Ogórecznik lekarski – właściwości lecznicze i zastosowanie

Ogórecznik lekarski w ogrodzie i ziołolecznictwie

Ogórecznik lekarski (łac. Borago officinalis) to jednoroczna roślina, łatwa w uprawie i ceniona za swoje właściwości lecznicze. Uprawiany jest także dla ozdoby. W okresie kwitnienia cieszy nasze oczy piękną, fioletowo-niebieską barwą swoich kwiatków, kształtem przypominających gwiazdki.

Ogórecznik jest samosiejką, więc nie musimy się martwić, czy ponownie zakwitnie w naszym ogrodzie w przyszłym roku. Jego nasiona są odporne na niekorzystne warunki atmosferyczne i z łatwością umieją przetrwać zimę. Warto posadzić ogórecznik w pobliżu innych roślin kwitnących, zapylanych przez owady. Pomidory, ogórki czy truskawki dadzą lepszy plon, jeśli w pobliżu znajdują się kwiaty ogórecznika, które przyciągają swoim kolorem i zapachem pszczoły i inne owady zapylające.

Ogórecznik jest wykorzystywany nie tylko w ziołolecznictwie. Znajdziemy go również w kuchni oraz kosmetyce. Większość części rośliny jest jadalna. Liście można dodać do sałatek lub ususzyć je i następnie stosować jako przyprawę do wielu potraw. Kwiaty doskonale nadają się do dekorowania dań, można z nich również zaparzyć herbatę.

Zarówno liście, jak i kwiaty charakteryzują się smakiem ogórka, od czego zresztą wzięła się polska nazwa tej rośliny. Z nasion pozyskujemy cenny olej, który znalazł zastosowanie zarówno w preparatach leczniczych, jak i kosmetycznych.

Ciekawostka! Ogórecznik jest cenną rośliną miododajną. Jego kwiaty obfitują w nektar przyciągający pszczoły. Miód pozyskiwany z tej rośliny cechuje się jasnożółtą barwą, przyjemnym aromatem i delikatnym smakiem. Podobnie jak sama roślina, posiada wiele właściwości korzystnych dla zdrowia. Przydaje się szczególnie osobom pracującym głosem, ponieważ koi struny głosowe i uśmierza stany zapalne gardła. Należy raczej do rzadziej spotykanych miodów, a w niektórych krajach (np. w Wielkiej Brytanii) również do tych najdroższych…

Ogórecznik znany był już w starożytności. Starożytni Rzymianie dodawali go do wina w celu wzmocnienia waleczności i odwagi żołnierzy. W tradycyjnej medycynie ludowej znany był jako środek rozszerzający naczynia krwionośne, przeciwzapalny, uspokajający oraz poprawiający nastrój. Sięgano po niego w rozmaitych sytuacjach, począwszy od udarów, poprzez infekcje i przeziębienia, aż po stany smutku i przygnębienia. Do dzisiaj stanowi ważny lek pochodzenia naturalnego, a jego szerokie spektrum działania uwarunkowane jest szczególnym składem chemicznym.

Domowa apteczka ziołowa

Co decyduje o leczniczym działaniu ogórecznika lekarskiego?

Do najważniejszych związków biologicznie czynnych w surowcu należą:

• związki śluzowe – dzięki którym działa osłaniająco na błony śluzowe
• flawonoidy – związki o charakterze antyoksydantów, co zapewnia ich działanie przeciwzapalne
• saponiny
• sole mineralne – w szczególności krzem, potas, żelazo, cynk oraz magnez
• allantoina – związek o korzystnym wpływie na skórę
• witamina C
• kwasy organiczne – głównie jabłkowy, mlekowy i octowy
• kwasy tłuszczowe
• karoten

Na szczególną uwagę zasługuje wyjątkowy składnik obecny w oleju pozyskiwanym z nasion ogórecznika. Mowa o boragoglandynie. Jest to olej o wysokim stężeniu nienasyconych kwasów tłuszczowych, których pozytywny wpływ na zdrowie został wielokrotnie udowodniony.

Boragoglandyna jest bogata zwłaszcza w GLA, czyli kwas omega-6-gamma-linolenowy. Jest on jednym z najzdrowszych i najcenniejszych dla organizmu kwasów tłuszczowych. Ogórecznik jest jedną z niewielu roślin, które mogą się „pochwalić” jego zawartością. Znajdziemy go jeszcze w wiesiołku, konopiach i czarnej porzeczce.

Zasadniczo to głównie obecność GLA w wysokim stężeniu zapewnia produktom z ogórecznika właściwości terapeutyczne na tak wielu płaszczyznach. To dlatego spożywanie oleju z ogórecznika redukuje stany zapalne w organizmie i ma istotne znaczenie między innymi w profilaktyce schorzeń układu krążenia, nowotworów oraz chorób autoimmunologicznych.

Oprócz GLA surowiec zawiera także kwas linolenowy, oleinowy, palmitynowy, stearynowy oraz eikozenowy.

Ogórecznik – właściwości lecznicze

Dzięki swojemu unikatowemu składowi ogórecznik wykazuje szereg zastosowań terapeutycznych. Z najważniejszych można wymienić takie, jak:

• właściwości osłaniające i powlekające – zawartość związków śluzowych w surowcu zapewnia mu działanie ochronne na błony śluzowe, łagodzące podrażnienia i stany zapalne oraz wykrztuśne
• działanie przeciwzapalne i przeciwutleniające
• działanie adaptogenne – pomagające przystosować się do niekorzystnych uwarunkowań zewnętrznych, w zależności od potrzeb organizmu
• działanie ochronne na naczynia krwionośne i układ krążenia
• działanie obniżające poziom cholesterolu i trójglicerydów
• działanie lekko uspokajające i przeciwdepresyjne
• działanie łagodzące podrażnienia i stany zapalne skóry

Kiedy warto sięgnąć po preparaty z ogórecznikiem?

Biorąc pod uwagę taką różnorodność właściwości leczniczych, ogórecznik lekarski może być zalecany w szeregu dolegliwości. Przydaje się zarówno w istniejących schorzeniach, jak i w zapobieganiu rozwojowi chorób przewlekłych. Może być stosowany do użytku wewnętrznego oraz zewnętrznie. Wskazania do jego użycia to przede wszystkim:

• choroby układu sercowo-naczyniowego – w których sprawdzają się głównie liczne nienasycone kwasy tłuszczowe obecne w surowcu. Wywierają one korzystny wpływ na stan naczyń krwionośnych, zapobiegają miażdżycy, obniżają poziom niezdrowych lipidów. Kwasy te również zapobiegają nadmiernej krzepliwości krwi i wpływają antyagregacyjnie na płytki krwi. Dzięki temu poprawiają przepływ krwi w naczyniach i mogą przyczyniać się do obniżenia ciśnienia krwi. W profilaktyce chorób krążenia dużą rolę odgrywa również wpływ przeciwzapalny i przeciwutleniający związków zawartych w ogóreczniku, co sprzyja redukcji stresu oksydacyjnego i zapobiega uszkodzeniom komórek
• choroby układu oddechowego – związki śluzowe doskonale osłaniają błonę śluzową dróg oddechowych, łagodzą kaszel i podrażnienia, ułatwiają odkrztuszanie zalegającej wydzieliny. Ogórecznik może być zalecany w infekcjach, przeziębieniach, przy chrypce i bólu gardła. Niektóre badania wykazały, że jest skuteczny także w łagodzeniu symptomów astmy, w której zmniejsza stan zapalny i obrzęk dróg oddechowych. Preparaty z ogórecznikiem mogą być także stosowane w zapaleniach błony śluzowej przełyku i żołądka
• choroby i stany zapalne skóry – składniki ogórecznika, zwłaszcza kwasy tłuszczowe, mają korzystny wpływ na procesy zachodzące w skórze, poprawiają jej kondycję, elastyczność i nawilżenie. Surowiec ma zastosowanie w schorzeniach przewlekłych, jak np. atopowe zapalenie skóry, wszelkie egzemy, łuszczyca czy trądzik różowaty. Przydaje się także w stanach ostrych, gdy mamy do czynienia z uszkodzeniem skóry lub świądem. Można go użyć zewnętrznie w takich przypadkach, jak np. otarcia, czyraki, owrzodzenia, wypryski czy oparzenia. Przeciwzapalne i przeciwutleniające właściwości rośliny przyspieszają gojenie się ran i regenerację naskórka oraz przywracają skórze jej naturalne zdolności ochronne. We wszelkich dolegliwościach skórnych sprawdza się zarówno regularna suplementacja ogórecznika w postaci doustnej, jak i preparaty aplikowane zewnętrznie na chore miejsca
• dolegliwości kobiece – w których szczególnie przydają się nienasycone kwasy tłuszczowe oraz magnez. Wpływają one korzystnie na gospodarkę hormonalną u kobiet, łagodzą dolegliwości miesiączkowe, zmniejszają wahania nastroju i napięcie przedmiesiączkowe. W okresie menopauzy natomiast redukują uderzenia gorąca i poprawiają samopoczucie
• detoksykacja organizmu – napary z ogórecznika działają moczopędnie, żółciopędnie i odtruwająco. Olej z ogórecznika wzmacnia organizm, poprawia znacząco odporność i usuwa toksyny
• stres i stany niepokoju oraz obniżonego nastroju – ogórecznik działa łagodnie uspokajająco, koi nerwy w zaburzeniach nerwicowych, poprawia nastrój i łagodzi palpitacje. Może być zalecany w stanach nadmiernej pobudliwości nerwowej zarówno u dorosłych, jak i u dzieci. U dzieci ponadto wpływa korzystnie na rozwój układu nerwowego

Poza powyższymi wskazaniami ogórecznik może przydać się także w takich schorzeniach, jak:

• stwardnienie rozsiane
• choroba Alzheimera
• cukrzyca
• reumatyzm
• zapalenie stawów
• wiele innych chorób przewlekłych

Kwiaty jadalne na talerzu

Ogórecznik w kosmetyce

W preparatach kosmetycznych wykorzystuje się przede wszystkim olej z ogórecznika, bazując na jego bogatym w krzem i nienasycone kwasy tłuszczowe składzie. Boragoglandyna stanowi znakomite remedium na problemy z włosami i paznokciami. Wzmacnia paznokcie, zapobiega ich rozdwajaniu i łamliwości, dodaje im blasku i siły. Można wcierać go w skórę głowy, co sprzyja jej odżywieniu i prawidłowej kondycji włosów. Jednocześnie zapobiega chorobom skóry głowy i problemom z wypadaniem włosów.

Wyciągi z ogórecznika znajdziemy w wielu produktach kosmetycznych. Służą do pielęgnacji twarzy i ciała. Działają nawilżająco, ochronnie, odmładzająco, łagodzą trądzik i inne wypryski skórne. Są obecne w szamponach i odżywkach do włosów, kremach, tonikach, maseczkach, kremach do rąk i paznokci.

Jak stosować ogórecznik lekarski?

Roślinę tę można wykorzystać na wiele różnych sposobów. Pamiętajmy, że właściwości lecznicze mają nie tylko nasiona, lecz również liście i kwiaty. Łatwo jest z nich przygotować sobie samodzielnie różne preparaty i stosować je dla zdrowia i urody. Oto kilka najprostszych przepisów z ogórecznika:

• herbata (napar) z ogórecznika – najlepiej sporządzić ją ze świeżych liści i kwiatów. Potrzebujemy około ¼ filiżanki kwiatów lub pociętych liści, które zalewamy szklanką (200 ml) wrzącej wody. Zaparzamy pod przykryciem przez 10-15 minut, odcedzamy, można dosłodzić odrobiną ulubionego naturalnego miodu
• odwar z ogórecznika – 1 czubatą łyżkę stołową ogórecznika zalewamy szklanką wody i gotujemy pod przykryciem na małym ogniu przez około 10 minut. Przecedzamy i pijemy ciepłe. Odwar ma skuteczniejsze niż napar działanie w infekcjach dróg oddechowych. Można go także stosować zewnętrznie do przykładania na chore miejsca lub do wcierania w skórę głowy
• nalewka z ogórecznika – napełniamy szklany słój świeżymi kwiatami ogórecznika, upychając je dość ciasno. Następnie zalewamy kwiaty wódką lub innym alkoholem, który preferujemy (np. brandy). Zamykamy szczelnie słoik i umieszczamy go w chłodnym i ciemnym miejscu na około 5–6 tygodni. Po tym czasie odcedzamy kwiaty, a nalewkę przelewamy do butelki, z której łatwiej będzie ją dawkować. Nalewka ma działanie detoksykujące, odtruwa organizm ze szkodliwych substancji, ponadto działa rozgrzewająco i bakteriobójczo
• napój orzeźwiający z ogórecznika – ¼ szklanki świeżych, zmiażdżonych kwiatów zalewamy do pełna szklanką chłodnej wody. Pozostawiamy na noc w lodówce. Po odcedzeniu kwiatów uzyskamy odświeżający napój, doskonały na letnie dni
• okłady z ogórecznika – siekamy drobno świeże liście i łodygi rośliny i umieszczamy je w kompresie gazowym, starając się wycisnąć z nich jak najwięcej soku. Tak nasączony kompres przykładamy na chore miejsce. Okłady z ogórecznika znakomicie łagodzą ukąszenia i użądlenia owadów, obrzęki i siniaki. Sokiem z liści i łodyg można smarować miejsca objęte wysypką, pokrzywką, wypryski i inne zmiany skórne

Jak zrobić olej z kwiatów ogórecznika?

Jeśli chodzi o olej, to najszersze zastosowanie ma olejek z nasion ogórecznika, lecz w warunkach domowych możemy przyrządzić olejek z kwiatów ogórecznika.

Kwiaty ogórecznika dokładnie suszymy (przez kilka dni), rozkładając je cienką warstwą na papierze, szczelnie napełniamy nimi szklany słój, zalewamy kwiaty oliwą z oliwek i pozostawiamy w zamkniętym słoju przez około 4 tygodnie (do 6 tygodni). Co kilka dni trzeba dokładnie potrząsnąć słoikiem, mieszając zawartość. Następnie odcedzamy kwiaty, a gotowy olejek przelewamy do słoika z ciemnego szkła.

Zdrowe tłuszcze, czyli 6 najlepszych olejów do spożywania na zimno

Ogórecznik w kuchni

W kuchni najbardziej popularne są liście ogórecznika, które doskonale mogą zastąpić np. szpinak. Wystarczy zblanszować je przez pół minuty w lekko osolonej wodzie, po czym można je przygotowywać w ten sam sposób, co szpinak. Równie smaczne są spożywane na surowo, dodawane do sałatek, twarożku, kanapek czy zielonych sosów i dipów.

Kwiaty ogórecznika też są jadalne. Mają delikatniejszy smak i najlepiej zjadać je na surowo – jako kolorowy dodatek do dań oraz napojów. Łodygi także można ugotować i dodawać je np. do zupy lub potraw mięsnych.

Czy ogórecznik powoduje jakieś działania niepożądane?

Zasadniczo ogórecznik lekarski jest bezpieczną rośliną i można go stosować bez obaw. Jednak u bardzo wrażliwych osób większe dawki mogą wywołać łagodne skutki uboczne w postaci dolegliwości pokarmowych, takich jak: gazy, wzdęcia, biegunka lub niestrawność.

Suplementy z ogórecznikiem mogą wchodzić w interakcje z lekami rozrzedzającymi krew, ponieważ nasilają ich działanie. Nie powinny ich również zażywać osoby chorujące na przewlekłe schorzenia wątroby, a także kobiety w ciąży (ze względu na możliwość wywołania skurczów) i karmiące piersią.

W przypadku stosowania zewnętrznego z reguły również nie obserwuje się żadnych działań niepożądanych. Jednak przy silnej skłonności do reakcji alergicznych przed aplikacją olejku lub soku z rośliny na skórę warto wcześniej wypróbować go na niewielkim obszarze i sprawdzić, czy nie wystąpi podrażnienie. Lepiej też nie stosować olejku z ogórecznika bezpośrednio na skórę, lecz rozcieńczyć go w jakimś neutralnym nośniku, np. oleju migdałowym lub z awokado.

Bibliografia:

1. Link, R. (2020). What is borage? All you need to know. Pobrano z: https://www.healthline.com/nutrition/borage
2. Kanehara, S., Ohtani, T., Uede, K., Furukawa, F. (2007). Clinical effects of undershirts coated with borage oil on children with atopic dermatitis: a double-blind, placebo-controlled clinical trial. The Journal of Dermatology, 34(12), 811–815. Pobrano z: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/18078406/
3. Asadi-Samani, M., Bahmani, M., Rafieian-Kopaei, M. (2014). The chemical composition, botanical characteristic and biological activities of Borago officinalis: a review. Asian Pacific Journal of Tropical Medicine, 7S1, S22–S28. Pobrano z: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/25312125/
4. Gilani, A. H., Bashir, S., Khan, A. U. (2007). Pharmacological basis for the use of Borago officinalis in gastrointestinal, respiratory and cardiovascular disorders. Journal of Ethnopharmacology, 114(3), 393–399. Pobrano z: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/17900837/
5. Wauquier, F., Barquissau, V., Léotoing, L., Davicco, M. J., Lebecque, P., Mercier, S., Philippe, C., Miot-Noirault, E., Chardigny, J. M., Morio, B., Wittrant, Y., Coxam, V. (2012). Borage and fish oils lifelong supplementation decreases inflammation and improves bone health in a murine model of senile osteoporosis. Bone, 50(2), 553–561. Pobrano z: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/21664309/
6. Mirsadraee, M., Khashkhashi Moghaddam, S., Saeedi, P., Ghaffari, S. (2016). Effect of Borago Officinalis Extract on Moderate Persistent Asthma: A Phase two Randomized, Double Blind, Placebo-Controlled Clinical Trial. Tanaffos, 15(3), 168–174.  Pobrano z: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5304961/
7. Adamant, A. (2021). 15 ways to use borage. Pobrano z: https://practicalselfreliance.com/borage-uses/
8. Oliwka24.pl (2019). Ogórecznik lekarski – właściwości, zastosowanie i uprawa [wpis na blogu]. Pobrano z: https://oliwka24.pl/ogorecznik-lekarski/
9. Kapoor, R., Huang, Y. S. (2006). Gamma linolenic acid: an antiinflammatory omega-6 fatty acid. Current Pharmaceutical Biotechnology, 7(6), 531–534. Pobrano z: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/17168669/
10. Napierała, R. (2020). Kwas alfa linolenowy oraz kwas gamma-linolenowy (GLA) [wpis na blogu]. Pobrano z: https://www.medycyna-mitochondrialna.pl/blog/blog/kwas-alfa-linolenowy-oraz-kwas-gammalinolenowy-gla