Otyłość wewnętrzna nazywana jest także otyłością trzewną, centralną, wisceralną albo typu jabłko. Przyczynia się do rozwoju wielu chorób cywilizacyjnych, w tym cukrzycy typu 2, nadciśnienia tętniczego, miażdżycy, zaburzeń metabolicznych, chorób serca i naczyń oraz niektórych nowotworów.
Nie poznano jeszcze wszystkich przyczyn odkładania się tłuszczu w jamie brzusznej. Przypuszcza się jednak, że duży wpływ na to mają zaburzenia hormonalne oraz skłonności genetyczne. Ale to nie wszystkie przyczyny otyłości brzusznej.
Spis treści
Marta Mieloszyk-Pawelec o otyłości brzusznej
Specjalistka z zakresu mikroodżywiania Marta Mieloszyk-Pawelec opowiada Annie Augustyn-Protas, czym grozi otyłość brzuszna, inaczej zwana otyłością trzewną. Obejrzyj film na naszym kanale YouTube.
Tłuszcz aktywny hormonalnie
W niewielkiej ilości tłuszcz trzewny (brzuszny) chroni narządy wewnętrzne przed urazami mechanicznymi. W nadmiarze jest niezwykle groźny dla zdrowia, ponieważ zaburza funkcjonowanie ważnych życiowo narządów. Tkanka tłuszczowa zgromadzona w jamie brzusznej jest bardzo aktywna hormonalnie. Wydziela związki nasilające procesy zapalne w organizmie, a przez to zwiększa ryzyko rozwoju chorób układu krążenia, schorzeń sercowo-naczyniowych i chorób metabolicznych. Substancje wydzielane przez wewnętrzną tkankę tłuszczową spowalniają procesy przemiany materii i zakłócają gospodarkę lipidową. Sprzyjają one także niszczeniu kości, a więc osteoporozie.
Otyłość brzuszna – przyczyny
Otyłości brzusznej sprzyja niewłaściwa dieta i brak aktywności fizycznej. To oczywiste. Narażeni są na nią kobiety i mężczyźni. Ale uważa się, że panowie mają większą skłonność do gromadzenia tłuszczu trzewnego. Decydują o tym hormony oraz rozłożenie tkanki tłuszczowej. U mężczyzn gromadzi się ona w pasie oraz na klatce piersiowej. Jest inna niż w pozostałych partiach ciała, ponieważ zawiera więcej naczyń krwionośnych, więcej komórek i receptorów i dlatego szybciej przyrasta.
Niedocenianym sprawcą otyłości brzusznej jest stres. W czasie długotrwałego stresu uwalnia się więcej działającego tylko w mózgu neuropeptydu Y, czyli hormonu odpowiedzialnego za gromadzenie się tłuszczu w komórkach. Hormon ten wraz z kortyzolem sprzyja otyłości brzusznej nie tylko dlatego, że wyzwala niepohamowany apetyt. Ważniejszym powodem jest to, że trzewna tkanka tłuszczowa ma najwięcej receptorów wrażliwych na działanie kortyzolu. To on „otwiera” komórki tłuszczowe, co sprawia, że wnika do nich coraz więcej tłuszczu.
W sytuacjach stresowych zmniejsza się produkcja leptyny, czyli hormonu wytwarzanego w tkance tłuszczowej, która ma działanie przeciwne do neuropeptydu Y i daje poczucie sytości. Bez leptyny stale jesteśmy głodni, więc podjadamy. W stresie organizm wytwarza także dużo noradrenaliny, czyli hormonu, który wywołuje niekontrolowany apetyt na węglowodany, głównie apetyt na słodycze. A ponieważ węglowodany uczestniczą w produkcji hormonu szczęścia – serotoniny – który poprawia nastrój, chętnie po nie sięgamy.
Warto też wspomnieć o lekach sterydowych. Te stosowane w leczeniu astmy oskrzelowej i chorób reumatycznych sprzyjają odkładaniu się trzewnej tkanki tłuszczowej. Podobnie działają leki hormonalne. Nie oznacza to, że należy je odstawić. Trzeba jednak przestrzegać diety i więcej się ruszać.
Stres kobiecy i stres męski
Otyłość brzuszna – jak sprawdzić, czy nas dotyczy?
Zmierz centymetrem krawieckim obwód w talii. Jeżeli mieści się (u mężczyzn) między 90 a 94 centymetrami – masz nadwagę. Gdy wynosi lub przekroczy 94 centymetry – cierpisz na otyłość brzuszną.
Rozmieszczenie tkanki tłuszczowej można także określić, dzieląc obwód zmierzony w okolicy pępka przez obwód bioder. Wartość wskaźnika WHR (z ang. waist-hip ratio) większa niż 1,0 u mężczyzn świadczy o otyłości brzusznej.
Wskaźnik BMI jest niemiarodajny w ocenie otyłości brzusznej, ponieważ nie ujawnia miejsc, w których zgromadził się tłuszcz. Można ważyć za dużo, ale obwód pasa mieć zgodny z normą. Zdarza się też, że BMI jest w normie, a mimo to występuje otyłość brzuszna.
Zespół MONW – otyłość przy prawidłowej wadze
MONW (ang. metabolically obese normal-weight) to zjawisko metabolicznej otyłości u osób z prawidłową masą ciała, wprowadzone do terminologii medycznej w 1981 roku. Przez wiele lat zespół MONW był bagatelizowany ze względu na brak świadomości, jak bardzo jest szkodliwy. Według statystyk, zespół MONW może dotyczyć ok. 20 proc. populacji.
Narzędziem pomocnym w rozpoznaniu MONW jest analiza składu masy ciała za pomocą bioimpedancji elektrycznej, w której wykorzystuje się słabe impulsy prądu oraz pomiar obwodu talii (na wysokości pępka). To analiza składu ciała, która pokazuje m.in. zawartość wody w organizmie, masę mięśniową, kostną oraz zawartość tkanki tłuszczowej.
Otyłość brzuszna – dlaczego jest taka groźna?
Przy otyłości brzusznej tłuszcz gromadzi się przede wszystkim wokół serca, wątroby, trzustki oraz w mięśniach szkieletowych. Wewnętrzna tkanka tłuszczowa jest aktywnym narządem wydzielania wewnętrznego. Enzymy produkowane przez tę tkankę zwiększają ryzyko rozwoju nowotworu trzustki oraz jelita grubego i prostaty. Nadmiar wolnych kwasów tłuszczowych w organizmie prowadzi do wzrostu produkcji insuliny oraz substancji zapalnych i enzymów przyczyniających się do nadciśnienia tętniczego.
Tłuszcz w trzewiach to także podwyższony poziom cukru (glukozy) i trójglicerydów oraz obniżenie frakcji dobrego cholesterolu (HDL) we krwi. Z powodu zaburzenia przemiany tłuszczów w organizmie otyłości brzusznej często towarzyszy cukrzyca typu 2. Komórki, które czerpią energię do życia z glukozy, nie mogą jej dostać, ponieważ nie otwierają się tzw. kluczem insulinowym. Aby przełamać tę oporność, organizm wydziela coraz więcej insuliny. W końcu otłuszczona trzustka nie jest w stanie produkować jej więcej i cukier, zamiast wnikać do komórek, pozostaje we krwi.
Z kolei zaburzona gospodarka lipidowa zwiększa ryzyko rozwoju miażdżycy oraz chorób układu krążenia. Na skutek odkładania się cholesterolu w naczyniach krwionośnych rozwija się choroba niedokrwienna serca i zmniejsza się wydolność mózgu. Gdy blaszka miażdżycowa zamknie naczynia w sercu, mamy zawał serca. Niedrożność tętnic zaopatrujących mózg w krew prowadzi do udaru. Zmiany miażdżycowe mogą toczyć się w całym organizmie, prowadząc m.in. do uszkodzenia siatkówki oka.
Enzymy wydzielane przez tłuszcz trzewny zwiększają krzepliwość krwi, co może być przyczyną zakrzepów. Im więcej tłuszczu trzewnego, tym większe zapotrzebowanie organizmu na tlen. Serce stara się tłoczyć coraz więcej krwi, aby dotlenić najważniejsze narządy. Ale tak ciężka praca serca prowadzi do przerostu lewej komory. Poza tym, trzewna tkanka tłuszczowa obciąża kręgosłup, co skutkuje bólami w okolicy lędźwi, a także wadami postawy. Otyłość trzewna może być przyczyną schorzeń pęcherzyka żółciowego, zaparć, bezdechu sennego, żylaków oraz zatorów tętnicy płucnej.
Dr n. med. Ewa Kempisty-Jeznach: jak podnieść testosteron u mężczyzn
Dieta przy otyłości brzusznej
Otyłości brzusznej najprościej zapobiegać przez zmianę nawyków żywieniowych i większą aktywność fizyczną.
- Należy jeść więcej warzyw i owoców, zrezygnować z żywności wysoko przetworzonej i używek.
- Walcząc z otyłością trzewną, wybieramy białe mięso (kurczak, indyk) i drobiowe wędliny. Odstawiamy wieprzowinę i tłuste wędliny. Smalec zastępujemy dobrym olejem (np. rzepakowym) lub oliwą, a białe pieczywo – razowym.
- Unikamy smażenia, bo potrawy nasiąkają tłuszczem, zwłaszcza te w panierce.
- Rezygnujemy z niezdrowych przekąsek, jak słone paluszki, orzeszki solone, chipsy czy batoniki.
- W diecie powinny dominować tłuste ryby morskie (łosoś, tuńczyk, makrela, sardynka, śledź), które zawierają kwasy omega 3, obniżające poziom cholesterolu całkowitego i podnoszące poziom HDL.
- Warto jeść 5-6 razy dziennie, ale niewiele. Przy takim odżywianiu nie odczuwa się głodu, a organizm przyzwyczaja się do cyklicznego produkowania soków trawiennych.
- Ważne jest także systematyczne nawadnianie organizmu, co oznacza, że średnio powinniśmy wypijać 2-3 litry wody. Najefektywniejsze nawadnianie będzie wtedy, gdy większość dziennej porcji wody wypijemy do godziny 14-15.
- Sprawdź też: czy witamina D ułatwia odchudzanie?
Ćwiczenia na płaski brzuch
Właściwie nie ma jakichś szczególnych ćwiczeń zalecanych osobom z otyłością brzuszną. Korzystne i bezpieczne dla osób otyłych są ćwiczenia w odciążeniu w basenie i pływanie, gdyż nie nadwerężają stawów nóg. Kto nie ma takich możliwości, może wybrać codzienne intensywne spacery. Na początku będzie trudno, ale poprawa kondycji przyjdzie z czasem. Osoby przewlekle chore, np. na nadciśnienie lub cukrzycę, rodzaj aktywności powinny ustalić z lekarzem.
Aby ćwiczenia przyniosły efekt, trzeba wykonywać je systematycznie. Co najmniej cztery razy w tygodniu, przez 30 minut. To ważne, ponieważ dopiero po 20 minutach ćwiczeń organizm zaczyna efektywnie spalać tkankę tłuszczową. Trening warto wydłużyć do 40 minut i zawsze poprzedzać rozgrzewką, aby uniknąć kontuzji. Aby zapobiec zakwasom, ćwiczenia kończymy rozciąganiem mięśni.
Osobom z otyłością brzuszną zaleca się ćwiczenia aerobowe, czyli wytrzymałościowe, ponieważ w czasie takiego wysiłku krew dostarcza dużo tlenu do serca i płuc. Podczas treningu aerobowego zwiększa się aktywność mięśni, szybciej oddychamy, rośnie tętno. To przekłada się na większą wytrzymałość sercowo-naczyniową, czyli poprawę kondycji. Wzrasta też siła i masa mięśniowa.
Do treningu cardio dobrze jest włączyć trochę treningu oporowego, czyli siłowego, który wzmacnia i rozbudowuje mięśnie. Im większa ich masa, tym szybciej spalany jest tłuszcz. Warto poświęcić trochę czasu na ćwiczenia wzmacniające mięśnie brzucha i mięśnie grzbietu, które pozwolą odciążyć kręgosłup i utrzymać prawidłową postawę.
Proces spalania tłuszczu najlepiej przebiega przy wysiłku umiarkowanym, ale długotrwałym i częstym. Tętno podczas ćwiczeń nie powinno przekroczyć 60-70 proc. maksymalnego tętna wysiłkowego. Tętno maksymalne to największa liczba uderzeń, z jaką serce może tłoczyć krew przy maksymalnym obciążeniu. Możesz oszacować je w przybliżeniu, odejmując od wartości 220 swój wiek, np. 220 − 40 lat = 180 uderzeń na minutę.
Ale faktyczne tętno maksymalne oblicza się, biorąc pod uwagę także wiek, występujące schorzenia itp. Dlatego też warto je obliczyć z pomocą lekarza lub trenera. Przekraczanie tętna maksymalnego podczas wysiłku może stać się przyczyną incydentów sercowo-naczyniowych, z zawałem serca włącznie.
Do aktywności fizycznej można wliczać wszystkie formy ruchu, czyli także długi spacer z psem, ręczne mycie samochodu, przejście na piechotę kilku przystanków, taniec, wchodzenie po schodach itp.
Ćwiczenia na brzuch w domu
Otyłość brzuszna – jak z nią wygrać?
Zmiana nawyków żywieniowych i większa aktywność fizyczna nie zawsze wystarczają, aby zwalczyć otyłość brzuszną. Osoby, u których na tle otyłości rozwinęły się jakieś schorzenia, np. nadciśnienie czy cukrzyca, muszą otrzymać specjalistyczną pomoc i wdrożyć odpowiednie leczenie. Często są to leki na obniżenie ciśnienia tętniczego, regulujące stężenie cukru we krwi, zwiększające wrażliwość na insulinę czy obniżające poziom lipidów we krwi.
Aby wesprzeć redukcję masy ciała, lekarz może także zalecić leki recepturowe wspomagające leczenie otyłości. Ale same leki nie zadziałają. Ich przyjmowanie musi iść w parze ze zdrową dietą i aktywnością fizyczną. Nie szukaj w Internecie cudownych środków, które pomogą zgubić opasły brzuch. Często są to preparaty nieznanego pochodzenia i, jak wykazują doświadczenia kliniczne, często zagrażające zdrowiu, a nawet życiu.
Warto na koniec dodać, że w Polsce możliwe jest także chirurgiczne leczenie otyłości w ramach refundacji NFZ. Operacje bariatryczne to często zabiegi ratujące życie. Wykonuje się je u osób, które:
- mają BMI powyżej 35 i u których występuje zespół metaboliczny, czyli m.in. nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, zaburzenia gospodarki lipidowej lub choroby stawów związane z ich przeciążeniem,
- BMI równe 40, bez innych chorób towarzyszących.
Operacje przeprowadza się do 65. roku życia. Przeciwwskazaniem do zabiegów są zaburzenia psychiczne i uzależnienia. Nie przeprowadza się ich u osób, które mają poważne schorzenia układu oddechowego, krążenia i nerek, dyskwalifikujące do znieczulenia ogólnego.
Operacje bariatryczne są zaliczane do tzw. dużej chirurgii. Dlatego też przed jej wykonaniem na kilka dni trzeba pójść do szpitala, gdzie na oddziale internistycznym wykonuje się serię badań. Pozwalają one ocenić wydolność oddechową, sprawność układu krążenia. Wykonuje się też badania hormonalne, aby mieć pewność, że otyłość nie jest spowodowana przez zaburzenia hormonalne, np. niedoczynność tarczycy.
Przed operacją pacjent jest pod opieką psychologów i dietetyków. Po operacji powinien współpracować z dietetykiem, który ułoży odpowiednią dietę. Dietę, która będzie zapobiegała niedoborom żywieniowym. Po roku od wykonania operacji należy zgłosić się do szpitala, gdzie interniści ocenią ogólną kondycję. Na koniec warto dodać, że operacje bariatryczne wielu pacjentom pozwalają uwolnić się od cukrzycy.
Źródła:
- https://www.mp.pl/pacjent/dieta/lista/63180,otylosc-brzuszna-u-mezczyzn
- http://www.czytelniamedyczna.pl/5889,wspolczesne-leczenie-otylosci-u-pacjentow-z-cukrzyca.html
