Jak przyjmować leki bezpiecznie?

Polacy chętnie sięgają po tabletki

Jak twierdzą naukowcy Polacy przodują w zażywaniu leków. Nie chodzi jednak o to, że chorujemy bardziej niż inni. Oprócz preparatów przepisywanych przez lekarzy, chętnie sięgamy bowiem po farmaceutyki bez recepty. Dajemy się zwieść telewizyjnym reklamom, obiecującym rozwiązanie niemal wszystkich problemów (na czele z gromadzeniem wody w organizmie) i błyskawiczną poprawę po zażyciu tabletki. Dlatego tak chętnie łykamy je, często niepotrzebnie.

Niewiele z nas zwraca jednak uwagę na końcowe zdanie spotów – „Przed użyciem zapoznaj się z treścią ulotki dołączonej do opakowania bądź skonsultuj się z lekarzem lub farmaceutą, gdyż każdy lek niewłaściwie stosowany zagraża Twojemu życiu lub zdrowiu”. Znamy je na pamięć, ale bagatelizujemy, nie mając świadomości zagrożenia.

A to ważne, zwłaszcza wówczas, gdy zażywamy kilka różnych leków. Te zaś wpływają na siebie, nasilając lub osłabiając skracając lub wydłużając swoje działanie. Niekiedy na skutek „spotkania” dwóch substancji leczniczych w organizmie może dochodzić do powstawania nowych związków, które nie mają działania leczniczego, a przeciwnie są dla nas toksyczne. Co ważne im więcej leków zażywamy, tym bardziej prawdopodobne są interakcje. Co warto o nich wiedzieć?

Leki syntetyczne i roślinne – sprawdź, co je łączy!

Jak działają leki?

By zrozumieć czym są interakcje i jak im zapobiegać, warto zacząć od początku, czyli zrozumieć jak właściwie działają leki w organizmie. Większość z nas (mając w pamięci reklamy telewizyjne) wyobraża sobie, że tabletka po połknięciu trafia błyskawicznie, dokładnie w miejsce, gdzie powinna działać, wykonuje swoje zadanie, a potem bez przeszkód zostaje usunięta z organizmu. Rzeczywistość jest jednak bardziej skomplikowana, choć zwykle leki działają w kilku etapach:

1. Uwalnianie zawartej w leku substancji czynnej (leczniczej). Zależy od tego, czy zażywamy tabletkę, syrop czy przyjmujemy zastrzyki. Szybciej uwalniane są substancje w formach półpłynnych (zawiesiny, żele czy maści), wolniej te z tabletek, kapsułek czy czopków. Substancje bardziej rozdrobnione, łatwiej przechodzą przez błony śluzowe i szybciej dostają się do krwiobiegu. Podobnie jak leki, które wchłaniają się przez śluzówkę już w jamie ustnej.
2. Wchłanianie. Większość leków wchłania się w dalszych odcinkach przewodu pokarmowego, co może być zakłócone przez to, co jemy i czym popijamy leki. Na tym etapie obecność dwóch lub więcej różnych substancji leczniczych w organizmie w tym samym czasie może spowodować zmniejszanie wchłaniania. Wtedy lek po prostu nie działa skutecznie. Jeżeli wchłanianie zwiększa się, pojawiają się działania niepożądane. Gdy lek zostanie już wchłonięty do krwi jest wraz z nią transportowany do miejsca działania.
3. Po wykonaniu zadania substancja lecznicza ulega przekształcaniu w wątrobie, tak by mogła zostać wydalona z organizmu. Także i w tym przypadku duży wpływ na ten proces ma to, co jemy. A wszystko dlatego, że niektóre pokarmy mogą wpływać na enzymy wątrobowe, blokując ich działanie. Takie właściwości ma np. osławiony sok grejpfrutowy. Hamuje on aktywność jednego z najważniejszych enzymów odpowiedzialnego za przekształcenia leków. To zaś może prowadzić do podwyższenia stężenia substancji leczniczej w organizmie i przedawkowania leku. Dlatego przestrzega się, by nie popijać leków sokiem grejpfrutowym.
4. Po przejściu przez wątrobę leki mogą zostać usunięte z organizmu. Najczęściej przez nerki wraz z moczem. Niekiedy odbywa się to za pośrednictwem wątroby. Wtedy wraz z żółcią trafiają do przewodu pokarmowego, zostają wydalone wraz z kałem lub wtórnie wchłonięte do organizmu. Niektóre substancje usuwane są wraz z wydychanym powietrzem, z potem lub śliną. Większość leków może się przedostawać do mleka karmiącej matki, a wraz z nim do organizmu dziecka. Dlatego podczas karmienia piersią należy unikać m.in. leków przeciwbólowych (naproksen i kwas acetylosalicylowy) oraz tych z dodatkiem fenylefryny i pseudoefedryny (na przeziębienie).

Uczulenie na leki u dzieci

Jak przyjmować leki? Uważaj na niebezpieczne interakcje pomiędzy lekami

Każdy z etapów może zostać zakłócony poprzez interakcje pomiędzy lekami, niekiedy groźne dla zdrowia. Na przykład zażywanie warfaryny, środka przeciwkrzepliwego lub digoksynu, stosowanych u chorych na niewydolność serca i migotanie przedsionków razem z naparem z dziurawca grozi zawałem serca. Zresztą dziurawiec może zakłócać także działanie leków antydepresyjnych i antykoncepcyjnych.

Zażywanie antybiotyków, leków przeciwpadaczkowych lub tabletek od bólu głowy może zaburzać działanie doustnych środków antykoncepcyjnych (wtedy istnieje możliwość zajścia w ciążę, mimo antykoncepcji). Nawet zwykły syrop na kaszel w połączeniu z lekami przeciwdepresyjnymi może wywołać śpiączkę.

Groźne są także połączenia niektórych leków przeciwbólowych, uspokajających lub przeciwdrgawkowych z prozakiem. Lepiej nie łączyć ibuprofenu i naproksenu, zwiększa to ryzyko uszkodzenia przewodu pokarmowego, wątroby i nerek. Zresztą poza aspiryną, wszystkie niesterydowe leki przeciwzapalne NLPZ mogą szkodzić układowi krążenia, a dodatkowo stosowane bardzo długo, działają jak antybiotyki na florę bakteryjną jelita, niszcząc ją. Paracetamol w zbyt dużej dawce może zniszczyć wątrobę, a w połączeniu z warfaryną (lek zmniejszający krzepliwość) zwiększa ryzyko krwawień.

Problemem jest także fakt to, że często kupujemy preparaty różniące się nazwą handlową, ale zawierające tę samą substancję czynną. Łykając kilka takich farmaceutyków jednocześnie, dublujemy dawkę leku, a to może być groźne, np. paracetamol czy ibuprofen.

Interakcje leków to duży problem dla seniorów zażywających wiele różnych preparatów. Czasem odstawienie (oczywiście po konsultacji z lekarzem) jednego z nich pomaga bardziej niż dodanie kolejnego specyfiku. Uważa się nawet, że zwiększenie ilości leków to błędne koło. Nowy lek zwalczający dotychczasowe objawy, wywołuje nowe działania niepożądane.

Odporni na antybiotyki

Co jeść, gdy bierzemy leki?

Nie sposób pominąć interakcji pomiędzy lekami a żywnością. Niektóre preparaty lepiej wchłaniają się w obecności pokarmów, a inne przeciwnie, należy zażywać na czczo lub przed posiłkiem.

Na przykład witaminy (A, D, E, K), najlepiej wchłaniają się w obecności tłuszczów, bo się w nich rozpuszczają. Niektóre pokarmy mogą zwiększać, zmniejszać lub opóźniać wchłanianie substancji leczniczych. Tak jest, np. w przypadku antybiotyków, np. penicyliny, amoksycyliny, ampicyliny czy oksacyliny. Zaleca się by zażywać je 1-2 godzin przed lub po jedzeniu.

Leki a żywność – czego ze sobą nie łączyć?

Produkt	Interakcja z lekami
Brokuły, sałata, rukola, natka, kapusta, jarmuż	leki przeciwzakrzepowe
Żywność bogata w błonnik (np. pełnoziarniste pieczywo, otręby, grube kasze	tetracykliny leki przeciwdepresyjne leki na niedoczynność tarczycy
Granaty	statyny oraz stosowane w onkologii paklitaksel i metotreksat.
Mleko i produkty mleczne	leki na osteoporozę
Sery twarde, czekolada, śledzie, czerwone mięso (wołowina, wieprzowina), salami, sos sojowy,  wątróbka drobiowa	leki przeciwdepresyjne
Tłuszcze	teofilina
Kwas cytrynowy (z soków owocowych)	antybiotyki
Pektyny z owoców (np. jabłek)	paracetamol
Kozłek lekarski	benzodiazepin
Lukrecja	hormonalna terapia zastepcza
Miłorząb dwuklapowy	niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ), np. ibuprofen
Dziurawiec	leki przeciwdepresyjne środki antykoncepcyjne leki zmniejszające krzepliwość krwi leki nasercowe
Cola, Red Bull, napoje energetyzujące	leki przeciwbólowe leki przeciwgorączkowe leki z kodeiną
Kawa i herbata	leki przeciwwrzodowe antybiotyki środki antykoncepcyjne preparaty z żelazem
Żeń-szeń	leki na nadciśnienie leki zmniejszające krzepliwość krwi
Zielone warzywa, wątróbka	leki zmniejszające krzepliwość krwi

Leki a geny

Wpływ leków na organizm może być także związany z naszymi genami. Niektórzy przekształcają je szybko, a inni wolno (u nich najczęściej występują działania niepożądane). To w jaki sposób reagujemy na leki może być także związane także z:

• płcią
• wiekiem (gorzej reagują seniorzy)
• przebytymi lub obecnymi chorobami
• rasą
• klimatem, w jakim przebywamy
• temperaturą
• tryb życia
• stresem

Dlatego znane z telewizyjnej reklamy leki od Goździkowej nie wszystkim pomogą.

Czym są leki homeopatyczne?

ABC świadomego pacjenta – jak przyjmować leki bezpiecznie?

Jak przyjmować leki, aby uniknąć interakcji? Przede wszystkim:

• stosujmy się do zaleceń lekarza, poinformujmy go o ewentualnych alergiach, przyjmowanych lekach, suplementach diety oraz lekach ziołowych
• uważnie czytajmy ulotki dołączone do opakowania
• nie przekraczajmy zalecanych dawek
• przestrzegajmy pór zażywania leków
• leki popijajmy zwykłą letnią, przegotowaną wodą – ułatwia to ich wchłanianie i nie podrażnia żołądka. Nie popijaj leków sokami owocowymi, a szczególnie grejpfrutowym, pomarańczowym czy aroniowym, mlekiem, herbatą i kawą. Herbata zawiera garbniki i flawonoidy, które mogą utrudniać przyswajanie leków. Z kolei kofeina zawarta w kawie i herbacie, może potęgować działanie niektórych leków, np. kwasu acetylosalicylowego
• pamiętaj, że odpowiednia ilość płynu zwiększa rozcieńczenie leku i poprawia jego przyswajalność. Najlepiej jest popić tabletkę szklanką (200-250 ml) wody
• zachowajmy odstępy czasowe pomiędzy przyjmowanymi lekami
• zażywajmy leki co najmniej 1 godzinę przed lub 2 godziny po posiłku, chyba, że lek powinien być przyjmowany z posiłkiem. Taką informację znajdziemy na ulotce dołączonej do opakowania

Warto też pamiętać o naczelnej zasadzie. Nie stosujmy leków na własną rękę. Pomyślmy zanim sięgniemy po kolejna tabletkę. To z pewnością wyjdzie nam na zdrowie.

Źródło:

1. Zachwieja Z., Leki i pożywienie – interakcje. MedPharm Polska, 2008