Melisa lekarska – właściwości lecznicze i zastosowanie

Melisa lekarska w ziołolecznictwie

Melisa lekarska (łac. Melissa officinalis) to roślina zielna oryginalnie wywodząca się z rejonu Morza Śródziemnego. Współcześnie jest znana i uprawiana w wielu krajach, przyjęła się również w Polsce. Chętnie sadzimy ją w ogródkach lub doniczkach. Melisa jest członkiem rodziny jasnotowatych (Lamiaceae) – tej samej, do której należy też inne przyprawy, takie jak mięta, szałwia czy majeranek. Jej intensywnie zielone, silnie pomarszczone listki z wyglądu przypominają miętę, lecz jeśli rozetrzemy je w palcach, poczujemy niezwykle przyjemny, charakterystyczny cytrynowy aromat.

Uprawia się ją szeroko na potrzeby ziołolecznictwa, przemysłu kosmetycznego oraz aromaterapii. Znana jest przede wszystkim ze swoich właściwości uspokajających, lecz już od wieków stosowana była na szereg rozmaitych dolegliwości.

Pierwszy opis melisy znajdziemy w Historia plantarum, dziele Teofrasta, żyjącego na przełomie III i IV wieku p.n.e. Znali ją i stosowali Pliniusz i Dioskurydes. Zalecana była między innymi w dolegliwościach miesiączkowych, kolkach, chorobach reumatycznych oraz do stosowania zewnętrznego po ukąszeniach owadów. Napar z melisy dodawano do wina, sięgano po niego, aby podnieść ducha, przyspieszyć gojenie się ran czy leczyć ukąszenia i użądlenia owadów.

W średniowieczu rozpowszechniona została przez mnichów, którzy uprawiali ją dla celów leczniczych. W XIV wieku siostry karmelitanki wytwarzały z niej tonik zdrowotny oparty na alkoholu, zwany „wodą karmelitańską”. Paracelsus zalecał stosowanie melisy wszystkim uskarżającym się na dolegliwości nerwowe. Była powszechnie używana na uspokojenie, lepszy sen, poprawę apetytu, łagodzenie bólu oraz dolegliwości gastryczne.

Leki roślinne na uspokojenie i dobry sen

Co odpowiada za właściwości lecznicze melisy?

Również dzisiaj melisa lekarska stanowi jedną z bardziej rozpoznawalnych i często stosowanych roślin leczniczych. Za jej właściwości odpowiada szereg związków chemicznych, które występują w surowcu. Z najważniejszych można wymienić:

• olejek eteryczny – melisa należy do roślin aromatycznych, w których zawartość olejku istotnie przekłada się na ich działanie. Olejek melisowy zawiera takie składniki, jak między innymi: linalol, cytronelal, geraniol oraz cytral, który warunkuje cytrynowy zapach liści
• kwasy fenolowe – takie jak kwas kawowy, rozmarynowy oraz ferulowy. Odpowiadają one za właściwości przeciwzapalne, przeciwdrobnoustrojowe oraz antyoksydacyjne
• związki triterpenowe – jak kwas ursolowy i oleanolowy
• związki śluzowe – zapewniające działanie powlekające i łagodzące w dolegliwościach przewodu pokarmowego
• garbniki – działające ściągająco i przeciwzapalnie
• związki gorzkie
• flawonoidy – związki o działaniu przeciwutleniającym i przeciwzapalnym

Tak bogaty zespół związków biologicznie czynnych warunkuje własności terapeutyczne surowca.

Melisa lekarska – właściwości i działanie

Jakie właściwości lecznicze ma melisa? Niewątpliwie melisa lekarska znana jest najbardziej jako jedno z podstawowych ziół o działaniu uspokajającym. Warto jednak wiedzieć, że spektrum jej działania jest o wiele szersze i że możemy ją zastosować również w innych wskazaniach. Jak działa melisa? Szeregując właściwości lecznicze melisy, możemy w kolejności wymienić działanie:

• uspokajające – napar z melisy wycisza, relaksuje, pozwala łatwiej się odprężyć i łagodzi stany nadmiernego pobudzenia nerwowego. Ponadto zmniejsza niepokój i koi skołatane nerwy
• nasenne – preparaty lub herbata z melisy zastosowane przed snem ułatwiają spokojne zaśnięcie. Sen jest głębszy, bardziej regenerujący i odświeżający, a rano budzimy się wypoczęci i w lepszym nastroju
• przeciwwirusowe – udowodniono, że zawarte w liściach melisy kwasy fenolowe (szczególnie kwas rozmarynowy) oraz olejek eteryczny skutecznie hamują replikację wirusów. Szczególna aktywność była obserwowana wobec wirusa wywołującego opryszczkę
• przeciwbakteryjne – za to działanie także odpowiada olejek melisowy. Powoduje on zahamowanie rozwoju niektórych patogennych szczepów bakterii
• rozkurczające – działanie to uwarunkowane jest obecnością olejku eterycznego w surowcu. Obejmuje ono przede wszystkim mięśnie gładkie. Dotyczy głównie mięśni narządów przewodu pokarmowego, ale wpływa też na mięśnie macicy. Melisa nie tylko rozluźnia mięśnie, ale też polepsza trawienie oraz zapobiega wzdęciom
• przeciwutleniające – właściwości antyoksydacyjne melisy są determinowane obecnością polifenoli oraz olejku eterycznego. Działanie to przekłada się na własności przeciwzapalne surowca i jego zdolność do neutralizacji wolnych rodników w organizmie
• zwiększające możliwości poznawcze – melisa pozytywnie wpływa na pamięć, koncentrację i ogólnie poprawia zdolności kognitywne

Na co pomaga melisa? Kiedy warto sięgnąć po herbatę z melisy lub tabletki z melisą?

Biorąc pod uwagę powyższe właściwości melisy lekarskiej, okazuje się, że warto po nią sięgać nie tylko w celu uspokojenia się. Do najważniejszych wskazań terapeutycznych, w których melisa przynosi pomoc, należą przede wszystkim:

• stres i napięcie nerwowe – melisa łagodzi napięcie, drażliwość i niepokój. Można ją stosować doraźnie, np. w stanach podenerwowania na różnym tle, w sytuacjach nadmiernej irytacji, wzburzenia czy pobudzenia nerwowego. Regularnie spożywana, melisa ułatwia radzenie sobie z negatywnymi przeżyciami i emocjami. Warto po nią sięgać w stanach silnego stresu i napięcia. Pomoże także wielu kobietom w sytuacjach, gdy dokucza im nadmierna nerwowość spowodowana zmianami hormonalnymi, np. w zespole napięcia przedmiesiączkowego albo w okresie menopauzalnym
• bezsenność – gorący napar ze świeżych lub suszonych liści melisy przyda się wszystkim osobom, które mają problemy ze snem. Melisa może być stosowana długofalowo, ponieważ nie daje ryzyka uzależnienia i jest wyjątkowo bezpiecznym lekiem roślinnym. Dużą skuteczność, jeśli chodzi o ułatwienie zasypiania, wykazują kombinacje melisy z innymi ziołami o działaniu uspokajającym i nasennym, jak np. kozłek (waleriana), rumianek czy chmiel
• zaburzenia nastroju – melisa poprawia nastrój i łagodzi zaburzenia na tle emocjonalnym, a także korzystnie wpływa na procesy poznawcze, polepsza pamięć i zwiększa zdolność do skupienia się na zadaniu. Mogą po nią sięgać osoby narażone na nadmierny wysiłek intelektualny
• opryszczka – w tym przypadku najlepiej zastosować zewnętrznie olejek z melisy – bezpośrednio na miejsca objęte dolegliwością. Łagodzi on objawy schorzenia, skutecznie zwalcza wirusa i przyspiesza ustąpienie zmian pęcherzykowych. Najlepiej, jeśli zastosuje się go już we wczesnej fazie infekcji, gdy symptomy dopiero się rozwijają (sprawdź: domowe sposoby na opryszczkę)
• dolegliwości skurczowe przewodu pokarmowego – ciepły napar z melisy może przynieść ulgę, jeśli zjedliśmy bardzo kaloryczny posiłek i cierpimy z powodu niestrawności lub wzdęć. Melisa pobudza wydzielanie soków trawiennych i delikatnie łagodzi zaburzenia dyspeptyczne. Może być pomocna w przypadku różnych zaburzeń dyspeptycznych, zgagi, a nawet syndromu jelita drażliwego
• bolesne miesiączkowanie – melisa jest doskonałą przyjaciółką kobiet. Napar z liści melisy zmniejsza objawy związane z bolesnymi menstruacjami, łagodzi skurczowe bóle miesiączkowe, a jej działanie uspokajające wpływa korzystnie na wahania nastroju, relaksuje i zmniejsza napięcie przedmiesiączkowe
• nudności w ciąży – melisa może być bezpiecznie stosowana przez kobiety spodziewające się dziecka. Nie tylko uspokaja, łagodzi nadmierne napięcie nerwowe i niepokój u przyszłych mam, ale też przynosi ulgę w porannych nudnościach
• poprawa odporności – duża zawartość antyoksydantów w melisie może chronić nas przed infekcjami bakteryjnymi i wirusowymi. Warto o niej pamiętać, jeśli czujemy, że „coś nas bierze”. Gorąca herbata z melisy wzmocni naszą odporność i zadziała przeciwzapalnie
• choroby neurodegeneracyjne – szczególnie choroba Alzheimera, w której dochodzi do zaburzeń pamięci, upośledzenia zdolności poznawczych i, z czasem, do znacznego otępienia i demencji. Melisie od wieków przypisywano zdolność do poprawy pamięci i koncentracji oraz rozjaśniania umysłu. W medycynie ludowej melisa stosowana była jako środek wpływający korzystnie na pracę mózgu. Również współczesne badania wykazały jej pozytywny wpływ na zdolności poznawcze i pamięć u osób cierpiących na chorobę Alzheimera. Związki zawarte w roślinie blokują enzym rozkładający acetylocholinę, co zwiększa jej poziom w mózgu. Acetylocholina jest ważnym neuroprzekaźnikiem związanym z procesami uczenia się i zapamiętywania. Dodatkowo przydaje się tu działanie uspokajające melisy, co zmniejsza pobudzenie i poprawia nastrój u chorych

Naturalne sposoby na bezsenność

Czy melisa jest bezpiecznym lekiem roślinnym – przeciwwskazania do stosowania melisy

Melisa jest uznawana za wyjątkowo bezpieczny lek, który można stosować przez dłuższy czas. Nie daje ryzyka uzależnienia się, w przeciwieństwie do chemicznych środków uspokajających i nasennych.

Niekiedy, u wyjątkowo wrażliwych osób melisa może spowodować przejściowe skutki uboczne i efekty niepożądane w postaci takich objawów, jak:

• ból głowy
• nudności
• wzdęcia
• niestrawność
• lekkie zawroty głowy
• ból żołądka
• niepokój
• pobudzenie

Trzeba zwrócić uwagę, że symptomy te w zasadzie mogą się pojawić głównie w przypadku przyjęcia znacznej ilości melisy i przekroczenia zalecanej dawki dziennej.

U osób uczulonych na melisę może wystąpić pokrzywka, obrzęk lub problemy z oddychaniem. Są to jednak niezwykle rzadkie przypadki.

Ostrożność powinny zachować także osoby mające problemy z tarczycą. Związki zawarte w melisie mogą bowiem obniżać produkcję hormonów tarczycy. Mowa tu jednak o długofalowym stosowaniu produktów z melisą – gdy regularnie zażywamy ją przez ponad 4–6 tygodni. Ryzyko wpływu na gruczoł tarczowy jest znikome, jeśli sięgamy po melisę okazjonalnie lub w razie potrzeby.

Jeśli decydujemy się zastosować olejek melisowy zewnętrznie, a mamy tendencję do reakcji alergicznych, warto najpierw zaaplikować niewielką ilość olejku melisowego i zaobserwować, czy nie pojawia się podrażnienie, zaczerwienienie lub wysypka. Zdarza się to jednak bardzo rzadko.

Melisa – interakcje z lekami

Wyciągi z melisy mogą nieco spowalniać krzepnięcie krwi. Dlatego jeśli wybierasz się na operację, nie używaj melisy przez okres około dwóch tygodni przed zabiegiem.

W związku z powyższym melisa może nasilać działanie takich leków, jak:

• leki uspokajające i nasenne – zarówno te silne, wydawane tylko z przepisu lekarza, jak i te dostępne bez recepty
• leki stosowane w chorobach tarczycy
• leki przeciwzakrzepowe
• leki stosowane w chemioterapii (np. Tamoxifen)

Czasem jednak wystarczy tylko zachować kilkugodzinny odstęp między zażyciem leku a zastosowaniem melisy, aby uniknąć wszelkich interakcji.

Pamiętajmy również, że melisa może wchodzić w interakcje z alkoholem, nasilając jego działanie sedatywne i otępiające.

Zioła Matki Boskiej Zielnej

Melisa lekarska – jak ją stosować?

Melisę najlepiej stosować w postaci gorącego, aromatycznego naparu, sporządzanego z suszonych lub świeżych listków. Listki melisy zalewamy wrzątkiem i zaparzamy pod przykryciem około 10 minut. Herbatę z melisy można dosłodzić miodem lub dodać plasterek cytryny, jeśli smak napoju jest dla nas zbyt mdły.

Świeżymi listkami melisy można udekorować desery i ciasta. Warto dodawać je do koktajli, sałatek, smoothie czy wyciskanych soków.

Melisa jest także dostępna w postaci wyciągu (zawierającego alkohol). Wówczas stosujemy 2,5–5 ml wyciągu z melisy, rozcieńczając go w niewielkiej ilości wody, 3 razy dziennie lub w razie potrzeby. W tej postaci przeciwwskazana jest u dzieci, kobiet w ciąży i karmiących piersią. Można też zakupić melisę w tabletkach lub kapsułkach.

Jeśli chcemy zastosować melisę w leczeniu opryszczki, zalecana jest aplikacja olejku melisowego 3–4 razy dziennie. Najlepiej sięgnąć po niego już od pierwszych objawów dolegliwości. Pamiętaj, że olejek z melisy może być stosowany TYLKO zewnętrznie!

Melisowy olejek eteryczny znalazł także zastosowanie w aromaterapii. Możesz go dodać do dyfuzora lub kominka aromaterapeutycznego. Jego zapach koi nerwy, relaksuje, uspokaja i łagodzi skutki stresu.

Melisa lekarska jest bezpiecznym produktem roślinnym, który warto mieć pod ręką w domowej apteczce ziołowej. Jeśli zaś jesteśmy szczęśliwymi posiadaczami własnego ogródka, warto jest wygospodarować niewielkie miejsce na krzaczek tej cennej rośliny. Jej uprawa nie sprawia specjalnych trudności, a korzyści z posiadania własnego surowca lekarskiego są nie do przecenienia.

Bibliografia:

1. Mount Sinai (b.d.). Lemon balm. Pobrane 14 listopada 2021 z https://www.mountsinai.org/health-library/herb/lemon-balm
2. Wong, C. (2021). What is lemon balm? Herbal remedy used to treat anxiety and insomnia. Pobrane z https://www.verywellhealth.com/the-health-benefits-of-lemon-balm-89388
3. Nartowska, J. (2006). Melisa lekarska – wieki tradycji i nowe możliwości. Panacea – Leki Ziołowe, 3(16), 8–11. Pobrane z https://panacea.pl/articles.php?id=210
4. Delikatesy z Natury (2020). Melisa – czym jest, jak działa i jak ją parzyć? Pobrane z https://www.delikatesyznatury.pl/melisa-wlasciwosci-i-zastosowanie