Spis treści
Tajemniczy jantar znad Bałtyku
Bursztyn, zwany także jantarem i amberem, to kamień, któremu od wieków towarzyszyła aura tajemniczości. I chociaż dzisiaj wiemy na jego temat zdecydowanie więcej niż przed laty, nadal nie wszystkie zagadki związane z jego powstaniem i właściwościami udało się wyjaśnić. I tak na przykład, wiadomo, że najobficiej występujący na świecie bursztyn bałtycki, jest skamieniałą żywicą drzew iglastych rosnących przed milionami lat na terenach obecnej Skandynawii.
Jednak do dziś naukowcom nie udało się ustalić, kiedy dokładnie powstał oraz z jakiego drzewa macierzystego pochodziła żywica, która stała się jego budulcem. Najprawdopodobniej miało to miejsce ok. 50 milionów lat temu, a roślina, z której pochodziła żywica to Pinus succinifera z rodziny sosnowatych, jednak stuprocentowej pewności i zgodności wśród naukowców nie ma.
Inne badania wskazują bowiem nowych pretendentów do drzew macierzystych bursztynu – to m.in. Pseudolarix wehri z rodzaju modrzewników oraz jedno z drzew z rodziny sośnicowatych. Nie jest jasny również powód, dla którego ówczesne drzewa wydzielały tak dużo żywicy, że powstały tak pokaźne zasoby bursztynu. Jedna z hipotez tłumaczy ten fakt wzmożoną ówcześnie działalnością wulkaniczną na terenach dzisiejszej Skandynawii.
O leczniczych właściwościach bursztynu wiadomo od dawna, ale nie jest pewne skąd się właściwie one biorą. W branży bursztynniczej nie ma także zgodności, co do nazewnictwa i klasyfikacji bursztynu – spory dotyczą m.in. zasadności nazywania bursztynu kamienieniem i zaliczania go do jubilerskich kamieni szlachetnych.
Sukcynit, czyli bursztyn bałtycki
Bursztyn występuje na wszystkich kontynentach na świecie, oprócz Antarktydy. Jednak największe jego złoża, obejmujące blisko 90% całych światowych zasobów, znajdują się nad Bałtykiem, w obwodzie kaliningradzkim na terenie Rosji.
Odmiana występująca na tym terenie to bursztyn bałtycki zwany sukcynitem i zaliczany do najbardziej wartościowych. W sumie znanych jest ok. 60 odmian bursztynu.
Bursztyn – skład i właściwości
Pod względem chemicznym bursztyn jest mieszaniną kilkudziesięciu różnych związków. Najwięcej, bo od 61 do 81%, zawiera węgla, tlenu – ok.15% i wodoru – od 8,5 do 11%. Znajdują się w nim także nieduże ilości siarki i jodu oraz krzemu, magnezu, żelaza, wapnia i potasu. Jednym ze składników w nim występujących jest także kwas bursztynowy – najwięcej, bo od 3 do 8%, znajduje się go w sukcynicie, w innych odmianach jego zawartość nie przekracza 3%.
Ilość i proporcje poszczególnych składników mogą się różnić w zależności od miejsca pochodzenia, warunków atmosferycznych i wieku żywicy.
Podpalony bursztyn płonie jasnym płomieniem i wydziela charakterystyczny żywiczny zapach. Topi się w temperaturze ok. 300 stopni Celsjusza, powyżej 150-180 stopni staje się miękki. W naturalnych warunkach nie rozpuszcza się ani w wodzie, ani w większości organicznych rozpuszczalników. Częściowo ulega temu procesowi w alkoholu etylowym, benzynie ekstrakcyjnej, acetonie i benzenie.
Jak rozpoznać bursztyn?
Bursztyn najczęściej występuje we różnorodnych odcieniach żółci, pomarańczu i brązu. Rzadziej spotykany bywa w kolorze czerwonym, zielonkawym, niebieskawym, fioletowym czy mlecznobiałym. Żadna barwa nie jest jednak na stałe – z czasem, pod wpływem warunków atmosferycznych staje się coraz ciemniejsza i stopniowo zmienia aż do brązowej. Z tego powodu mówi się o bursztynie, że to „kamień wiecznie żywy”.
W zależności od ilości pęcherzyków powietrza jego bryłki mogą być przezroczyste (pozbawione pęcherzyków gazu), przeświecające (niewielka ilość pęcherzyków) lub nieprzezroczyste (mlecznobiałe lub jasnożółte). Spotykane w nich czasami „ciała obce” to tzw. inkluzje lub wrostki. Wyróżnia się:
- inkluzje organiczne – są to rośliny, owady lub ich szczątki
- inkluzje nieorganiczne – to np. pęcherzyki powietrza, krople wody czy ziarna piasku
Jak rozpoznać bursztyn? Bursztyn jest ciepły, przyjemny w dotyku. Ponieważ jest dosyć miękki i delikatny, łatwo pęka, trzeba uważać, aby go nie zarysować i nie uszkodzić. Bursztyn w słonej wodzie pływa, natomiast w słodkiej tonie – to najprostszy sposób sprawdzania jego autentyczności. Potarty suknem lub wełną, rozgrzewa się i wykazuje właściwości elektrostatyczne – przyciąga drobinki papieru, włosia, trawy lub tkanin. Wskutek pocierania wytwarza ujemny ładunek elektryczny, który jest korzystny dla człowieka i jego otoczenia.
Bursztyn – właściwości magiczne w medycynie ludowej
W terapeutyczne możliwości bursztynu wierzono już w starożytności. Jego tajemnicze właściwości, zwłaszcza elektrostatyczne, budziły lęk i jednocześnie podziw, dlatego talizmanom czy zawieszkom z bursztynu przypisywano magiczne moce, które odpędzały złe duchy, zapewniały szczęście w miłości czy udane łowy.
W starożytnym Rzymie wierzono, że zawieszony na szyi bursztynowy wisiorek zwalcza gorączkę, a zmielony na mąkę przeciwdziałała dolegliwościom żołądkowym.
Średniowieczni mnisi zalecali m.in. spożywanie bursztynu w formie nalewki na piwie przy bólach brzucha, a na mleku przy chorobach pęcherza. Nawet sam Mikołaj Kopernik doradzał bursztynowy proszek przy dolegliwościach sercowych.
W Chinach z kolei stosowano bursztyn bałtycki zmieszany z opium jako skuteczny środek uspokajający, przeciwbólowy i rozkurczowy. To tylko niektóre z przykładów stosowania bursztynu do celów medycznych.
Bursztyn jako panaceum na dżumę
Według źródeł z końca XVII wieku podczas epidemii dżumy w miastach nadbałtyckich nie zmarł na tę chorobę żaden z pracujących tam bursztynników. Noszenie bursztynu przy sobie oraz okadzanie dymem z palonego bursztynu miejsc dotkniętych zarazą zalecały ówczesne poradniki medyczne.
W polskiej medycynie ludowej, szczególnie na terenie Kurpiów, bursztyn także był często stosowanym środkiem leczniczym. W XIX-wiecznych składach aptekarskich oferowano różnorodne balsamy, maści i nalewki na bazie jantaru przeznaczone do celów leczniczych i kosmetycznych, a nawet fajki i cygarniczki z bursztynowymi ustnikami, które miały zapobiegać negatywnym skutkom palenia tytoniu. Uważano go za skuteczny lek na schorzenia reumatyczne, astmę czy choroby układu nerwowego. Miał też przyspieszać gojenie ran, a proszek bursztynowy rozsypany pod prześcieradłem – leczyć bezsenność.
Kwas i olej bursztynowy – właściwości lecznicze bursztynu
Współcześnie lecznicze właściwości bursztynu także mają swoich zwolenników. Uważają oni, że substancją odpowiedzialną za jego dobroczynne działanie jest kwas bursztynowy, którego zawartość w sukcynicie wynosi od 3 do 8% i jest najwyższa spośród wszystkich innych odmian. Najwięcej kwasu zawiera tzw. kora czyli zewnętrzna zwietrzlina, dlatego też zaleca się, aby w celach leczniczych, profilaktycznych i bakteriobójczych stosować surowe, naturalne bryłki lub nieoszlifowane wyroby.
Działanie kwasu bursztynowego porównywane jest do biostymulatora, który pobudza system nerwowy, reguluje pracę nerek i jelit, jest środkiem przeciwzapalnym i antytoksycznym. Wytwarzane na jego bazie leki, maści, żele i plastry zalecane są na dolegliwości astmatyczne, migrenowe, reumatyczne, schorzenia tarczycy i gardła.
W procesie suchej destylacji, oprócz kwasu bursztynowego, uzyskuje się także olej bursztynowy, zaliczany się do grupy olejków eterycznych. Według producentów zawiera on do 70% terpenów, a poza tym fenole, alkohole, ketony i związki hydro-aromatyczne. Podobnie jak kwas bursztynowy, olej bursztynowy stosowany jest do celów leczniczych, m.in.:
- likwiduje skurcze i bóle mięśni
- pomaga w bólach reumatycznych
- plastry nim nasączone stosuje się na stłuczenia i po urazach
Zarówno kwas bursztynowy, jak i olej bursztynowy wykorzystywane są do produkcji kosmetyków, preparatów pielęgnacyjnych i upiększających.
Bursztyn jako naturalny jonizator
Litoterapeuci, zajmujący się leczeniem przy pomocy kamieni szlachetnych, zwracają uwagę, że naturalne, niepolerowane bursztyny emitują ujemne jony, które korzystnie wpływają na jonizację powietrza w pomieszczeniach i neutralizują zły wpływ fal elektromagnetycznych wysyłanych przez urządzenia domowe i biurowe.
Dla zdrowia i dobrego samopoczucia ludzi wskazana jest równowaga jonowa w pomieszczeniach, w których często przebywają – stosunek jonów dodatnich do ujemnych powinien wynosić 5 do 4. Jednak ze względu na złą jakość powietrza (spowodowaną zanieczyszczeniem środowiska, w tym smogiem) oraz obecność szkodliwych fal elektromagnetycznych jest ona bardzo często zachwiana.
W mieszkaniach i biurach przeważają jony dodatnie, które niekorzystnie wpływają na nasze samopoczucie i stan zdrowia. Aby te proporcje poprawić litoterapeuci zalecają noszenie na ciele lub w kieszeniach ubrań naturalnych, nieoszlifowanych bursztynów i umieszczanie ich w bezpośrednim sąsiedztwie sprzętów AGD I RTV wytwarzających dodatnią jonizację.
Kosmetyki z bursztynem
Wszechstronne właściwości bursztynu wykorzystują na szeroką skalę producenci, którzy oferują całe linie kosmetyków z bursztynem przeznaczonych do pielęgnacji twarzy, ciała i włosów. Zapewniają, że zawarte w nich kwas i olej bursztynowy niszczą wolne rodniki oraz bakterie, mają właściwości regeneracyjne, dezynfekujące, nawilżające, dotleniające, odżywiające i wiele innych.
Poza tym, obiecują, że preparaty na bazie bursztynu:
- poprawiają koloryt skóry
- chronią przed szkodliwym promieniowaniem UV
- spłycają zmarszczki
- poprawiają jędrność i elastyczność skóry
- zapobiegają wypadaniu włosów
Rozdrobniony, a nawet sproszkowany bursztyn zalecają jako naturalny peeling, kąpiel z dodatkiem soli na bazie bursztynu lub z naturalnymi kawałkami ma właściwości odprężające i relaksujące, podobnie jak masaż z ich użyciem.
Również salony kosmetyczne i ośrodki spa oferują liczne zabiegi z zastosowaniem bursztynu, poddać się można na przykład masażowi lub energizująco-dotleniającemu zabiegowi na twarz z wykorzystaniem ekstraktu z bursztynu.
Właściwości jantaru wykorzystują także producenci z innych branż oferując najróżniejsze produkty i specyfiki z jego wykorzystaniem, np. materace i poduszki wypełnione bursztynem, wkładki do butów z miałem bursztynowym, kadzidełka, podpórki pod plecy i szyję dla kierowców i wiele innych.
Czy są dowody naukowe na prozdrowotne właściwości bursztynu?
Zaskakujące jest, że pomimo licznych publikacji na temat prozdrowotnych właściwości bursztynu nie zostały one do tej pory zweryfikowane naukowo. Wręcz przeciwnie, wśród naukowców pojawiają się opinie podważające informacje o cudownych właściwościach bursztynu.
„Doniesienia o charakterze popularno-naukowym nie zostały jednak potwierdzone w badaniach medycznych, reprezentują więc, co najmniej częściowo, podejście marketingowe, a nie naukowe. (….) Mimo licznych informacji pojawiających się w literaturze popularno-naukowej i patentowej brak jest jednak doniesień na temat dokładnego stanu chemicznego surowców pochodzenia bursztynowego stosowanych w kosmetykach oraz obiektywnych dowodów w postaci badań medycznych potwierdzających skuteczność i mechanizm działania związków zawartych w bursztynie” – można przeczytać w artykule „Charakterystyka i zastosowanie bursztynu bałtyckiego w przemyśle farmaceutycznym i kosmetycznym” opublikowanym w magazynie Przemysł chemiczny (nr 91/1 z 2012 roku).
Dwa lata później, w 2014 roku dr n. med. inż. Katarzyna Pytkowska z Wyższej Szkoły Zawodowej Kosmetyki i Pielęgnacji Zdrowia w Warszawie, w wywiadzie dla portalu amber.com.pl wyjaśniała: „Mamy pełne teczki opowieści na temat leczniczych właściwości bursztynu i jak na razie żadnych dowodów w postaci rzetelnych badań naukowych, które mogłyby je potwierdzić. Tak więc wygląda na to, że bazują one raczej na pobożnych życzeniach…”
Najnowsze odkrycia z bursztynem w roli głównej
Tę lukę w nauce odkrył i stara się wypełnić Igor Kaczmarczyk, młody student biotechnologii z Uniwersytetu Jagiellońskiego, który postanowił udowodnić, że bursztyn bałtycki naprawdę ma właściwości lecznicze. Cztery lata temu, jeszcze jako licealista, rozpoczął badania nad bakteriobójczymi właściwościami bursztynu bałtyckiego, które mogą być wykorzystane w walce z opornymi na antybiotyki szczepami bakterii gronkowca złocistego.
Wyniki dotychczasowych jego prac są obiecujące, udało mu się wyodrębnić ekstrakty o właściwościach bakteriobójczych, na obecnym etapie można je wprowadzić do produktów kosmetycznych lub opatrunkowych. Mogą być także wykorzystane jako środki pomocnicze przy terapiach infekcji bakteryjnych. Na razie jednak nie są to leki, do ich stworzenia konieczne są jeszcze badania kliniczne.
Najstarsze pokłady bursztynów powstały około 230 milionów lat temu, najmłodsze mają około 5 milionów lat. Największa znaleziona bryła bursztynu bałtyckiego ważyła 9,75 kg.
Nalewka bursztynowa – przepis na odporność
Nalewkę bursztynową zaleca się przy gorączce i przeziębieniu ponieważ pobudza i wspiera układ odpornościowy organizmu. Wspomaga także leczenie:
- tarczycy
- arytmii serca
- migrenowych bólów głowy
Nalewka z bursztynu uśmierza bóle kręgosłupa i nerwobóle oraz wzmacnia osłabiony i przemęczony organizm.
Można ją kupić gotową w aptece lub przez Internet, ale można także przygotować samemu. W miejscowościach nadmorskich, aptekach i sklepach internetowych są oferowane buteleczki lub woreczki z pokruszonym bursztynem oraz dołączoną instrukcją wykonania nalewki. Sposób jej przyrządzenia nie jest skomplikowany.
Nalewka bursztynowa – przepis
Składniki:
- 50 gramów drobnych, nieoszlifowanych bursztynów
- 0,5 litra 95% spirytusu
Jak zrobić nalewkę z bursztynu?
Bursztyny należy umyć w gorącej wodzie, osuszyć, wsypać do naczynia z białego lub brązowego szkła, zalać spirytusem i odstawić na 10-14 dni. W międzyczasie należy kilkakrotnie wstrząsać naczyniem, aby wymieszać zawartość. Bursztyn w spirytusie nie rozpuszcza się, ale wydziela mikroskopijne cząsteczki, które zabarwiają spirytus na złocistobrązowy kolor.
Po upływie wymaganego czasu nalewka bursztynowa jest gotowa. Nie ma potrzeby jej przecedzać, ani przelewać do innego naczynia.
Po zużyciu całego płynu można bursztyny jeszcze bardziej skruszyć (np. w moździerzu), ponownie zalać spirytusem i odstawić na kolejne 10-14 dni.
Ten sam bursztyn można wykorzystać do nalewki bursztynowej tylko dwa razy.
Jak stosować nalewkę z bursztynu?
Nalewkę stosuje się doustnie:
- doustnie przy przeziębieniu: 1 łyżeczkę na szklankę herbaty raz dziennie
- doustnie w profilaktyce chorób serca: 3-5 kropli na pół szklanki wody na czczo
- zewnętrznie: do nacierania chorych miejsc
Wybierasz się nad morze poszukać nieoszlifowanych bursztynów? Nie zapomnij powdychać jodu!
Źródła:
- amber.com.pl
- http://www.ambermuseum.eu/news/item/171-cechy-i-wlasciwosci-bursztynu-baltyckiego
- amber.org.pl
- http://naukawpolsce.pap.pl/aktualnosci/news%2C409263%2Cbursztyn-pogromca-bakterii.html
- https://bursztyn.pl
