Tymianek zwyczajny – właściwości lecznicze i zastosowanie

Tymianek a macierzanka

Tymianek zwyczajny (łac. Thymus vulgaris) to popularne ziele, w które z pewnością zaopatrzona jest niejedna pani domu, korzystająca w kuchni z różnych aromatycznych przypraw. Jego prawidłową nazwą jest w zasadzie określenie: macierzanka tymianek. Mówiąc więc o tymianku lub macierzance, mówimy o tej samej roślinie.

Jak wygląda tymianek?

Naturalne stanowiska tymianku występują w rejonie Morza Śródziemnego, ale obecnie zioło to uprawiane jest w wielu regionach świata, w tym w Polsce. Znaleźć je można w przydomowych ogródkach czy nawet w kuchennych doniczkach.

Jak wygląda tymianek? Przyprawa ta jest bardzo charakterystyczna. Poznamy ją po drobnych, ciemnozielonych listkach, ułożonych naprzeciwlegle na cienkich łodyżkach. Najważniejszym znakiem rozpoznawczym jest jednak zapach tymianku. Charakterystyczny, intensywny aromat z wyraźną nutą tymolu i kamfory odróżnia tymianek od innych ziół i jest efektem obecności olejku eterycznego – najważniejszego składnika rośliny.

Jak pielęgnować zioła z supermarketu?

Tymianek w historii ziołolecznictwa

Nazwa „tymianek” wywodzi się z greckiego słowa thymon, oznaczającego odwagę, ale mającego również drugie znaczenie, a mianowicie: „odkażać, dezynfekować”. Ma to oczywiście swoje uzasadnienie, gdyż w badaniach udowodniono przeciwbakteryjne i antyseptyczne właściwości tymianku. Jednocześnie już w starożytności rzymscy żołnierze kąpali się w naparze z tymianku. Miał on dodawać siły i sprawności fizycznej. Ziele to było bowiem symbolem odwagi i męstwa.

Od wieków tymianek zalecany był w ziołolecznictwie jako skuteczny środek na mnóstwo różnych dolegliwości, począwszy od melancholii, aż do ataków padaczki. Od czasów antycznych stanowił podstawowy składnik ziołowych mieszanek do kadzideł oraz do składania ofiar dymnych. Kwiaty tymianku i lawendy rozsypywano na posadzkach średniowiecznych kościołów, aby pozbyć się nieprzyjemnych zapachów. W starożytnym Egipcie wykorzystywano tymianek do mumifikowania zwłok.

Starożytni i średniowieczni lekarze i zielarze zalecali stosowanie tymianku na problemy związane z przewodem pokarmowym, układem oddechowym, na robaczycę, choroby skóry i oczyszczanie organizmu. Święta Hildegarda z Bingen polecała go jako ziele rozgrzewające i osuszające.

Jakie składniki odpowiadają za lecznicze właściwości tymianku?

Podobnie jak kiedyś, również dzisiaj ziele tymianku przepisywane jest w przeróżnych przypadłościach. Terapeutyczne właściwości tymianku wiążą się oczywiście ze składem chemicznym surowca. Najważniejsze związki czynne obecne w roślinie to:

• olejek eteryczny – odpowiedzialny nie tylko za „tymiankowy” zapach, lecz przede wszystkim za działanie lecznicze ziela. Olejek tymiankowy zawiera głównie: tymol, karwakrol, cyneol, pinen, linalol, borneol. Różne odmiany tymianku mogą się cechować różną zawartością poszczególnych związków
• garbniki – występujące tu w dość dużej ilości, nawet do 10 proc.
• kwasy fenolowe – kawowy, chlorogenowy
• związki trójterpenowe
• flawonoidy – związane z aktywnością antyoksydacyjną i przeciwzapalną surowca
• związki gorzkie
• sole mineralne – wśród których dominuje pierwiastek lit; znajdziemy tu także mangan, żelazo, selen i potas

Tymianek – właściwości i działanie

Skład chemiczny ziela determinuje jego działanie na organizm człowieka. Spośród najważniejszych właściwości tymianku, dzięki którym znalazł on zastosowanie w ziołolecznictwie, wymienić można następujące:

• działanie przeciwbakteryjne – które tymianek zawdzięcza dużej ilości tymolu, obecnego w olejku eterycznym. Tymol wykazuje aktywne działanie ogólnie przeciwmikrobiotyczne. Olejek tymiankowy działa silnie bakteriobójczo niemal na wszystkie drobnoustroje chorobotwórcze, w tym na oporne szczepy z rodzaju gronkowców, enterokoków, Escherichię coli czy Pseudomonas
• działanie antyseptyczne – dezynfekujące właściwości tymianku pozwalają na zastosowanie zarówno wewnętrzne, jak i zewnętrzne, np. w postaci okładów na skórę, do płukania, do inhalacji lub irygacji
• działanie przeciwgrzybicze – badania wykazały, że olejek tymiankowy demonstruje silną aktywność przeciwgrzybiczą przeciwko dość szerokiemu spektrum różnego rodzaju grzybów (w tym Aspergillus oraz grzyby z rodzaju Penicillium czy Candida)
• działanie żółciopędne i poprawiające trawienie – za które odpowiedzialne są gorycze zawarte w roślinie. Preparaty z tymianku ułatwiają trawienie, wzmagają apetyt i poprawiają wchłanianie cennych substancji z pokarmów
• działanie wykrztuśne i właściwości łagodzące kaszel – w związku z tym, że tymianek wykazuje właściwości osuszające, najlepiej sprawdza się w leczeniu kaszlu mokrego, przebiegającego z nadprodukcją chorobowej wydzieliny i śluzu. Związki zawarte w surowcu wspomagają funkcjonowanie aparatu rzęskowego w drogach oddechowych i ułatwiają odkrztuszanie zalegającej wydzieliny. Dlatego tymianek polecany jest najczęściej jako środek wykrztuśny, aczkolwiek znajduje zastosowanie również w leczeniu kaszlu suchego. Ogólnie ziele to wykazuje szczególne powinowactwo do układu oddechowego

Ciekawostka: Według medycyny chińskiej tymianek działa wielokierunkowo, jeśli chodzi o wpływ na układ oddechowy. A mianowicie: rozprowadza qi płuc, co pomaga w oczyszczaniu dróg oddechowych z zalegającego śluzu, i ułatwia jego wykrztuszenie. Ponadto wzmacnia wei qi (qi obronne), czyli po prostu poprawia odporność i zmniejsza podatność na zachorowanie. Dodatkowo wzmacnia qi płuc, czyli ogólnie wspiera funkcje oddechowe, a także usuwa przetrwałe patogeny z organizmu.

Jak dbać o siebie jesienią? Co jeść, a czego unikać według medycyny chińskiej?

Tymianek na kaszel i nie tylko – na co pomaga?

Właściwości lecznicze tymianku i jego pozytywny wpływ na zdrowie i odporność człowieka zapewniły mu szerokie zastosowanie w ziołolecznictwie. Surowiec ten okazał się skutecznym i bezpiecznym remedium w takich dolegliwościach, jak między innymi:

• tymianek na kaszel i schorzenia górnych dróg oddechowych – szczególnie te przebiegające z dużą ilością patologicznego śluzu. Po ciepły napar z tymianku warto sięgnąć w przypadku zapalenia oskrzeli, krztuśca, zapalenia zatok, nieżytu nosa (zarówno infekcyjnego, jak i alergicznego) i przy wszelkich rodzajach wydzielin kataralnych. Tymianek ułatwia odkrztuszanie i „osuszenie” dróg oddechowych. Terapeuci sięgają po niego także w leczeniu chorób przewlekłych, jak np. rozedma płuc. Tymianek ułatwia rozkurcz oskrzeli i ogólnie wspomaga pracę układu oddechowego. Można bez większej przesady stwierdzić, że jest w tym przypadku ziołem wielofunkcyjnym
• choroby skóry – w leczeniu których wykorzystywane są właściwości antyseptyczne, przeciwzapalne i przeciwbakteryjne tymianku. Z ziela tymianku można sporządzać np. okłady, które przykładamy na chore miejsca, stany zapalne na skórze oraz zranienia. Można wykorzystać do tego również olejek tymiankowy. Preparaty z tymiankiem stosuje się także w takich przypadłościach, jak świerzb czy wszawica (głowowa i łonowa)
• trądzik – tymianek wykazuje działanie zwalczające bakterie, które są przyczyną tworzenia się zmian trądzikowych (Propionibacterium acnes). Z tego powodu wyciąg z tymianku okazał się skutecznym środkiem w zwalczaniu trądziku i zapobieganiu ropnym nadkażeniom. Można go wykorzystać także w łojotokowym zapaleniu skóry oraz innych zmianach ropnych
• grzybice – zarówno te, które są zlokalizowane na skórze, jak i na błonach śluzowych, np. w miejscach intymnych

Ciekawostka: Tymianek ma tak silne właściwości dezynfekujące i przeciwgrzybicze, że może być wykorzystywany w zwalczaniu grzybów i pleśni, które lubią się rozwijać w zawilgoconych mieszkaniach czy na strychach.

• stany zapalne gardła i jamy ustnej – wyciąg z tymianku stosuje się do płukania gardła w przypadku zapalenia, bólu gardła, a także w przebiegu chorób pochodzenia bakteryjnego, takich jak np. angina. Można nim również płukać jamę ustną w celu odkażania zmian chorobowych, np. aft, ropni i innego rodzaju stanów zapalnych i ropnych (sprawdź: 8 ziołowych płukanek do gardła i jamy ustnej)
• dolegliwości przewodu pokarmowego – związki gorzkie obecne w surowcu pobudzają wydzielanie soku żołądkowego, usprawniają funkcje trawienne i pomagają lepiej przyswajać składniki odżywcze z pożywienia. Z tego względu tymianek jest zalecany w przypadku niestrawności, nadkwasoty, stanów skurczowych w przewodzie pokarmowym, zaburzeniach apetytu i niedostatecznego wydzielania soków trawiennych i żółci. Ze względu na swoją aktywność bakteriobójczą można go stosować w zatruciach pokarmowych oraz bólu brzucha różnego pochodzenia
• obniżona odporność – właściwości tymianku wpływają bardzo pozytywnie na układ odpornościowy i wzmacniają prawidłową odpowiedź immunologiczną organizmu. Tymianek może być z powodzeniem stosowany u dzieci i dorosłych często zapadających na infekcje i nawracające schorzenia dróg oddechowych. Dzieje się tak, ponieważ roślina ta ma zdolność do usuwania przetrwałych patogenów z organizmu, które przy każdorazowym spadku odporności uaktywniają się i powodują kolejną chorobę. Tymianek zawiera dość sporo witamin C, A, E i K, warto więc sięgnąć po rozgrzewający napar z tymianku, jak tylko poczujemy, że się przeziębiliśmy lub „coś nas bierze”

Ciekawostka: według medycyny chińskiej tymianek jest zielem o zmiennej termice. W zależności od stanu i potrzeb pacjenta może działać ochładzająco lub ogrzewająco. Jeśli stosujemy go na suche, drapiące i bolesne gardło, będzie działał ochładzająco i ukoi objawy. Gdy chory jest wyziębiony, napar z tymianku z pewnością porządnie go rozgrzeje.

• obniżony nastrój – tu zastosowanie znajduje przede wszystkim olejek tymiankowy i aromaterapia z jego udziałem. Pomaga poprawić nastrój, działa lekko uspokajająco, przeciwdziała stanom melancholii i smutku. Za takie działanie odpowiedzialny jest głównie jeden ze składników olejku – karwakrol, który wpływa na aktywność neuronalną, intensyfikując wrażenie dobrego samopoczucia
• bóle mięśni i stawów – tymianek działa przeciwbólowo i przeciwzapalnie, dzięki czemu wchodzi w skład niektórych preparatów przeciwreumatycznych. Olejkiem z tymianku można smarować bolące miejsca lub dodać go do rozgrzewającej, uśmierzającej ból kąpieli

Uwaga! Przed zastosowaniem na skórę olejku tymiankowego koniecznie trzeba rozcieńczyć go w obojętnym nośniku. Nigdy nie zażywaj tego olejku doustnie! Połknięty, może spowodować liczne działania niepożądane, jak np. bóle głowy, nudności, wymioty, osłabienie, a u bardzo wrażliwych osób nawet zaburzenia tarczycy, serca i układu oddechowego.

Najlepsza herbata na kaszel

Napar z tymianku, wyciąg z tymianku i olejek tymiankowy – zastosowanie

Napar z tymianku – jak zaparzyć tymianek na kaszel?

Z suszonego ziela tymianku można przygotować gorący, aromatyczny napar. W tym celu zalewamy 2 łyżeczki suszonego ziela 250 ml wrzątku, parzymy pod przykryciem około 10 minut, po czym przecedzamy i pijemy ciepły napar z tymianku dwa razy dziennie.

W związku z tym, że smak herbaty z tymianku może być nieco gorzki, szczególnie dla najmłodszych, można dosłodzić go niewielką ilością miodu.

Wyciąg z tymianku – do czego i jak używać?

Powszechnie stosowany jest także wyciąg z tymianku. Można go zażywać doustnie, w postaci rozcieńczonej, lub zewnętrznie – do okładów, przemywania skóry lub płukania jamy ustnej i gardła.

Tymianek wchodzi również w skład syropów na kaszel oraz pastylek do ssania na ból gardła.

Olejek tymiankowy – jak stosować?

Olejek tymiankowy wykorzystuje się np. do aromaterapii, a także do inhalacji parowych. Są one szczególnie korzystne w zapaleniu zatok lub stanach kataralnych. Wdychanie gorącej pary z dodatkiem wonnego olejku ułatwia oddychanie, rozrzedza wydzielinę i pozwala łatwiej jej się pozbyć.

Olejkiem z tymianku można również smarować chore miejsca, np. te objęte dolegliwościami reumatycznymi.

Zastosowanie tymianku – przyprawa w kuchni i składnik kosmetyków

Poza wskazaniami medycznymi tymianek najbardziej znany jest w sztuce kulinarnej jako przyprawa. Już starożytni Rzymianie sięgali po ziele tymianku, aby wzbogacić smak między innymi serów oraz napojów alkoholowych.

Dzisiaj tymianek stanowi jedną z bardziej popularnych przypraw. Najchętniej dodawany jest do wszelkich dań mięsnych, przyprawia się nim także ryby, zupy, buliony, zapiekanki czy sosy. Nadaje potrawom wyrazisty smak i zapach. Wzbogaca smak potraw z grilla, warzyw, pieczonych ziemniaków oraz dań z makaronem. Jest chętnie łączony z innymi ziołami w aromatyczne kombinacje, np. z rozmarynem, liściem laurowym oraz majerankiem. Nie tylko wzmacnia smak potrawy, lecz również ułatwia trawienie i przyswajanie składników odżywczych.

Niegdyś był stosowany jako środek konserwujący i przedłużający trwałość produktów spożywczych. W tym celu dodawano go np. do oliwy czy do mięsa. Dziś wiadomo, że to tymol zapewnia działanie konserwujące i nadal się go stosuje w takich celach.

Olejek tymiankowy wykorzystywany jest również w przemyśle kosmetycznym. Producenci dodają go do mydeł, past do zębów, żelów myjących i oczyszczających, płynów do płukania ust, kremów i maści o działaniu antyseptycznym oraz do dezodorantów.

Tymol wykorzystywany jest także jako repelent. Jego zapach skutecznie odstrasza owady i szkodniki.

Przyprawy – na jakie dolegliwości pomagają i jak je stosować?

Tymianek – przeciwwskazania i działania niepożądane

Ziele tymianku nie powoduje żadnych skutków ubocznych. Uważane jest za wyjątkowo bezpieczne i niemające przeciwwskazań. Mogą je stosować zarówno dorośli, jak i dzieci oraz osoby w podeszłym wieku.

Pewną ostrożność powinniśmy jednak zachować, jeśli mamy skłonności do alergii, szczególnie jeśli zamierzamy użyć olejku eterycznego z tymianku. U wyjątkowo wrażliwych osób może on spowodować podrażnienie skóry lub błon śluzowych albo wywołać reakcję alergiczną, zazwyczaj jednak niegroźną.

Tymianek w ciąży

Tymianku zazwyczaj nie rekomenduje się także kobietom w ciąży, gdyż istnieje możliwość, że pobudzi on skurcze mięśni macicy.

Poza tym jest całkowicie bezpiecznym środkiem leczniczym i warto mieć go zawsze pod ręką, szczególnie w nadchodzącym sezonie jesienno-zimowym, obfitującym w przeziębienia i rozmaite infekcje dróg oddechowych.

Bibliografia:

1. Fanous, S. (2018). 9 Health benefits of thyme. Pobrane z https://www.healthline.com/health/health-benefits-of-thyme
2. Herbwisdom (b.d.). Thyme. Pobrane 5 października 2021 z https://www.herbwisdom.com/herb-thyme.html
3. Jadczak, D., Grzeszczuk, M. (2006). Tymianek. Panacea – Leki Ziołowe, 3(16), 30–31. Pobrane z https://www.panacea.pl/articles.php?id=218
4. Off The Grid News (b.d.). Medicinal uses of thyme. Pobrane 5 października 2021 z https://www.offthegridnews.com/alternative-health/medicinal-uses-of-thyme/
5. Segvić Klarić, M., Kosalec, I., Mastelić, J., Piecková, E., Pepeljnak, S. (2007). Antifungal activity of thyme (Thymus vulgaris L.) essential oil and thymol against moulds from damp dwellings. Letters in Applied Microbiology, 44(1), 36–42. Pobrane z https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/17209812/
6. Sienkiewicz, M., Lysakowska, M., Ciecwierz, J., Denys, P., Kowalczyk, E. (2011). Antibacterial activity of thyme and lavender essential oils. Medicinal Chemistry, 7(6), 674–689. Pobrane z https://www.ingentaconnect.com/search/article?option1=tka&value1=Antibacterial+activity+of+thyme+and+lavender+essential+oils&pageSize=10&index=1