Na wzdęcia narzeka niemal każdy z nas. Któż by się tym przejmował. Ale dla niektórych dolegliwości są na tyle uciążliwe, że trafiają do lekarzy. Specjaliści diagnozują zwykle nadwrażliwość lub inne choroby jelita. Jeśli leczenie nie pomaga, osoby zmagające się z tym problemem udają się do dietetyków. Ci zaś zalecają usunięcie z diety produktów o właściwościach wzdymających (kapusta, cebula, por, brokuły, kalafior, warzywa strączkowe). A gdy to nie daje oczekiwanych efektów, podejrzewają nietolerancje glutenu lub laktozy i zalecają specjalne diety eliminacyjne. W wielu przypadkach dolegliwości nie ustępują, a ich przyczyna nadal pozostaje niezidentyfikowana. Problem może bowiem dotyczyć… fruktozy.
Spis treści
Nietolerancja fruktozy – jakie są jej przyczyny?
Fruktoza, czyli cukier owocowy. U niektórych osób może występować zaburzenie związane z jej przyswajaniem. U zdrowych osób po jedzeniu fruktoza jest dość szybko przyswajana przez komórki wyścielające jelito. Potem trafia do krwi, skąd następnie wędruje do wątroby. Tutaj, w zależności od potrzeb, jest przekształcana w energię, glukozę lub kwasy tłuszczowe. Nie potrzeba do tego insuliny. W transport fruktozy z jelita do krwi zaangażowane są bowiem specjalne przenośniki, czyli białka – transportery glikoproteinowe – GLUT-5. Jeśli działają sprawnie, zjedzenie produktów bogatych we fruktozę (np. owoców) nie wywołuje większych dolegliwości.
Niekiedy jednak „przenośniki” szwankują (jest ich za mało lub w ogóle ich brakuje). Dlatego fruktoza nie trafia do krwi, tylko wędruje do jelita grubego. Tutaj chłonie wodę, gromadząc ją w jelicie, co prowadzi do biegunek. Z kolei bakterie wchodzące w skład flory bakteryjnej jelita grubego, żywią się cukrem i rozkładają fruktozę w procesie fermentacji Wytwarzają przy tym dużą ilość gazów (wodoru i dwutlenku węgla, a także metanu) stąd silne wzdęcia.
W czasie fermentacji powstają także krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe. Te ostatnie przyspieszają perystaltykę (ruchy jelit), co wywołuje: bóle brzucha, przelewanie, nudności i uczucie pełności. To typowe objawy zaburzonego wchłaniania fruktozy, potocznie określanego jako nietolerancja fruktozy.
Dwa typy nietolerancji fruktozy
Zaburzenia wchłaniana fruktozy to schorzenie zaliczane do nietolerancji pokarmowych. Boryka się z nim nawet 30 proc. mieszkańców Europy! Wyróżnia się dwa typy nietolerancji fruktozy:
- dziedziczną (wrodzoną) nietolerancję fruktozy – DNF (ftuktozemia)
- trzewną nietolerancję fruktozy (NF), czyli po prostu zaburzenia wchłaniania fruktozy
Typ DNF zdarza się rzadko 1:20000 osób. Po raz pierwszy daje o sobie znać w okresie niemowlęcym. Polega na niedoborze lub braku enzymu rozkładającego fruktozę w wątrobie (aldolaza fruktozo-1-fosforanowa). Chorzy nie tolerują wówczas nawet małych ilości fruktozy i sacharozy (zbudowanej z glukozy i fruktozy), co powoduje, że trzeba je całkowicie usunąć z diety.
Typ NF występuje częściej, dotyka dwoje na troje dzieci i co trzeciego dorosłego. Po raz pierwszy pojawia się w okresie dziecięcym, ale może o sobie znać dopiero u osób dorosłych, niekiedy u seniorów. Chorzy dobrze tolerują niewielkie dawki fruktozy i sacharozy. Dlatego zaleca się im tylko ograniczenie spożycia produktów zawierających te cukry.
Nietolerancja fruktozy – jak ją zdiagnozować?
Schorzenie długo pozostaje niezdiagnozowane, choć aby je potwierdzić, wystarczy zrobić prosty test oddechowy (WTO – wodorowy testy oddechowy). Jest on stosowany także do wykrywania nietolerancji laktozy. Badanie to pozwala stwierdzić, czy trawienie i wchłanianie węglowodanów w organizmie przebiega prawidłowo.
Jeśli nie, część lub całość spożytych cukrów ulega nadmiernej, nieprawidłowej fermentacji w jelicie grubym, co skutkuje wytworzeniem dużej ilości wodoru. Przedostaje się on do krwi, a dalej do pęcherzyków płucnych, skąd jest usuwany przez drogi oddechowe. Zdrowe osoby wytwarzają niewielkie ilości wodoru. Jego nadmiar ostatecznie potwierdza diagnozę.
Testy z oddechu na nietolerancję fruktozy wykonuje się w prywatnych placówkach medycznych – ich koszt to ok. 150- 200 zł. By wyniki były miarodajne, warto dobrze przygotować się do badania.
Jak przygotować się do badania na nietolerancję fruktozy?
Kilka dni przed testem należy wstrzymać się z zażywaniem leków, takich jak:
- witaminy
- aspiryna
- antybiotyki
- środki przeczyszczające
Dzień przed badaniem nie pić mleka ani soków owocowych, usunąć z menu warzywa wzdymające: kapustę, brokuły, kalafior, cebule, por, warzywa strączkowe i marynowane. Zjeść lekką, niewielką kolację, np. 1-2 kromki pieczywa z chudą wędliną i pomidorem bez skórki. W dniu poprzedzającym badanie należy powstrzymać się od palenia papierosów, które mogą zafałszować wyniki.
Przed testem należy dokładnie umyć zęby i wyszczotkować język. Na badanie najlepiej zgłosić się rano na czczo (12 godzin od ostatniego posiłku). Można jedynie wypić szklankę niegazowanej wody mineralnej bez cukru i dodatków smakowych. Pacjenci noszący protezy nie powinni używać kleju mocującego w dniu badania.
Jak przebiega test z oddechu?
Pierwsze próbki pobiera przed podaniem fruktozy. Pacjent wykonuje głęboki wdech, na około 15 sekund wstrzymuje powietrze w płucach, a potem energicznie wydycha powietrze przez aparat. Potem pacjent wypija roztwór fruktozy (25 g fruktozy dla osoby dorosłej i 1 g fruktozy na kilogram masy dziecka). W czasie badania nie można nic jeść.
Próbki powietrza wydychanego pobiera się kilka razy 15,30,45 60 ,90 i 120 minut po podaniu fruktozy.
Pacjenci z dużą nietolerancją cukrów mogą po podaniu fruktozy odczuwać wzdęcia, ból brzucha lub oddawać luźne stolce. Wynik testu uważa się za dodatni, gdy stężenie wodoru w wydychanym powietrzu jest wyższe o 20 ppm od wartości wyjściowej.
Trzy etapy diety o obniżonej zawartości fruktozy
Choć zaburzenia wchłaniania fruktozy nie zagrażają zdrowiu, potrafią uprzykrzyć życie. W dodatku, jak dotąd nie istnieje lekarstwo łagodzące dolegliwości. Najlepsze efekty daje stosowanie diety o obniżonej zawartości fruktozy. Zgodnie z zaleceniami Niemieckiego Towarzystwa Alergologii i Klinicznej Immunologii dietoterapia nietolerancji fruktozy jest podzielona na trzy etapy.
Etap pierwszy diety
Przez 2 tygodnie należy usunąć z menu wszystkie produkty, które nasilają wzdęcia (warzywa kapustne, strączkowe oraz cebule, pot i czosnek) oraz żywność bogatą we fruktozę, np. miód, owoce suszone, większość świeżych owoców, słodycze, a także słodkie napoje gazowane. Listę produktów zawierających fruktozę znajdziesz na stronach: Diety w chorobach i FoodData Central.
W tej fazie kuracji można jeść:
- mleko, twaróg, maślanka, jogurt, kefir
- chude mięso, ryby i jajka
- szpinak, sałatę, pomidory, rukolę, roszponkę, seler, kiełki
- płatki owsiane i wielozbożowe
- nasiona słonecznika, pestki dyni, siemię lniane, orzechy nie solone
- kasze
- pełnoziarniste pieczywo (o ile jest dobrze tolerowane przez chorego)
- koperek, natkę, bazylię
- masło, olej lniany, rzepakowy lub oliwę
W ciągu dwóch tygodni dolegliwości powinny ustąpić.
Drugi etap kuracji
Trwa 6 tygodni. W tym czasie należy stosować dietę lekkostrawną, urozmaiconą, złożoną z produktów zalecanych w pierwszej fazie. Stopniowo i ostrożnie wprowadza się owoce, zaczynając od tych o jak najmniejszej zawartości fruktozy. Na tym etapie warto prowadzić dzienniczek żywieniowy. Notować pory posiłków i ich skład, a także występowanie lub brak dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego. To pomaga oznaczyć indywidualną tolerancję fruktozy, czyli to, ile fruktozy można zjeść, zanim pojawią się dolegliwości. Każdy z nas ma bowiem inny próg tolerancji cukru owocowego.
Zdrowe osoby mogą zjeść nawet 50 g fruktozy w jednym posiłku i nie będą miały wzdęć. To tyle, ile zawiera, np. 100 g rodzynek i 50 g miodu. U osób z zaburzeniami wchłaniania fruktozy dolegliwości mogą się pojawić już po zjedzeniu zaledwie 20 g rodzynek (niepełna garść). Obserwując reakcje swojego organizmu można więc określić jaka ilość fruktozy nie zaszkodzi.
Trzeci etap kuracji
W ścisłej współpracy z dietetykiem ustala się indywidualny jadłospis, uwzględniając taką ilość fruktozy, która nie wywoła dolegliwości trawiennych. Taką dietę najlepiej stosować przez cały czas.
Przykładowy jadłospis diety o obniżonej zawartości fruktozy
Śniadanie bez fruktozy
Szybkie domowe muesli
Wymieszać 3 łyżki płatków owsianych, 3 łyżki nasion słonecznika i 2 łyżki siemienia lnianego, zalać połową szklanki jogurtu naturalnego.
II śniadanie
Omlet z białek z koperkiem
Składniki dla 1 osoby:
- 3 białka
- łyżeczka oleju rzepakowego
- pieprz ziołowy do smaku
- świeże zioła (koperek, bazylia, tymianek)
Na rozgrzaną patelnię wlać olej. Białka doprawić pieprzem ziołowym oraz posiekanymi ziołami, roztrzepać. Na rozgrzaną patelnię wlać białka, trzymać ma małym ogniu do czasu, aż białko się zetnie, a omlet od spodu lekko się zrumieni. Gotowy omlet przenieść na talerz zjeść z sałatą i pomidorkami koktajlowymi bez skórki.
Obiad bez fruktozy
Roladki ze szpinakiem
Pierś kurczaka (150 g) delikatnie rozbić tłuczkiem, oprószyć solą. Pół szklanki rozmrożonego szpinaku włożyć na patelnię, doprawić i smażyć kilka minut bez tłuszczu. Dodać 2 białka jaja. Smażyć chwilę, aż białka się zetną. Doprawić sola i pieprzem ziołowym. Tak przygotowanym szpinakiem posmarować pierś kurczaka i zwinąć w rulonik. Zawinąć w folię aluminiową, piec w piekarniku w temp 180 stopni ok. 35-40 minut.
Jeśli nie lubi się szpinaku na rozbite mięso można położyć dozwolone warzywa pokrojone w słupki, np. marchewkę, pietruszkę, kawałek selera. Roladki można też udusić w wodzie i zrobić delikatny sos.
Dodatkowo:
- miseczka sałaty z marchewką, skropionej łyżką oliwy lub oleju
- 2-3 łyżki kaszy jaglanej
Kolacja bezfruktozowa
Carpaccio z buraka
Średniego buraka umyć, zawinąć w folię, wstawić do piekarnika nagrzanego do 180 stopni na 40 minut. Obrać ze skórki i cienko pokroić. Na talerzu ułożyć cienki listki sałaty (bez twardych części), najlepiej sałaty masłowej lub listków roszponki. Położyć cienki plastry buraka, posypać pokruszonym chudym twarogiem i polać odrobiną oliwy lub oleju. Na koniec do smaku oprószyć solą i pieprzem ziołowym.
Źródła:
- Bulczak. Postepowanie w zaburzeniach wchłaniania fruktozy. Wspólczesna dietetyka, nr 12, 2017
- Fruktosemalabsorption Stellungnahme der AG Nahrungsmittelallergie in der Deutschen Gesellschaft fur Alergologie und klinische Immunologie(DGKAI) http://dgaki.de/wp-content/uploads/2010/05/StellungnahmeFruktosemalabsorption2010.pdf
- Wierzejska R. Fruktoza w przetwórstwie żywności. Kontrowersje dietetyczne. Przemysł spożywczy. 2015 t.69, nr 1, 35-37
