiagnozowana, często od niej zaczyna się niedoczynność właściwa. Niedoczynność subkliniczna dotyka nawet 3–8 procent populacji.
Utajona niedoczynność tarczycy charakteryzuje się nieco wyższym stężeniem TSH przy jednoczesnym FT4 w normie, stąd bywa trudna w rozpoznaniu.
Objawy niedoczynności subklinicznej są słabsze, zazwyczaj to:
- bóle głowy
- obniżenie nastroju
- poczucie zmęczenia
- uczucie zimna
- zaparcia
U noworodków podpowiedzią, że warto zbadać tarczycę, może być przedłużająca się żółtaczka. U starszych dzieci – opóźnienia w rozwoju fizycznym i psychicznym, mała ruchliwość, brak apetytu, senność, suche i łamliwe włosy, ochrypły głos.
Nadczynność tarczycy – jak ją rozpoznać i leczyć?
4. Większość osób nie wie, że ma niedoczynność tarczycy
Tarczycę badać powinny szczególnie kobiety. Kłopoty z nią ma pięć razy więcej kobiet niż mężczyzn, co najprawdopodobniej wynika z działania hormonów płciowych na układ immunologiczny.
Niedoczynność jest problemem nawet 7 procent populacji, z czego jednak nawet połowa pacjentów (jeszcze!) nie zdaje sobie sprawy. Ryzyko zachorowania rośnie z wiekiem.
Co ciekawe, z wrodzoną niedoczynnością na świat przychodzi tylko jeden na 4–4,5 tysiąca noworodków (w Polsce od 1994 r. każde nowonarodzone dziecko ma oznaczany poziom TSH). Dla porównania, w przedziale 75–80 lat niedoczynność ma już 56 osób na 4 tysiące (14 osób na tysiąc).
5. Przyczyny niedoczynności tarczycy
Niedoczynność tarczycy najczęściej jest nabyta. W większości przypadków winne są:
- niedobór jodu
- stan zapalny – autoimmunologiczne zapalenie tarczycy, tzw. choroba Hashimoto. To niebolesne zapalenie, a więc często nieuświadomione, powoli, ale konsekwentnie wyniszcza tarczycę. Choroba Hashimoto zaczyna się w śluzówce jelit i zależy od tego, co jemy, zwłaszcza jeśli mamy nietolerancje pokarmowe, np. kazeiny czy glutenu.
Niedoczynność tarczycy może być spowodowana także przez:
- usunięcie tarczycy (np. z powodu choroby Gravesa i Basedowa albo raka tarczycy)
- przyjmowanie niektórych leków (np. amiodaronu, zalecanego przy arytmii serca, a także antywirusowego i przeciwnowotworowego interferonu α)
6. Objawy niedoczynności tarczycy
Objawy niedoczynności tarczycy łatwo pomylić z innymi schorzeniami, stąd wielu chorych, zanim trafi do endokrynologa, leczy się u innych specjalistów. Nierzadko z dobrymi efektami, które jednak utrzymują się tylko do momentu odstawienia leków.
Niedoczynność tarczycy – objawy:
- nietolerancja zimna (objaw ten ma 50–95 proc. chorych)
- suchość skóry i włosów (80–90 proc.)
- obrzęk twarzy, powiek, dłoni (70–85 proc.)
- blada, czasem żółtawa, zimna skóra (25–60 proc.)
- łamliwość włosów i paznokci (30–40 proc.)
- łysienie i cienkie włosy (30–40 proc.)
- utrata brwi (25 proc.)
- zmniejszona potliwość (10–70 proc.)
- pogorszenie słuchu
- stany depresyjne
- lęki
- senność
- trudności w budzeniu się
- pogorszenie sprawności intelektualnej i pamięci
- problemy z koncentracją
- przyrost masy ciała i trudności w jej utracie
- wzdęcia
- zaparcia
- spadek apetytu
- anemia
- skaza krwotoczna
- objawy ze strony mięśni i nerwów: zespół cieśni nadgarstka, sztywność mięśni
7 objawów niedoczynności tarczycy
7. Niedoczynność tarczycy w ciąży
Niedoczynność tarczycy w ciąży jest szczególnie niebezpieczna. Niedobory hormonalne mogą bowiem przełożyć się na fizyczną i umysłową niepełnosprawność dziecka. Każda przyszła mama powinna mieć oznaczony poziom TSH – najlepiej na pierwszej wizycie u ginekologa lub w 9. tygodniu ciąży.
W przypadku wykrycia nawet łagodnej (subklinicznej) niedoczynności tarczycy w ciąży konieczne jest włączenie leczenia. Tyroksynę zaleca się przyjmować rano, co najmniej 4 godziny przed preparatami witaminowymi, tak aby poziom TSH utrzymał się w wartościach 0,5–3,0 mIU/l.
8. Leczenie niedoczynności tarczycy
Leczenie niedoczynności jest dziś proste. Polega na stałym uzupełnianiu hormonów tarczycy. Najczęściej jednak trwa do końca życia. Większość chorych przyjmuje leki na tarczycę, takie jak lewotyroksyna (np. Letrox, Euthyrox), i musi kontrolować okresowo poziom TSH.
Bywa, że niedoczynność tarczycy samoistnie zanika, ale głównie w przypadku:
- zapalenia tarczycy po porodzie
- w polekowej niedoczynności
- podostrym zapaleniu tarczycy
9. Czego unikać przy niedoczynności?
Na stan tarczycy wpływ mają czynniki cywilizacyjne. Leczenie to jedno, ale ważnym elementem zdrowienia jest eliminacja wszystkiego, co tarczycy szkodzi.
To przede wszystkim:
- śmieciowe jedzenie
- zanieczyszczenia środowiskowe
- mikroplastik
- smog
- stres i jego biochemiczne następstwa
- przyjmowane leki (w tym choćby popularne wśród dermatologów retinoidy)
Wszystko to pogłębia niedoczynność tarczycy. Chorzy na nią powinni szczególnie znaleźć czas na hobby i ruch, ograniczyć syntetyczne składniki w otoczeniu, ale przede wykluczyć produkty, które niszczą florę bakteryjną jelit.
Torbiele w piersiach. Lepiej się nimi przejmij!
10. Dieta przy niedoczynności tarczycy
Dieta przy niedoczynności tarczycy jest konieczna. To w jelitach bowiem powstają przeciwciała przeciwtarczycowe, które drogą krwionośną docierają do tarczycy i wywołują w niej stan zapalny, niedoczynność, ale też guzki i torbiele.
Innymi słowy: jedząc szkodzące nam jedzenie, sami sobie uszkadzamy tarczycę.
Czego nie jeść przy niedoczynności tarczycy?
Aby do tego nie dopuścić, zaleca się przede wszystkim odstawienie produktów, które powodują nietolerancję pokarmową:
- nabiał (nawet 40 proc. z nas nie toleruje kazeiny)
- gluten
Groźne są też:
- przetworzone produkty ze sztucznymi dodatkami: konserwantami, sztucznymi barwnikami, tłuszczami trans
- mięso – zwłaszcza czerwone, zawierające nasycone tłuszcze prozapalne, ale też resztki antybiotyków i hormonów podawanych zwierzętom
Zaleca się ograniczenie cukru – nie ma wartości odżywczych, a powoduje wzrost drożdży i grzybów zwiększających ryzyko stanu zapalnego w jelitach (a potem w tarczycy).
Co jeść przy niedoczynności tarczycy?
Najlepiej stosować dietę opartą na:
- sezonowych warzywach
- kaszach
- ziarnach
- olejach
- białku roślinnym (ma je fasola, groch, ciecierzyca, soczewica)
Zaleca się jeść białko w proporcji nie większej niż 15 proc. w stosunku do wszystkich produktów spożytych w ciągu dnia, czyli 1–2 g na kilogram masy ciała.
Mięso powinno być chude i ekologiczne.
Z ryb najlepszy jest dorsz, śledź, sardynki.
Minerały w diecie
Pamiętajmy też o minerałach w diecie.
W przypadku niedoczynności tarczycy trzeba pilnować, aby na optymalnym poziomie były:
I warto mieć na uwadze, że wychwyt jodu z pożywienia hamuje obecność fluoru, bromu i chloru w pokarmach i wodzie – czyli choćbyśmy go jedli dużo, tarczyca go nie dostanie.
Z tego powodu zaleca się też ograniczenie warzyw kapustnych (kapusty, kalafiora, jarmużu, kalarepy, brokuła, brukwi, rzepy) – zawierają tioglikozydy, które ograniczają przyswajanie jodu.
Lepiej też nie jeść za dużo soi, bo zawiera substancje hamujące syntezę hormonów tarczycy, a także orzeszków ziemnych i gorczycy, gdyż mają substancje wolotwórcze.
Dieta przy Hashimoto
