Za pierwszą rekomendację do bycia aktywnym fizycznie należy uznać słowa doktora Wojciecha Oczko, nadwornego lekarza królów polskich, Stefana Batorego i Zygmunta III Wazy, który twierdził, że ruch jest lekiem, który potrafi zastąpić każde lekarstwo. A wszystkie leki razem wzięte nie są w stanie zastąpić ruchu. Od wypowiedzenia tych słów minęło wiele lat, ale nie straciły one na aktualności.
Spis treści
Aktywność fizyczna u podstaw profilaktyki zdrowia
Obecnie też jesteśmy zachęcani przez lekarzy do aktywności fizycznej. Aktualne wytyczne dotyczące aktywności fizycznej i kardiologii sportowej ukazały się jesienią ubiegłego roku, jako dokument Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego. Odnosi się on do wszystkich aspektów aktywności fizycznej, zarówno tej rekreacyjnej, jak i sportowej. Dokument omawia zagadnienia dotyczące aktywności osób zdrowych, ale także osób, które mają różne problemy z układem sercowo-naczyniowym, czyli np. przewlekłe zespoły wieńcowe, wady serca, zaburzenia rytmu itp.
Specjaliści, którzy opracowali wytyczne, podkreślają, że poważne schorzenia układu sercowo-naczyniowego nie są przeciwwskazaniem do aktywności fizycznej. Nawet osoby z ciężką niewydolnością serca powinny zażywać ruchu. To pokazuje, że w każdej sytuacji zdrowotnej ruch jest nam niezbędny.
Z amerykańskich doniesień wiemy natomiast, że nie ma takiego obszaru medycyny, w którym aktywność fizyczna przynosiłaby pacjentom jakieś szkody. Owszem, czasem należy ćwiczyć pod nadzorem fizjoterapeuty, ale korzyści z zażywania ruchu są zawsze.
Trening na siłowni dla kobiet
Ruch to niezastąpiony lek
Nie ma przesady w tym stwierdzeniu, ponieważ ruch (czyli aktywność fizyczna) jest dostępny dla dzieci, młodzieży, osób dojrzałych, seniorów, ludzi zdrowych i chorych. Dawka może być dostosowana do potrzeb i możliwości ćwiczącego. Aktywność fizyczna nie jest też obarczona działaniami niepożądanymi.
Niestety, nie wszyscy korzystają z dobrodziejstw, jakie płyną z rekreacyjnego uprawiania sportu. Rekreacyjna aktywność fizyczna, czasem prowadzona pod nadzorem lekarza ze względu na schorzenia czy ograniczenia pacjenta, we wszystkich przypadkach korzystnie wpływa na stan zdrowia. Nie od dziś wiadomo, że systematyczna aktywność fizyczna pozwala obniżyć ciśnienie tętnicze krwi bez leków.
Aktywność fizyczna to także skuteczny sposób na walkę z nadwagą i otyłością. Polskie Towarzystwo Leczenia Otyłości pracuje nad programem i strategią pomocy dla tej grupy pacjentów. Chodzi także o to, aby zwrócić większą uwagę lekarzy POZ na problem otyłości i podpowiadać im, jak o tym problemie rozmawiać z pacjentami. A to nie jest łatwe, ponieważ chorzy z otyłością często reagują histerycznie, gdy mówi się im, że to nadmiar kilogramów jest przyczyną ich problemów zdrowotnych.
Otyłość nie jest tylko defektem kosmetycznym. Jest chorobą przewlekłą, której następstwem jest dysfunkcja bardzo wielu narządów oraz, mówiąc wprost, krótsze życie. Z medycznego punktu widzenia istotne jest to, że choroba otyłościowa przyczynia się do gorszej jakości życia i przedwczesnej śmierci tak samo, jak ma to miejsce w przypadku chorób nowotworowych, chorób sercowo-naczyniowych, źle leczonej cukrzycy czy przewlekłej obturacyjnej choroby płuc.
Korzyści z aktywności fizycznej
Chociaż zmiana nawyków nie jest prosta, warto wszystkich zachęcać do aktywności fizycznej. Nie jest ważne, jaki rodzaj aktywności fizycznej wybierzesz dla siebie. Ważne, aby się jak najwięcej ruszać od najmłodszych lat i utrzymać ten zwyczaj do późnej starości. To ważne, bo rekreacyjne uprawianie sportu:
- zwiększa wydolność układu sercowo-naczyniowego
- obniża ciśnienie tętnicze krwi, zwiększa objętość wyrzutową serca i poprawia elastyczność naczyń krwionośnych, przez co zmniejsza się ryzyko miażdżycy, rozwoju choroby niedokrwiennej serca oraz ryzyko udaru mózgu
- poprawia funkcje poznawcze organizmu, korzystnie wpływa na procesy logicznego myślenia, pamięć i koncentrację uwagi
- jest skuteczną metodą leczenie nadwagi i otyłości, wpływa na poprawę przemiany materii
- zapobiega rozwojowi cukrzycy typu 2 poprzez zwiększenie wrażliwości tkanek na działanie insuliny, co poprawia jej działanie. Regularne ćwiczenia ułatwiają wyrównanie glikemii, zwiększają zużycie glukozy przez pracujące mięśnie, a także mają istotny wpływ na zmniejszenie masy ciała
Ile ruchu dziennie dla zdrowia?
Wybierz sport dla siebie
Aktywność fizyczna powinna być ważna dla każdego z nas. Dobierając rodzaj treningu, należy uwzględnić:
- sportowe upodobania
- wiek
- wydolność
- ograniczenia wynikające z różnych schorzeń
Ktoś, kto nie lubi pływać, nie pójdzie na basen. Osoba cierpiąca na bóle kolan nie będzie biegała (bieganie dla początkujących), ale może tańczyć lub chodzić z kijami. Krótko mówiąc, chodzi o to, aby wybrać dla siebie taki rodzaj aktywności fizycznej, która – oprócz korzyści zdrowotnych – sprawi także przyjemność, przez co chętniej będzie się do niej wracać.
Wybierając dla siebie rodzaj aktywności fizycznej, trzeba brać pod uwagę także stan zdrowia. Młody i zdrowy człowiek może sobie pozwolić na większe obciążenie organizmu niż osoba w średnim wieku, która przeszła zawał. Nie każdy musi się poddawać badaniom lekarskim, aby zacząć się regularnie ruszać. Ale w wielu przypadkach warto rodzaj aktywności fizycznej omówić z lekarzem. Jeśli cierpisz na nadciśnienie tętnicze i chcesz zacząć biegać, powiedz o tym swojemu lekarzowi, by mógł odpowiednio zmodyfikować leczenie.
Schorzenia, z jakimi się zmagamy, nie muszą ograniczać naszej aktywności fizycznej, chociaż niektóre wymagają dokładniejszej oceny medycznej. Jeśli planujemy znaczny wysiłek fizyczny, jakim będzie np. start w maratonie, warto sprawdzić, w jakiej kondycji jest nasz organizm i czy możemy sobie pozwolić na tak duże obciążenie. Przed długą podróżą robimy przegląd samochodu, aby bezpiecznie dotrzeć do celu. Przed wielkim wysiłkiem sprawdźmy zatem, czy możemy sobie na to pozwolić bez szkody dla zdrowia.
Dieta przy aktywności fizycznej
Osoby amatorsko uprawiające sport nie muszą stosować specjalnej diety. Ale warto pamiętać o tym, że nadmiar kalorii nie sprzyja aktywności fizycznej i jest przyczyną nadwagi i otyłości. Z badań, jakie przeprowadził doktorant prof. Artura Mamcarza, dr Damian Parol, wynika, że na wydolność sportową nie ma wpływu rodzaj stosowanej diety. Badając wydolność zawodowych sportowców wegetarian, wegan i tzw. wszystkożerców, dowiódł, że będąc na dobrze skonstruowanej diecie roślinnej, można mieć równie wysoką wydolność organizmu, co osoby jedzące mięso.
Dieta każdego z nas powinna być bogata w witaminy, mikro- i makroelementy, białko, bo wtedy organizm jest lepiej przygotowany do wysiłku. Wiele osób uprawiających amatorsko sport wierzy, że powinno przyjmować różne suplementy, aby poprawić swoje wyniki. Ile w tym prawdy? Niewiele. W Polsce rocznie rejestruje się kilkanaście tysięcy suplementów, na które wydajemy ogromne kwoty. Tymczasem większość z nich nie ma żadnego wpływu (oprócz efektu placebo) ani na zdrowie, ani na kondycję fizyczną.
10 000 kroków dziennie – prawda czy mit?
Sport wyczynowy bywa niebezpieczny
Z przyjemnością oglądamy zmagania sportowców, ale większość z nas nie zdaje sobie sprawy z tego, jak wielki wysiłek i ciężka praca stoi za pobiciem rekordu czy zdobyciem złotego medalu. Sport wyczynowy nie może być porównywany z amatorskim czy rekreacyjnym. To dwa różne światy.
Trening, który prowadzi sportowca do mistrzostwa, jest dla amatora nieosiągalny. W każdej dyscyplinie sportowej intensywność treningu jest tak wysoka, że prowadzi do przebudowy układu sercowo-naczyniowego. Fachowo nazywa się to sportową przebudową serca lub sercem sportowca. Tematyką tą zajmuje się kardiologia sportowa, która bada, czy przebudowa układu sercowo-naczyniowego nie prowadzi do patologii. W sporcie zawodowym wysiłek podczas treningu bywa tak duży, że rośnie ryzyko przekroczenia granic fizjologii. Drugą częścią kardiologii sportowej jest poszukiwanie takich obciążeń sportowych, które wiążą się z ryzykiem ciężkich powikłań, w tym zatrzymania krążenia czy nagłego zgonu. Opieka medyczna nad sportowcami wyczynowymi musi uwzględniać te elementy.
Niestety, zdarza się, że mimo starannej opieki nad zawodnikami nie udaje się uniknąć dramatycznych sytuacji. Jedna z nich miała miejsce podczas mistrzostw Europy w piłce nożnej, kiedy to Christian Eriksen padł na murawę z powodu nagłego zatrzymania krążenia. Przyczyny takich zdarzeń są poznane i wiadomo, co może doprowadzić do nagłych zaburzeń rytmu serca. Niektóre z nich można wykryć w stosownych badaniach, ale są i takie, których nie można wcześniej rozpoznać.
Każdy sportowiec wychodząc na boisko, chce wygrać. Towarzyszą temu zazwyczaj ogromne emocje, które – nałożone na ciężki trening poprzedzający start – mogą się zakończyć poważnym incydentem sercowo-naczyniowym. Ze statystyk wiadomo, że ryzyko nagłego zgonu w sporcie wyczynowym jest wysokie. W Europie problem ten dotyczy zwykle piłkarzy, a Stanach Zjednoczonych koszykarzy. Specjalistom znane są też statystyki, które określają ryzyko nagłego zgonu podczas biegu maratońskiego, meczu koszykówki czy piłki nożnej.
Z dramatycznym finałem zaburzeń kardiologicznych, na szczęście, nie mamy zbyt często do czynienia, ale warto mieć świadomość, że takie sytuacje się zdarzają. Fani piłki nożnej pamiętają z pewnością, jak Antonio Puerta, 22-letni piłkarz hiszpański, zasłabł na boisku. Sam zszedł do szatni, jednak mimo reanimacji nie udało się uratować mu życia.
Migotanie przedsionków, które zwykle jest determinowane wiekiem, u sportowców występuje trzy do pięciu razy częściej niż u osób, które nie uprawiają wyczynowo sportu. Dzieje się tak, ponieważ intensywny trening powoduje elektryczną przebudowę przedsionków. Pojawia się nieład elektryczny, który prowadzi do migotania przedsionków.
Serce sportowca
Często powtarzamy, że sport to zdrowie. Ale jak się okazuje, nie zawsze tak jest. Ekstremalny wysiłek fizyczny powoduje przebudowę serca, która ma przystosować ten mięsień do znacznych obciążeń. Przebudowa dotyczy zmian morfologicznych i funkcjonalnych. Adaptacja sprawia, że układ współczulny wpływa na spowolnienie akcji serca, co jest uznawane za zjawisko fizjologiczne. Pod wpływem znacznego wysiłku jamy serca powiększają się o 10-15 procent.
Dochodzi też do przerostu mięśnia sercowego oraz poszerzenia aorty wstępującej. Nieprawidłowości dotyczą także zastawek, które się nie domykają, ale nie generują problemów zdrowotnych. Takie zmiany wykrywa się w badaniu echokardiograficznym. Dzięki temu można rozstrzygnąć, czy serce jest zmienione z powodu treningu, czy rozwoju patologii.
7 faktów o sercu, które cię zaskoczą
Niebezpiecznie na trybunach
Wytyczne towarzystw kardiologicznych regulują także zasady opieki medycznej podczas zawodów sportowych. Nagłe zatrzymania krążenia zdarzają się także kibicom. W 2006 roku podczas mistrzostw Europy przeprowadzono badania, które pokazały, że w regionach, w których grała drużyna narodowa, częstość ostrych zespołów wieńcowych była trzykrotnie wyższa niż rok wcześniej i rok później.
To dowodzi, jak silne mogą być emocje podczas oglądania zawodów sportowych, które w skrajnych przypadkach przekładają się na zagrożenie życia. Udowodniono też, że silne emocje mogą doprowadzić do destabilizacji blaszki miażdżycowej. Dlatego na stadionach znajdują się defibrylatory, a ratownicy medyczni obserwują publiczność, aby szybko reagować, gdy ktoś źle się poczuje.
Źródła:
- Grupa Robocza Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego (ESC) do spraw kardiologii sportowej i ćwiczeń fizycznych u osób z chorobami układu krążenia (2020). Wytyczne ESC dotyczące kardiologii sportowej i ćwiczeń fizycznych u osób z chorobami układu krążenia (2020). Zeszyty Edukacyjne. Kardiologia Polska, 5, 7-97. Pobrano z: https://ptkardio.pl/wytyczne/37-wytyczne_esc_dotyczace_kardiologii_sportowej_i_cwiczen_fizycznych_u_osob_z_chorobami_ukladu_krazenia
- Braksator, W., Mamcarz, A. (2016). Kardiologia sportowa w praktyce klinicznej. Warszawa: PZWL Wydawnictwo Lekarskie.
- Kowalik, S. (2016). Paradoksy sportu wyczynowego. Medical Tribune, 9. Pobrano z: https://podyplomie.pl/medical-tribune/23311,paradoksy-sportu-wyczynowego?page=2
- Dłużniewski, M., Kalarus, Z., Pikto-Pietkiewicz, W., Piotrowicz, R., Średniawa, B. (red.) (2017). Sport wyczynowy i rekreacyjny – problemy kardiologa i internisty. Lublin: Wydawnictwo Czelej.
