Europejskie statystyki wykazują, że rocznie jeden mieszkaniec Unii Europejskiej produkuje około 500 kg odpadów komunalnych. Niestety ten trend w Polsce, zamiast maleć – rośnie. W latach 2018 i 2019 odnotowano 1–2 proc. wzrostu ilości odpadów komunalnych (1).
Dlatego głównym celem nas wszystkich powinno być wdrożenie w życie zasad, które ochronią naszą planetę, w szczególności jeśli chodzi o postępowanie z odpadami. Na samym szczycie polecanych rozwiązań jest zapobieganie ich powstawaniu, następnie przygotowywanie do ponownego użycia, a później recykling. Ważne jest też, aby nasza gospodarka przeszła na obieg zamknięty.
Tylko co to właściwie znaczy? Co my – zwykli ludzie – mamy z tym wspólnego? O tym i o wielu innych kwestiach rozmawiamy z ekspertką Joanną Kądziołką – członkinią Polskiego Stowarzyszenia Zero Waste, kulturoznawczynią, pomysłodawczynią i koordynatorką Festiwalu Zero Waste i kampanii „Wrzucam”.
Spis treści
Gospodarka o obiegu zamkniętym
– Gospodarka o obiegu zamkniętym (GOZ) stawia na jak najmniejsze zużycie surowców i emisji energii poprzez działanie w zamkniętej pętli – mówi Joanna Kądziołka. – To taki model produkcji i konsumpcji, w którym przede wszystkim pożyczamy, używamy ponownie, naprawiamy i poddajemy recyklingowi istniejące materiały i produkty (tak długo, jak to tylko możliwe). Dzięki temu wydłużamy cykl życia produktów i zużywamy mniej surowców.
– Do tej pory funkcjonowaliśmy w ramach modelu liniowego, opartego na schemacie „weź (surowce) – wyprodukuj – użyj – wyrzuć”, który narażał nas na produkowanie ogromnych ilości odpadów nienadających się do ponownego wykorzystania – dodaje ekspert. – Wpływało to bardzo negatywnie na środowisko i było bardzo dalekie od idei zrównoważonego rozwoju. Teraz chcemy zastąpić to modelem cyrkularnym, który stawia właśnie na ponowne używanie, naprawianie czy recykling.
Dlaczego GOZ jest ważny? Musimy pamiętać, że żyjemy na planecie o skończonych zasobach. Pewnie każdy z nas słyszał o dniu długu ekologicznego, czyli momencie zużycia zasobów Ziemi, na których odtworzenie nasza planeta potrzebuje całego roku. Aktualnie dzień ten wypada w sierpniu. Powinniśmy zatem żyć w taki sposób, aby przekazać tę naszą (jedną) Ziemię kolejnym pokoleniom w stanie nie gorszym, niż jest on obecnie, co na ten moment wydaje się gigantycznym wyzwaniem.
Śmieci w obiegu, czyli recykling po skandynawsku
Na czym polega zero waste?
Zero waste w dosłownym tłumaczeniu oznacza ‘zero marnowania’. Samo pojęcie zostało przejęte od Zero Waste International Alliance (ZWIA) i oznacza taki styl życia, w którym staramy się minimalizować marnotrawstwo i wytwarzać jak najmniej odpadów.
Co to jest zasada 5R?
Zasada 5R to kilka „przykazań” każdego, kto chce żyć w duchu zero waste.
- Refuse – odmawiaj. Reklamy, billboardy i promocje 3 w cenie 2 kuszą, jednak wiele z tych rzeczy jest po prostu zbędnych. Nieumiejętność zatrzymania się i przemyślenia, a także powiedzenia „nie” przynosi efekt taki, że nasze domowe szafki, piwnice, garaże są wypełnione po brzegi rzeczami, które nie są nam potrzebne.
- Reduce – ograniczaj. Wybieraj i kupuj tylko takie produkty, które posłużą ci na lata i są naprawdę niezbędne.
- Reuse – wykorzystuj ponownie. Przerabiaj, używaj, kombinuj i przetwarzaj – jednym słowem, nadawaj nowe życie starym rzeczom.
- Recycle – segreguj. Plastiki do plastiku, papier do papieru. Zgodnie z wymogami Unii Europejskiej 50 proc. odpadów komunalnych powinno być recyklingowanych. W Polsce ten procent jest zdecydowanie niższy – dlatego segregujmy! Na oficjalnych stronach gmin lub w urzędach często znajdują się informacje, jak segregować odpady prawidłowo.
- Rot – kompostuj. Kompostowanie to prosta metoda unieszkodliwiania i zagospodarowania odpadów (wszystko w naturalny sposób). Ten podpunkt wydaje się abstrakcyjny szczególnie dla osób mieszkających w blokach. Okazuje się jednak, że i dla takich są rozwiązania. Mieszkaniowy kompostownik? Owszem. W Szwecji na przykład kuchenne kompostowniki są powszechnie stosowane. To właśnie do nich wrzuca się organiczne odpadki, które następnie zasilają domowe czy balkonowe rośliny (2).
Co możesz zrobić dzisiaj, by być zero waste?
- zawsze miej ze sobą wielorazowe torby, np. na zakupy
- noś ze sobą wielorazowe chusteczki
- do kawiarni chodź z własnym kubkiem
- noś ze sobą zestaw metalowych lub bambusowych sztućców (by nie korzystać z plastikowych)
- używaj bambusowych produktów, takich jak szczotka do włosów czy szczoteczka do zębów
- szampony i płyny w plastikowych butelkach zamieniaj na te w kostce lub w szklanych pojemnikach
- staraj się zawsze kupować produkty luzem – jeśli tylko jest to możliwe
- czytaj etykiety – kupuj produkty bez plastiku i sztucznych substancji
- dla kobiet: używaj wielorazowych płatków kosmetycznych i patyczków oraz kubeczków menstruacyjnych
- wybieraj rower, spacer lub komunikację miejską
- zwracaj uwagę na skład ubrań, które kupujesz, a czasami wybierz te z drugiej ręki (second hand)
Zero waste to zrównoważona konsumpcja
Wiele produktów, które widzimy w marketach i następnie wkładamy do koszyka, jest opakowanych w folię lub plastik. Nie zastanawiamy się też, kupując duże opakowania produktów w tzw. promocji „5 kg w cenie 3 kg”. Tylko czy naprawdę aż tyle potrzebujemy?
W naszych szafach też nie jest lepiej. Wypełnione są po brzegi ubraniami, do produkcji których często wykorzystane są sztuczne, długo rozkładające się materiały i ogromne ilości wody (sprawdź: jak dać ubraniom drugie życie). Nie mówiąc już o warunkach pracy osób, które szyją je dla tzw. sieciówek. Obecnie na świecie obserwuje się trend – Locavore, czyli wybieranie produktów lokalnych, naturalnych i pozyskiwanych w tradycyjny sposób (3). Czy to jedynie moda, czy sposób zamykanie obiegu i minimalizowania konsumpcjonizmu (minimalizm w szafie)?
– Myślę, że gdyby na każdym produkcie znalazła się informacja o tym, jaki ślad węglowy generuje (np. takie awokado sprowadzone z Meksyku czy papaja z Brazylii), to być może częściej zastanowilibyśmy się, czy na pewno musimy go zjeść, i postawilibyśmy na coś lokalnego, jak jabłko czy cukinia – mówi Joanna Kądziołka. – Wspomniany trend żywieniowy nie powinien funkcjonować na poziomie mody, a zostać z nami na zawsze (podobnie jak idea zero waste). Właśnie po to, aby zminimalizować zanieczyszczenie środowiska poprzez emisję, ale też dawać wsparcie lokalnym wytwórcom (taki lokalny patriotyzm), którzy produkują smaczne, zdrowe, polskie jedzenie. Stwarza to równocześnie możliwość ograniczenia marnowania żywności i pójścia ścieżką zrównoważonego rolnictwa, które korzysta np. z odnawialnych źródeł energii.
Każdy z nas zostawia ślad na naszej planecie – o śladzie węglowym i less waste
Oszczędzanie zasobów wody i energii
Wydawać by się mogło, że problem z dostępem do pitnej wody to jedynie problem trzeciego świata. Globalne zużycie wody jest ogromne, wykorzystujemy ją do produkcji, rolnictwa, transportu i w gospodarstwach domowych. Niektóre dane pokazują, że wzrost zużycia wody rośnie dwa razy szybciej niż populacja ludności. Szokujący raport ONZ z 2018 r. wykazał, że do roku 2050 prawie 6 miliardów ludzi będzie cierpieć na brak czystej wody (4).
Oszczędność i redukcja zużywanej energii elektrycznej niesie za sobą nie tylko korzyści dla naszych portfeli, ale też dla naszego środowiska, gdyż zmniejsza to emisję dwutlenku węgla oraz wielu innych szkodliwych substancji. Tylko jak ograniczyć zużycie energii i wody w domu?
– Pewnego dnia zauważyliśmy z mężem, że kiedy odkręcamy kran w łazience, dosyć długo trzeba poczekać, aż poleci ciepła woda. Postanowiliśmy ustawić koło wanny wiaderko, do którego wlewamy tę zimną. Okazało się, że tygodniowo wypełniamy je po sam brzeg. Tak zebraną wodę wykorzystujemy do podlewania kwiatków, zaoszczędzając tym samym kilkanaście litrów tygodniowo – opowiada ekspert. – W przypadku energii wiemy, że wszystkie te podłączone na stałe do gniazdek ładowarki do komputerów, telefonów, drukarki czy monitory zjadają sporo naszych pieniędzy. Tutaj staramy się pamiętać o tym, aby wyjmować je z gniazdka po użyciu. Podobnie z gaszeniem światła w pomieszczeniach, z których wychodzimy.
Jak oszczędzać wodę – 10 sprawdzonych sposobów
Greenwashing – czym jest ekościema?
W społeczeństwie z roku na rok zwiększa się świadomość dotycząca dbałości o środowisko. Na półkach sklepowych oraz w internecie można znaleźć naprawdę zaskakujące produkty z napisami: „eko”, „bio”, „ekologiczny”, lub „tylko z naturalnych składników”. Do tego dobrane są piękne zielone kolory lub szare opakowania, które na pierwszy rzut oka wydają się przyjazne środowisku. Czy wszystkie one spełniają normy ekologiczności? Czy mamy wierzyć bezkrytycznie producentom takiej żywności i produktów?
– Mowa tutaj przede wszystkim o dużych koncernach, które stosują marketingową technikę greenwashingu, czyli „mydlenia oczu na zielono” – tłumaczy Joanna Kądziołka. – Jak to robią? Na przykład poprzez przemilczenie istotnych danych na opakowaniu – produkt oznaczony jest jako „bio” lub „energooszczędny”, a okazuje się, że poszczególne jego elementy zostały wykonane z materiałów czy składników, które wcale dla środowiska przyjazne nie są.
Co możemy zrobić? Być bardziej uważni, czytać etykiety, sprawdzać certyfikaty lub np. korzystać z aplikacji, które po zeskanowaniu kodu kreskowego pokazują nam, co jest w składzie danego produktu. Możemy też zawsze zapytać producenta o szczegóły. Po co? Dla własnego zdrowia oraz po to, aby nie przepłacać za coś, co z tylko z nazwy jest ekologiczne.
Jeśli nie plastik, to co?
Sprawdź długość życia produktu
Co nam się wydaje eko, a w rzeczywistości nim nie jest? Plastik (sprawdź: jak czytać oznaczenia na plastikowych opakowaniach żywności) – dla laika, który dopiero rozpoczyna swoją przygodę z byciem eko – kojarzy się z największym złem tego świata. Sięga więc po alternatywne opakowanie – szklane, które można przerabiać w nieskończoność. Tymczasem okazuje się, że można spotkać się z opinią, że szkło w ogóle nie jest ekologiczne, bo nie podlega rozkładowi. No to w końcu co mamy wybrać?
– Często spotykamy się z argumentami, że plastik jest zły dla środowiska i zdrowia, ale szkło tez nie jest najlepsze, bo jest ciężkie i trudniejsze w transporcie. Warto jednak wiedzieć, że to, na co powinniśmy patrzeć, to tzw. LCA, czyli całkowita długość życia danego produktu czy opakowania – wyjaśnia ekspert. – Oznacza to, że nie możemy brać pod uwagę wyłącznie tego, że wytwarzamy tanio i szybko jakąś butelkę, użytkujemy ją i wyrzucamy do kosza, zapominając o jej istnieniu. Kluczowe jest to, co stanie się z taką butelką po tym, jak zostanie odpadem – jak zagospodarujemy to tworzywo sztuczne, szkło czy aluminium.
Warto tutaj pamiętać, że najczęściej taką butelkę z tworzyw sztucznych jesteśmy w stanie przetwarzać kilkanaście razy, natomiast szkło daje się przetwarzać w nieskończoność. W przypadku tworzyw sztucznych nie mamy takiej możliwości i przetwarzanie butelek można wydłużyć maksymalnie do kilkudziesięciu razy (tak np. deklarują skandynawskie firmy), ale koniec końców plastikowe opakowanie stanowi odpad, z którym finalnie nic nie da się zrobić.
– To, do czego zachęcamy w Polskim Stowarzyszeniu Zero Waste, to kupowanie bez opakowań, wszędzie tam, gdzie jest taka możliwość. Jedzenie na wagę do własnego pudełka (w wielu miastach mamy już taką opcję – w sklepach zero waste lub dużych marketach. Kawa na wynos do własnego kubka, materiałowa siatka zamiast jednorazowej zrywki. Co ciekawe, rynek bardzo mocno się rozwija i możemy kupować mydła w kostce, płyn do mycia naczyń w kostce lub do własnej butelki, oleje, pasty do zębów etc. – dodaje Joanna Kądziołka.
Jak dbać o urodę, nie szkodząc środowisku?
Zero waste w twoim domu
- wodę, w której umyłaś warzywa, wykorzystaj do podlewania kwiatów
- planuj zakupy i posiłki, by nie doprowadzać do wyrzucania jedzenia
- zamiast detergentów używaj octu, sody, szarego mydła i olejków eterycznych (jak zrobić ekologiczne środki czystości)
- używaj zaparzacza do herbaty i zrezygnuj z herbaty w woreczkach
- jedzenie pakuj w szklane pojemniki
- zamrażaj, zamykaj w słoikach i zakiszaj różnego rodzaju produkty (można kisić nawet cytrynę!)
- jeśli czegoś nie zjesz – warto to zamrozić
- ze starych ubrań uszyj siatki (np. na chleb lub owoce) albo zrób ściereczki (np. kuchenne)
- zamiast ręczników papierowych używaj ściereczek i ręczniczków, które można prać
- kompostuj resztki żywności lub oddawaj je lokalnym rolnikom, którzy będą mogli nakarmić tym np. swoje kurki
- korzystaj z domowego proszku do prania z sody kalcynowanej i boraksu (jak zrobić ekologiczny proszek do prania)
- z resztek pomarańczy czy cytryny zrób własny odświeżacz powietrza lub preparat do porządków
Ekostrony, które warto znać:
- czytamyetykiety.pl
- ekowymiar.pl
- nanowosmieci.pl
- ulicaekologiczna.pl
- dobrezielsko.pl
- INSTAGRAM: @ekocentryczka
- a dla osób anglojęzycznych: www.ecowarriorprincess.net
Bibliografia:
- GUS (2019). Ochrona środowiska 2019. Pobrano z: https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/srodowisko-energia/srodowisko/ochrona-srodowiska-2019,1,20.html.
- Wizowska, J. (2016). Kompostownik w mieszkaniu: czego o nim nie wiesz, a chcesz się dowiedzieć [wpis na blogu]. Pobrano z: https://www.nanowosmieci.pl/kompostownik-mieszkaniu/
- Cultier, F. (2020). What is the locavore movement? [wpis na blogu] Pobrano z: https://blog.armor-proteines.com/en/locavore-movement
- Boretti, A., Rosa, L. (2019). Reassessing the projections of the World Water Development Report. npj Clean Water 2, 15. Pobrano z: https://www.nature.com/articles/s41545-019-0039-9
