Nie ma nic gorszego niż towarzyszący chorobie suchy, męczący kaszel. Dusi, osłabia, nie pozwala swobodnie oddychać ani spać. Owszem, odruch kaszlowy jest potrzebny, świadczy, że organizm próbuje pozbyć się zarazków, które dotarły do dróg oddechowych.
Ale jeśli nasze oskrzela nie produkują wystarczająco dużo śluzu, który oblepia wirusy czy bakterie (a następnie podczas kaszlu zostaje wraz z nimi wyrzucony na zewnątrz) lub kiedy ów śluz jest zbyt gęsty – wówczas kaszel męczy, ale nie przynosi efektów. W takiej sytuacji warto sięgnąć po roślinne leki wykrztuśne, które upłynnią wydzielinę i pomogą szybciej oczyścić drogi oddechowe z chorobotwórczych drobnoustrojów.
Spis treści
Leki roślinne na kaszel zawierające lecznicze saponiny
Do produkcji naturalnych leków o właściwościach wykrztuśnych wykorzystuje się rośliny, zawierające biologicznie czynne związki – saponiny (saponozydy). Przyjęte doustnie obniżają napięcie powierzchniowe śluzu, dzięki czemu staje się on bardziej płynny.
Pobudzają też ruch rzęsek pokrywających drogi oddechowe oraz drażnią błonę śluzową żołądka, co pośrednio wzmaga wydzielanie śluzu w oskrzelach. Dzięki temu produkcja wydzieliny jest bardziej efektywna, a chory może ją szybciej i sprawniej odkrztusić.
Do grupy roślin leczniczych zawierających te lecznicze substancje należą:
- bluszcz pospolity
- pierwiosnek lekarski
- krzyżownica wirgińska
- mydlnica lekarska
- lukrecja gładka
Leki wykrztuśne wytwarzano ze wszystkich, ale obecnie producenci leków roślinnych najwięcej uwagi poświęcają tylko dwu z nich: bluszczowi pospolitemu oraz pierwiosnkowi lekarskiemu.
Bluszcz pospolity
Bluszcz pospolity to jedna z najcenniejszych roślin leczniczych. Stosowana była już w starożytnej medycynie. Surowcem farmaceutycznym jest liść bluszczu (Hederae folium), zbierany na wiosnę z dziko rosnących lub uprawianych pnączy. Zawiera 5–8 proc. saponin triterpenowych. Działa więc wykrztuśnie, a ponadto w niewielkim stopniu przeciwbakteryjne i przeciwgrzybiczo.
Bluszcz pospolity (Hedera helix) był świętą rośliną celtyckich mędrców. Opisywany był również w Biblii, w księgach Starego i Nowego Testamentu. Podobnie jak większość wiecznie zielonych roślin (np. drzewo gwajakowe) jest symbolem nieśmiertelności, a w heraldyce – niezłomnej przyjaźni i wierności. Liście bluszczu są też znakiem „wiecznej kobiecości”.
Pierwiosnek lekarski
Pierwiosnek lekarski (Primula officinalis) występuje w całej Eurazji oprócz dalekiej północy. Jest to atrakcyjnie wyglądająca bylina z rozetą pomarszczonych liści u nasady, wyrastających każdej wiosny z mięsistego kłącza. Złotożółte kwiaty o subtelnym zapachu tworzą baldaszek na szczycie smukłego pędu.
Surowcem leczniczym pozyskiwanym z pierwiosnka lekarskiego są nie jego drobne żółte kwiatki, ale korzenie (Primulae radix), które zawierają 5–10 proc. saponin triterpenowych o charakterze kwaśnym.
Ani z pierwiosnka, ani z bluszczu nie możemy samodzielnie przygotować naparów. Rośliny te znajdują się pod ochroną, nie wolno ich więc zrywać, a niewłaściwie przetworzone mogłyby okazać się nieskuteczne, a nawet trujące! Zawarte w nich substancje aktywne wchodzą za to w skład wielu leków pomagających przy suchym, uporczywym kaszlu.
Krzyżownica wirgińska
Korzeń krzyżownicy wirgińskiej (Polygala senega) to stary lek Indian północnoamerykańskich. Najczęściej stosowany był w leczeniu chorób płuc. Kanadyjscy Indianie Seneca stosowali go też do leczenia ukąszeń przez grzechotniki, stąd angielska nazwa zwyczajowa: „seneca snakeroot”. Do Europy korzeń krzyżownicy trafił dopiero w XVIII wieku.
Z czasem stał się jednym z najbardziej skutecznych środków w leczeniu stanów nieżytowych dróg oddechowych. Odwar z korzenia senegi z dodatkiem węglanu sodu był kiedyś bardzo cenionym środkiem wykrztuśnym. Do tej pory wielu aptekarzy uważa, że był to bardzo skuteczny środek w leczeniu suchego kaszlu, który towarzyszył przewlekłemu zapaleniu oskrzeli.
Wykrztuśne olejki eteryczne
Do roślinnych leków wykrztuśnych należą również liczne olejki eteryczne, np.:
- olejek sosnowy
- olejek eukaliptusowy
- olejek anyżowy
- olejek tymiankowy
Mają one nieco inny mechanizm działania niż saponiny – nie wzmagają produkcji śluzu pośrednio poprzez podrażnienie błony śluzowej żołądka, ale doprowadzają do tego samego efektu (sekretolitycznego), drażniąc bezpośrednio błonę śluzową oskrzeli. Oprócz tego mają działanie odkażające i odwadniające, dzięki czemu znoszą przykry zapach wydzieliny oskrzelowej.
Olejki eteryczne występują najczęściej jako składniki syropów wykrztuśnych. Można dostać również takie preparaty, w których występuje kompozycja roślinnych substancji aktywnych zawierających zarówno saponiny, jak i składniki olejków eterycznych.
Syropy na kaszel z gwajakolem
W skład wielu preparatów wykrztuśnych wchodzi także powszechnie znany gwajakol. Dawniej otrzymywany był wyłącznie z wiecznie zielonego drzewa rosnącego w Ameryce Środkowej oraz na północnym wybrzeżu Ameryki Południowej, tzw. drzewa życia, czyli gwajakowca lekarskiego (Guaiacum officinale).
Obecnie związek ten najczęściej wytwarza się syntetycznie i w lekach znajduje się zwykle w postaci węglanu lub soli sulfonowych. Syrop na kaszel z gwajakolem działa na podobnej zasadzie jak saponiny.
Podbiał – właściwości i przepisy na mieszanki ziołowe na kaszel, ból gardła i stłuczenia
Jak działają leki wykrztuśne na kaszel?
W grupie leków wykrztuśnych wyróżniamy dwie podgrupy: leki sekretolityczne (secretolytica) oraz leki mukolityczne (mucolytica).
1. Leki sekretolityczne
Środki zwiększające wydzielanie śluzu w oskrzelach i powodujące jego upłynnienie. Stosowane są w stanach zapalnych dróg oddechowych, którym towarzyszy kaszel. Do tej podgrupy należą preparaty zawierające jako substancje aktywne jodek potasowy, wodorowęglan sodowy, chlorek amonowy, kwas benzoesowy, jak również substancje aktywne pochodzenia roślinnego, w tym ekstrakty roślinne zawierające saponiny triterpenowe.
2. Leki mukolityczne
Leki rozrzedzające śluz oskrzelowy i zmniejszające jego lepkość. W tej grupie znajdziemy preparaty zawierające takie substancje aktywne jak ambroksol, bromheksydyna lub różne związki sulfhydrylowe. Leki te mają duże znaczenie w pulmonologii oraz laryngologii. Są niezastąpione w profilaktyce pooperacyjnego zalegania śluzu w oskrzelach.
