Kozieradka – właściwości lecznicze i zastosowanie

Kozieradka lekarska

Kozieradka pospolita lub kozieradka lekarska (łac. Trigonella foenum-graecum L.) to zaiste wielozadaniowa roślina. Znana od tysiącleci, wykorzystywana była i nadal jest nie tylko w medycynie, lecz również w kuchni oraz kosmetyce. Jest rośliną zielną należącą do rodziny Fabaceae, czyli bobowatych (znanych również jako motylkowate). W rodzinie tej znajdziemy też między innymi fasolę, groch, soczewicę, ciecierzycę, wykę czy koniczynę. Kozieradka nazywana jest czasem grecką koniczyną, greckim sianem (foenum graecum po łacinie oznacza dokładnie ‘greckie siano’), greckim jaskrem albo bożą trawką.

Kozieradka przyprawa

Kozieradka pochodzi z Azji, w stanie naturalnym rośnie również w krajach śródziemnomorskich. Od wieków ludy azjatyckie sięgały po nią w celu poprawy stanu zdrowia oraz jako przyprawę kuchenną ze względu na jej charakterystyczny smak i aromat. Nasiona kozieradki zostały odnalezione między innymi w grobowcach faraonów, a najstarsze znaleziska pochodzą z obszaru dzisiejszego Iraku i datowane są na około 4000 lat p.n.e. W medycynie chińskiej leczono za jej pomocą głównie choroby skóry, ale też wiele innych dolegliwości.

Kozieradka nasiona

Surowcem stosowanym w lecznictwie są nasiona kozieradki, lecz w kuchni można wykorzystywać także podłużne liście, zarówno świeże, jak i suszone. Kozieradkę najczęściej znajdziemy w kuchni indyjskiej, gdzie stanowi powszechny składnik dań typu curry. Znana jest tam pod nazwą nasion methi. Obecna jest również w daniach kuchni tureckiej, perskiej, etiopskiej czy egipskiej.

Żółtozłociste, kanciaste nasiona kozieradki cechują się słodkawym, przypominającym nieco syrop klonowy smakiem oraz silnym aromatem. Bywają wykorzystywane jako substancja wzmacniająca smak i zapach do produkcji sztucznego syropu klonowego, słodyczy, lodów, słodzonych napojów, a nawet aromatyzowanego tytoniu.

Kataplazmy – terapia ciepłymi okładami

Kozieradka – hormony i substancje lecznicze

Jednak to nie smak nasion kozieradki jest najbardziej istotny. Ważne jest, że wykazują one szereg właściwości korzystnych dla zdrowia. Uwarunkowane są one składem chemicznym surowca, w którym znajdziemy takie związki, jak:

• związki śluzowe – które zapewniają działanie osłaniające
• flawonoidy – odpowiedzialne przede wszystkim za działanie przeciwzapalne, ze względu na ich charakter antyoksydacyjny
• fitoestrogeny – związki wykazujące podobną strukturę, a więc i działanie, do ludzkich hormonów z grupy estrogenów
• cholina – związek o wszechstronnym, korzystnym wpływie na organizm człowieka, niezbędny dla prawidłowego rozwoju
• inozytol – doskonały środek w profilaktyce wielu chorób przewlekłych (między innymi obniża poziom cukru we krwi)
• błonnik – zarówno rozpuszczalny, jak i nierozpuszczalny
• ważne biopierwiastki – jak np. żelazo, mangan, cynk, miedź oraz magnez
• witaminy – takie jak witamina A, witamina D, witaminy z grupy B oraz biotyna (witamina H, zwana witaminą piękności)

Ciekawostka: 1 łyżka stołowa nasion kozieradki (około 10 gramów) zawiera 35 kcal. Warto także wiedzieć, że taka porcja zawiera w sobie ilość żelaza, która wystarcza na pokrycie 20 proc. naszego dziennego zapotrzebowania na ten ważny pierwiastek.

Kozieradka – właściwości lecznicze

Związki bioaktywne obecne w nasionach kozieradki zapewniają jej działanie lecznicze. Najważniejszymi właściwościami surowca są:

• działanie hipoglikemiczne – czyli obniżające poziom cukru we krwi. Jest to szczególne ważne u osób chorujących na cukrzycę, w tak zwanym stanie przedcukrzycowym, chorujących na schorzenia uwarunkowane zaburzeniami metabolicznymi (np. otyłość, nadciśnienie) oraz cierpiących na insulinooporność
• działanie hipolipidemiczne – czyli obniżające stężenie trójglicerydów i cholesterolu we krwi. Sprzyja to leczeniu miażdżycy, nadciśnienia, chorób układu sercowo-naczyniowego
• działanie przeciwdrobnoustrojowe – korzystne we wszelkich stanach zapalnych w organizmie, a także w leczeniu infekcji: bakteryjnych, wirusowych czy grzybiczych
• działanie mlekopędne – kozieradka stymuluje produkcję i wydzielanie mleka u kobiet karmiących piersią
• działanie regulujące apetyt
• działanie osłaniające i wykrztuśne – pomocne szczególnie przy przeziębieniach, a także w schorzeniach układu pokarmowego
• działanie przeciwzapalne – co w połączeniu z właściwościami przeciwbakteryjnymi kozieradki wspomaga leczenie ran i wszelkich dolegliwości skórnych
• działanie zwiększające poziom testosteronu
• działanie regeneracyjne wpływające na komórki układu nerwowego
• działanie ogólnie wzmacniające organizm

Przyprawy – na jakie dolegliwości pomagają i jak je stosować?

Kozieradka – zastosowanie

Tak bogate spektrum działania zapewnia kozieradce ważną rolę jako środka wspomagającego leczenie wielu dolegliwości. Z najważniejszych wskazań terapeutycznych surowca można wymienić między innymi schorzenia, takie jak:

• cukrzyca – nasiona kozieradki stanowią korzystny suplement diety w walce z cukrzycą. Pomagają utrzymać i kontrolować prawidłowy poziom glikemii. Zmniejszają szybkość metabolizmu i wchłaniania cukru z pożywienia do krwi. W ten sposób zapobiegają nagłym skokom stężenia glukozy w krwiobiegu. Mogą być stosowane zarówno w leczeniu, jak i w profilaktyce tego schorzenia. Polecane są także osobom cierpiącym z powodu nadwagi lub otyłości
• zaburzenia laktacji – kozieradka od wieków znana jest jako środek mlekopędny. Zalecana jest młodym mamom, u których produkcja mleka jest niewystarczająca. Ważne jest, aby wiedzieć, że można ją stosować dopiero po urodzeniu dziecka. Nasiona kozieradki są przeciwwskazane u kobiet w ciąży!
• zaburzenia hormonalne – kozieradka powoduje wzrost stężenia testosteronu i zwiększoną produkcję nasienia. Może być zatem stosowana w przypadku obniżonego libido u mężczyzn. Surowiec zawiera także związki, które mogą działać jak afrodyzjak. Już starożytni używali nasion tej rośliny, aby zwiększyć lub wywołać pożądanie seksualne u mężczyzn. Azjatyckie oraz śródziemnomorskie kultury szeroko znały takie działanie surowca i z tego powodu włączały go do codziennej diety. Badania pokazały, że kozieradka pobudza libido zarówno u mężczyzn, jak i u kobiet
• nadciśnienie i inne choroby układu krążenia – ze względu na działanie obniżające poziom szkodliwych lipidów we krwi
• dolegliwości przewodu pokarmowego – kozieradka może być stosowana głównie w takich dolegliwościach pokarmowych, jak: niestrawność, zaparcia, zgaga, wzdęcia, stany zapalne błony śluzowej żołądka. Wykorzystuje się ją też do leczenia chorób wątroby. Jako surowiec o działaniu osłaniającym chroni śluzówkę żołądka. Wspomaga również apetyt, więc może być skuteczna w leczeniu anoreksji i niedowagi. Jednocześnie wykazuje delikatne działanie przeczyszczające, więc zapobiega zaparciom i może być polecana w profilaktyce nowotworów jelita grubego
• infekcje – surowiec ten jest dobrym remedium na choroby górnych dróg oddechowych. Przydaje się tu nie tylko jego działanie wykrztuśne, lecz również osłaniające śluzówkę dróg oddechowych, przeciwbakteryjne oraz przeciwzapalne
• ból – nasiona kozieradki sprawdzają się szczególnie u kobiet cierpiących z powodu silnych bólów i skurczów w przebiegu miesiączki. Niektóre badania wskazują również na ich skuteczność w przypadku bólu obecnego w stanach zapalnych stawów (artretyzm, reumatyzm) – nasiona kozieradki łagodzą dolegliwości bólowe i redukują zapalenie. Siłę działania przeciwbólowego i przeciwzapalnego kozieradki można porównać nawet do konwencjonalnych leków chemicznych
• choroby skóry – sproszkowane nasiona kozieradki można wykorzystać do sporządzenia okładów skutecznych w wielu chorobach i stanach zapalnych skóry, takich jak między innymi: ropnie, owrzodzenia, czyraki, stłuczenia, obrzęki, siniaki, krwawe wybroczyny. Można ją łączyć z innymi ziołami o podobnym działaniu. Przyspiesza gojenie, działa przeciwbólowo i przeciwzapalnie
• choroby neurodegeneracyjne – kozieradka może okazać się użyteczna w profilaktyce i leczeniu chorób układu nerwowego, zwłaszcza choroby Alzheimera. Wykazuje korzystny wpływ na regenerację komórek nerwowych. Stymuluje poprawę pamięci i spowalnia uszkodzenia neuronów, do których dochodzi w tym schorzeniu

Kozieradka – skutki uboczne?

Nasiona kozieradki uważane są za bezpieczny środek leczniczy. Niemniej dobrze wiedzieć, że u bardzo wrażliwych osób można spodziewać się łagodnych działań ubocznych. Należą do nich:

• biegunka
• rozstrój żołądka
• zawroty i/lub bóle głowy

Ciekawostka: Dość często się zdarza, że po spożyciu kozieradki mocz, pot, a nawet mleko przyjmują jej słodkawy, przypominający syrop klonowy zapach. Nie stanowi to działania niepożądanego ani nie jest groźne, lecz dla niektórych może być nieprzyjemne i nieoczekiwane. Co więcej, zapach może być obecny także w moczu i pocie niemowląt karmionych mlekiem mamy, która stosuje kozieradkę.

Uwaga na alergię krzyżową

Kozieradka należy do tej samej rodziny, co ciecierzyca, groszek, soja oraz orzeszki ziemne. Jeśli cierpisz na alergię na którykolwiek z tych produktów, musisz zachować ostrożność przy stosowaniu kozieradki, ponieważ może wystąpić alergia krzyżowa (ale nie musi). Alergia na samą kozieradkę zdarza się rzadko. Jeśli już, to objawić się może:

• pokrzywką
• wysypką
• obrzękiem
• kłopotami z oddychaniem

W takiej sytuacji trzeba natychmiast odstawić lek i skonsultować się z lekarzem. Jeśli więc jesteś alergikiem i sięgasz po kozieradkę po raz pierwszy, obserwuj czujnie reakcję organizmu.

Kozieradka a leki na choroby przewlekłe

Ostrożność wymagana jest także wtedy, gdy zażywamy jakieś leki, szczególnie w chorobach przewlekłych. Kozieradka z reguły nie wchodzi w żadne interakcje z medykamentami, lecz niektóre jej składniki mogą nasilać działanie leków chemicznych. Zawiera ona np. kumarynę, która działa rozrzedzająco na krew. Może więc nasilać działanie leków przeciwzakrzepowych i rozrzedzających krew.

Podobnie w terapii cukrzycy – jednoczesne stosowanie leków przeciwcukrzycowych i suplementów z kozieradką może skutkować nadmiernym obniżeniem glikemii. Wówczas trzeba częściej kontrolować poziom cukru we krwi, aby nie dopuścić do hipoglikemii.

Uwaga! Szczególną ostrożność muszą zachować kobiety w ciąży. W tym stanie kozieradka jest w ogóle przeciwwskazana, ponieważ może pobudzić skurcze macicy i wywołać przedwczesny poród lub poronienie. Dzieje się tak ze względu na obecność w surowcu oksytocyny – związku przyspieszającego poród i nasilającego skurcze.

Kozieradka działa podobnie jak estrogeny w naszym organizmie, zatem może mieć niekorzystny wpływ na stan osób chorujących na hormonozależne nowotwory. Ogólnie więc, jeśli chorujemy przewlekle, kozieradkę lepiej włączać do swojej diety powoli, z umiarem i obserwując reakcje swojego organizmu, a najlepiej najpierw poradzić się specjalisty.

Zioła na cukrzycę, które każdy diabetyk powinien znać

Nasiona kozieradki – jak stosować?

Nasiona kozieradki są składnikiem różnych suplementów diety. Najwygodniej zażywać je w postaci kapsułek lub tabletek. W przypadku tego surowca nie ma jednej rekomendowanej dawki dziennej. Dawkowanie zależy z reguły od tego, na co chcemy go stosować, i różni się w zależności od stanu pacjenta.

Kozieradkę do stosowania wewnętrznego powinno się zażywać przed posiłkiem lub w jego trakcie. Jeśli chcemy za jej pomocą obniżyć poziom cukru we krwi, dobrze jest zażyć ją wraz z posiłkiem najbardziej bogatym w węglowodany.

Jeśli chcemy używać całych nasion, zwykle zaleca się ilość około 2–5 gramów nasion, które można zaparzyć i pić w postaci herbaty. Napar pity przed posiłkiem wspomaga trawienie i reguluje glikemię.

Sproszkowane nasiona kozieradki wykorzystuje się również do przygotowania okładów stosowanych zewnętrznie na chorą skórę. Można ją w tym celu łączyć z innymi ziołami, jak np. czerwony wiąz, siemię lniane, lobelia czy gorzknik kanadyjski. Otrzymaną pastę nakłada się na jałowy gazik lub kompres i aplikuje bezpośrednio na chore miejsca.

Kozieradka w kosmetyce

Roślina znalazła zastosowanie także jako środek pielęgnacyjny w preparatach kosmetycznych. Znaleźć ją można między innymi w mydłach oraz szamponach. Kozieradka stanowi doskonałe remedium na wypadanie włosów.

Kozieradka na włosy

Można samodzielnie przyrządzić sobie płukankę do włosów z kozieradki. W tym celu zalewamy 3 łyżki stołowe zmielonych nasion kozieradki niecałą szklanką wody (150 ml). Miksturę zagotowujemy, studzimy i przecedzamy. Otrzymany płyn wcieramy w skórę głowy. Po około 2 godzinach myjemy głowę. Niestety, przez pewien czas możemy się spodziewać nieprzyjemnego zapachu włosów. Plusem jest bardzo duża skuteczność stosowania płukanki, widoczna już po kilku zabiegach (1 zabieg 1 raz w tygodniu).

Bibliografia:

1. Basch, E., Ulbricht, C., Kuo, G., Szapary, P., Smith, M. (2003). Therapeutic applications of fenugreek. Alternative Medicine Review: a Journal of Clinical Therapeutic, 8(1), 20–27. Pobrano z: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/12611558/
2. Madar, Z., Abel, R., Samish, S., Arad, J. (1988). Glucose-lowering effect of fenugreek in non-insulin dependent diabetics. European Journal of Clinical Nutrition, 42(1), 51–54. Pobrano z: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/3286242/
3. Losso, J. N., Holliday, D. L., Finley, J. W., Martin, R. J., Rood, J. C., Yu, Y., Greenway, F. L. (2009). Fenugreek bread: a treatment for diabetes mellitus. Journal of Medicinal Food, 12(5), 1046–1049. Pobrano z: https://doi.org/10.1089/jmf.2008.0199 https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/19857068/
4. Stark, A., Madar, Z. (1993). The effect of an ethanol extract derived from fenugreek (Trigonella foenum-graecum) on bile acid absorption and cholesterol levels in rats. The British Journal of Nutrition, 69(1), 277–287. Pobrano z: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/8457534/
5. Huizen, J. (2019). Is fenugreek good for you? Pobrano z: https://www.medicalnewstoday.com/articles/324334#benefits
6. Safier, R. (2016). What are the health benefits of fenugreek? [wpis na blogu] Pobrano z: https://blog.prepscholar.com/fenugreek-benefits-side-effects
7. Michalak, Ż. (2019). Kozieradka – właściwości i lecznicze zastosowanie. Pobrano z: https://www.izielnik.pl/blog/kozieradka-wlasciwosci-i-lecznicze-zastosowanie
8. Turkyılmaz, C., Onal, E., Hirfanoglu, I. M., Turan, O., Koç, E., Ergenekon, E., Atalay, Y. (2011). The effect of galactagogue herbal tea on breast milk production and short-term catch-up of birth weight in the first week of life. Journal of Alternative and Complementary Medicine, 17(2), 139–142. Pobrano z: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/21261516/
9. Sindhu, G., Ratheesh, M., Shyni, G. L., Nambisan, B., Helen, A. (2012). Anti-inflammatory and antioxidative effects of mucilage of Trigonella foenum graecum (Fenugreek) on adjuvant induced arthritic rats. International Immunopharmacology, 12(1), 205–211. Pobrano z: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22155102/