Gałka muszkatołowa – właściwości i zastosowanie

Co to jest gałka muszkatołowa?

Gałka muszkatołowa to po prostu środkowa część pestki muszkatołowca korzennego (łac. Myristica fragrans), znanego także jako muszkatowiec lub muszkat. Roślina należy do rodziny muszkatołowcowatych (Myristicaceae). Pochodzi z wysp Banda będących częścią Archipelagu Malajskiego. W VI wieku gałka muszkatołowa trafiła do Aleksandrii. Około roku tysięcznego pisali o niej Persowie, a Arabowie zawieźli ją aż do Wenecji, gdzie od razu stała się hitem wśród tamtejszych kupców.

Gałka muszkatołowa była najpierw stosowana głównie jako środek ochrony roślin. Z czasem zaczęto stosować ją jako przyprawę – bardzo drogą, dostępną jedynie dla arystokracji. Pół kilograma gałki muszkatołowej kosztowało więcej niż trzy owce.

Początkowo kontrolę nad handlem tą przyprawą przejęli Portugalczycy, potem zmonopolizowali ją Holendrzy. W XVII wieku w zamian za dostęp do terenów, na których uprawiano gałkę muszkatołową, Holendrzy oddali Brytyjczykom panowanie nad wyspą Manhattan (dzisiejszy Nowy Jork). Pod koniec XVIII wieku kontrolę nad handlem tą aromatyczną przyprawą przejęli Anglicy. Zasadzili drzewa muszkatołowe na wyspach Penang, Cejlon i Sumatra, a potem także na wyspach Morza Karaibskiego. Obecnie to właśnie ten rejon dostarcza prawie 1/3 światowej produkcji gałki muszkatołowej.

Przyprawy – na jakie dolegliwości pomagają i jak je stosować?

Jak wygląda gałka muszkatołowa?

Muszkatołowiec to wiecznie zielone drzewo rozpowszechnione w krajach tropikalnych, które dorasta do 12 metrów wysokości. Ma ciemnozielone, owalne liście i drobne (ok. 5 mm) jasnożółte kwiaty, przypominające kształtem konwalie. Do zapylenia potrzeba dwóch roślin – muszkatołowca płci męskiej i żeńskiej. Drzewa rozpoczynają owocowanie w wieku 7–8 lat i kontynuują je przez 40 lat.

Po zapyleniu w ciągu 5–6 miesięcy powstają owoce, rozmiarem i kształtem przypominające figi, gruszki lub owoce nashi. Mają one żółtawą barwę i blado-żółty miąższ. Owoce dojrzewają 6–9 miesięcy po kwitnieniu. Zbiera się je po opadnięciu na ziemię. Najpierw usuwa się miąższ owocu, a od nasienia oddziela się czerwoną osnówkę. To tzw. kwiat muszkatołowy, czyli macis.

Nasiona suszy się przez 4–6 tygodni, aż zaczną grzechotać wewnątrz twardej łupiny nasiennej. Wtedy łupinę się rozbija i wydobywa jej zawartość, czyli dobrze znaną gałkę muszkatołową. Jak wygląda gałka muszkatołowa? Ma ona kształt owalny. Jest szarobrązowa, pomarszczona z zewnątrz. Środek jest jaśniejszy i twardy.

Kwiat muszkatołowy macis

Z muszkatołowca pozyskuje się nie tylko nasiona, czyli gałkę muszkatołową, ale także drugą przyprawę, zwaną macis. Nie jest ona jednak zbyt popularna w Polsce. Macis to purpurowa osnówka o koronkowej konsystencji, otaczająca brązowe nasiona zwane gałką muszkatołową. Macis obleka nasiona nieregularnymi, mięsistymi płatami. Po wysuszeniu wydziela charakterystyczny zapach i traci jaskrawoczerwony kolor.

Macis ma słodki aromat, podobny do gałki muszkatołowej, ale mocniejszy. W smaku jest ostry, bardziej intensywny i słodszy niż gałka muszkatołowa. W sprzedaży dostępne są wysuszone kawałki i zmielony macis. Przyprawa w proszku jest co prawda wygodniejsza, ale szybciej się psuje. Całe kawałki mogą być natomiast namaczane w płynach, z których trzeba je usunąć po ugotowaniu.

Jedna osnówka pozostawia wystarczająco intensywny posmak, żeby przyprawić posiłek dla sześciu osób. Macis dobrze komponuje się z daniami opartymi na mleku. Jest używany do przyprawiania ciast i innych wyrobów cukierniczych o jasnym kolorze, szczególnie pączków. Wzmacnia posmak zup kremowych, zapiekanek, potrawek, pasztecików z kurczaka i sosów.

Macis sprawdza się jako przyprawa do czekolady i tropikalnych ponczów. Zmielony macis jest łączony z mięsnymi marynatami, mieszankami kiełbas, potrawami curry, pieczeniami. Przyprawa ma podobne właściwości lecznicze jak gałka muszkatołowa.

Jakie wartości odżywcze ma gałka muszkatołowa?

Gałka muszkatołowa dostarcza 12 kcal w jednej łyżeczce zmielonej przyprawy – 2,2 g. Ma niewiele białka, węglowodany, a także błonnik. Podstawowym składnikiem aromatycznego nasienia (40 proc.) jest tłuszcz, zwany masłem lub balsamem muszkatowym, który składa się głównie z kwasu mirystynowego (mirystyny). 16 proc. gałki stanowi olejek eteryczny (olejek z gałki muszkatołowej), w skład którego wchodzi m.in. mirystycyna, geraniol oaz eugenol. Prócz tego aromatyczna pestka zawiera:

• witaminy z grupy B, w tym kwas foliowy
• witaminę A i C
• wapń, żelazo, magnez, potas, fosfor

Naturalne antybiotyki z roślin

Gałka muszkatołowa – mielona czy w nasionach?

Dawniej gałka muszkatołowa była bardzo droga. Dziś jest łatwo dostępna i dość tania. Siedem sztuk całych nasion – ok. 40 g – można kupić za kilkanaście złotych. W sklepach znajdziemy zarówno całe nasiona, które ściera się tuż przed użyciem, jak i przyprawę mieloną w proszku. Gałka muszkatołowa mielona jest wygodniejsza do stosowania, ale jej aromat i smak szybko się ulatniają. Dlatego też najlepiej kupować całe nasiona – dłużej zachowają świeżość.

Przyprawę najlepiej przechowywać w szczelnie zamykanych, przezroczystych słoikach, w zaciemnionych, niezbyt ciepłych szafkach. Słoiki nie pochłaniają zapachów, łatwo się je czyści, do tego są szczelne. Mieloną gałkę muszkatołową można w takich warunkach przechowywać 3 lata, całe nasiona – nawet 5 lat.

Gałka muszkatołowa – właściwości

Gałka muszkatołowa od stuleci była stosowana w Chinach jako lek na zaburzenia trawienia. Hindusi i Arabowie używali jej w chorobach przewodu pokarmowego, wątroby oraz skóry. Uznawali także gałkę za afrodyzjak. Obecnie prozdrowotne właściwości gałki muszkatołowej pozytywnie weryfikują badania naukowe. Wiadomo, że gałka muszkatołowa:

• jest silnym przeciwutleniaczem – zawiera substancje, m.in. cyjanidyny oraz olejki eteryczne, które mogą usuwać z organizmu szkodliwe wolne rodniki uszkadzające zdrowe komórki. Dzięki temu przyprawa może zapobiegać chorobom wywołanym przez szkodliwe wolne rodniki, takim jak: nowotwory, choroby serca czy choroby neurologiczne [7]·     
• działa przeciwzapalnie – jest bogatym źródłem substancji przeciwzapalnych. Hamują one działanie enzymów promujących stan zapalny. Dzięki temu aromatyczna przyprawa może pomóc w zmniejszeniu stanu zapalnego i złagodzić dolegliwości towarzyszące np. zapaleniom i obrzękom stawów [7]
• poprawia libido, stymulując układ nerwowy. Gałka muszkatołowa może wpływać na funkcje seksualne. Potwierdzają to badania laboratoryjne na zwierzętach, którym podawano 500 mg gałki muszkatołowej na kilogram masy ciała. Zaobserwowano znaczny wzrost aktywności seksualnej w porównaniu z grupą kontrolną. Jak twierdzą naukowcy, wynika to z obecności substancji drażniących, powodujących lekkie przekrwienie obszarów w obrębie miednicy małej, w tym także narządów płciowych [6]
• zwalcza bakterie – badania z 2012 roku pokazują, że gałka muszkatołowa ma właściwości antybakteryjne i może hamować aktywność bakterii, takich jak Porphyromonas gingivalis, które powodują zapalenie ozębnej, i Streptococcus mutans, wywołujących próchnicę zębów [5]
• korzystnie wpływa na pracę serca, co pokazują badania na zwierzętach. Suplementy z gałką muszkatołową pomagają obniżyć poziom cholesterolu oraz trójglicerydów [3]
• poprawia nastrój, jest skutecznym sposobem na stany depresyjne i lęk, ponieważ zawarty w gałce muszkatołowej olejek eteryczny łagodzi zmęczenie i stres. Jako adaptogen korzenna przyprawa może być zarówno środkiem pobudzającym, jak i uspokajającym, w zależności od potrzeb organizmu [2]
• usprawnia trawienie – dzięki olejkom eterycznym gałka działa wiatropędnie, łagodząc wzdęcia i gazy. Wspomaga wydzielanie enzymów trawiennych, przynosi ulgę przy zaparciach

Gałka muszkatołowa – zastosowanie

Większość z nas używa gałki muszkatołowej wyłącznie w kuchni. Znalazła ona zastosowanie także w kosmetyce. Można ją znaleźć w składzie balsamów, kremów, maseczek i peelingów. Ze względu na działanie antyseptyczne i przeciwzapalne doskonale sprawdza się w kosmetykach do cery trądzikowej. Gałkę muszkatołową wykorzystuje się też w produkcji perfum, mydeł i szamponów, a także past do zębów.

Gałka muszkatołowa jak narkotyk

Spożywanie gałki muszkatołowej w małych ilościach, jako przyprawy, jest bezpieczne niemal dla każdego. Przyjmowanie jej w dużych dawkach powyżej 5 g (2 łyżeczki) jednorazowo może być jednak szkodliwe. Przyprawa zawiera mirystycynę, której działanie porównuje się do atropiny, powodującej stany euforii. Mirystycyna w dużych dawkach (1–2 mg na kilogram masy ciała) może powodować szybkie bicie serca, nudności, dezorientację, wymioty i pobudzenie.

W Polsce niewiele wiadomo na temat zatruć gałką muszkatołową. W latach 2001–2011 w amerykańskim stanie Illinois zgłoszono 32 takie przypadki. Aż 47 proc. z nich było związane z celowym spożyciem dużej ilości gałki muszkatołowej ze względu na jej efekty psychoaktywne. Dawka halucynogenna to 5–30 gr sproszkowanej gałki muszkatołowej. Objawy pojawiają się kilka godzin po spożyciu i utrzymują się nawet przez 24 godziny. Obserwuje się wówczas:

• niepokój
• zaburzenia orientacji w czasie i przestrzeni
• odrealnienie (oderwanie od rzeczywistości)
• dziwne sny, w tym sny na jawie
• złudzenia i omamy wzrokowe
• uczucie unoszenia się w powietrzu [1]

Nadużywanie gałki muszkatołowej może dodatkowo powodować podrażnienie przewodu pokarmowego, a nawet raka wątroby. Warto więc zachować umiar, stosując gałkę muszkatołową dla wzmocnienia smaku np. grzanego wina.

Chai – indyjska, rozgrzewająca herbata masala

Gałka muszkatołowa w ciąży – przeciwwskazania

Ze względu na zawartość substancji halucynogennych ostrożnie do spożywania gałki, zwłaszcza w dużych ilościach, powinny podchodzić:

• kobiety w ciąży i karmiące naturalnie – gałka muszkatołowa była niegdyś uznawana za środek poronny
• osoby borykające się z chorobami układu nerwowego, np. depresją, epilepsją
• osoby uczulone na przyprawy korzenne

Uwaga! Ze względu na zawartość substancji psychoaktywnych gałka nie powinna znajdować się w zasięgu dzieci.

Jak smakuje gałka muszkatołowa?

Gałka muszkatołowa należy do łagodnych przypraw. Ma odświeżający intensywny aromat, smak gorzko-korzenny, lekko słodkawy.

Czym zastąpić gałkę muszkatołową?

Osoby, które nie tolerują tej przyprawy, są na nią uczulone albo nie mogą jej stosować ze względów zdrowotnych, mogą uzyskać podobny do niej smak, mieszając cynamon, imbir, liść laurowy i ziele angielskie.

Zamiast gałki można użyć także takich przypraw, jak:

• przyprawa garam masala, szczególnie w daniach pikantnych
• cynamon, zwłaszcza w daniach słodkich
• ziele angielskie
• imbir
• goździki

Gałka muszkatołowa jako przyprawa – do czego jej użyć w kuchni?

Gałka muszkatołowa to przyprawa doceniana przez szefów kuchni na całym świecie.

• Arabowie od dawna dodawali ją do baraniny i jagnięciny
• Holendrzy gałką przyprawiają purée z ziemniaków, białej kapusty, kalafiora, purée z warzyw, dodają ją do makaronów, gulaszy mięsnych i puddingów owocowych.
• Włosi stosują gałkę do cielęciny, farszu i sosów do makaronu.
• Gałka muszkatołowa jest podstawowym składnikiem sosu beszamelowego, pierników, pierniczków, ciast, deserów owocowych i ponczu oraz grzanego wina i piwa.
• Nadaje się do gulaszy i bigosów.

7 przypraw, bez których nie obejdziesz się w Święta Bożego Narodzenia

Olejek z gałki muszkatołowej

Gałka muszkatołowa to nie tylko przyprawa. Można z niej uzyskać olejek muszkatołowy. Otrzymuje się go ze zmiażdżonych nasion gałki muszkatołowej albo w procesie destylacji z czerwonych osnówek gałki (kwiatu muszkatołowego – macis). W tym drugim przypadku olejek zyskuje delikatnie korzenny aromat z silniejszą nutą piżma. Olejek muszkatołowy to mieszanka substancji o właściwościach prozdrowotnych. Dlatego poleca się go w aromaterapii. Olejek muszkatołowy:

• łagodzi kaszel
• działa aseptycznie i przeciwzapalnie
• rozluźnia napięte mięśnie
• łagodzi bóle brzucha
• zapobiega nerwobólom, a także zmniejsza bóle wynikające z degeneracji stawów

Olejek muszkatołowy jest polecany dla osób aktywnych, przy przemęczeniu, przykurczach mięśni, urazach i kontuzjach. Działa korzystnie na skórę – pobudza krążenie, wygładza i rozjaśnia cerę.

Inhalacje olejkiem z gałki muszkatołowej mogą:

• wprawiać w dobry nastrój
• ułatwiać zasypianie
• łagodzić objawy stresu
• korzystnie wpływać na emocje [4]

Jak stosować olejek muszkatołowy?

• w kominku aromaterapeutycznym – od 3 do 5 kropli w rozcieńczeniu z wodą
• do inhalacji – 1–2 krople olejku dodać do naczynia z gorącą wodą, nakryć głowę ręcznikiem i głęboko wdychać parę w ciągu 3–7 minut
• do masażu: rozpuścić od 3 do 5 kropli olejku w 10 ml oleju, np. z pestek winogron
• do kąpieli – 3–5 kropli olejku wymieszać z łyżką miodu, mleka lub soli. Mieszaninę dodać do wanny wypełnionej wodą o temp. 37-38 st. C. Zażywać kąpieli 10–15 min.
• do kosmetyków: 2–5 kropli olejku wymieszać z 10–15 ml kremu, balsamu, żelu lub szamponu

Kardamon – właściwości i zastosowanie

Źródła:

1. Ehrenpreis, J.E., DesLauriers, C., Lank, P., Armstrong, P.K., Leikin, J.B. (2014). Nutmeg poisonings: a retrospective review of 10 years experience from the Illinois Poison Center, 2001-2011. Journal of Medical Toxicology: Official Journal of the American College of Medical Toxicology, 10(2), 148–151. Pobrane z https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4057546/
2. Moinuddin, G., Devi, K., Kumar Khajuria, D. (2012). Evaluation of the anti-depressant activity of Myristica fragrans (Nutmeg) in male rats. Avicenna Journal of Phytomedicine, 2(2), 72–78. Pobrane z https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4075663/#B1
3. Onyenibe, N.S., Fowokemi, K.T., Emmanuel, O.B. (2015). African nutmeg (Monodora myristica) lowers cholesterol and modulates lipid peroxidation in experimentally induced hypercholesterolemic male wistar rats. International Journal of Biomedical Science: IJBS, 11(2), 86–92. Pobrane z https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4502738/
4. Periasamy, G., Karim, A, Gibrelibanos, M., Gebremedhin, G., Gilani, A.H. (2016). Nutmeg (Myristica fragrans) oils. W: V.R. Preedy (ed.), Oils, essential oils in food preservation, flavour and safety (s. 607–616). Cambridge: Academic Press.
5. Shafiei, Z., Shuhairi, N.N., Md Fazly Shah Yap, N., Harry Sibungkil, C.A., Latip, J. (2012). Antibacterial activity of Myristica fragrans against oral pathogens. Evidence-Based Complementary and Alternative Medicine: eCAM, 2012, 825362. Pobrane z https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3434417/
6. Tajuddin, Ahmad, S., Latif, A., Qasmi, I.A., Amin, K.M. (2005). An experimental study of sexual function improving effect of Myristica fragrans (nutmeg). BMC Complementary and Alternative Medicine, 5, 16. Pobrane z https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1187868/
7. Zhang, C.R., Jayashre, E., Kumar, P.S., Nair, M.G. (2015). Antioxidant and antiinflammatory compounds in nutmeg (Myristica fragrans) pericarp as determined by in vitro assays. Natural Product Communications, 10(8), 1399–1402. Pobrane z https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26434127/