Świąteczny wieniec Matki Boskiej Zielnej składał się przede wszystkim z okwieconych pędów różnych ziół. Ozdobą wieńca były piękne kwiaty lata: złocistożółty dziurawiec, pomarańczowy nagietek, czerwonofioletowy ślaz dziki, biały lub różowy krwawnik. Wieniec składał się też z mniej okazałych, ale równie ważnych i aromatycznych ziół. Niezwykła woń wieńca pochodziła głównie od rumianku, mięty, szałwii, melisy, macierzanki. To tak zwane Zioła Matki Boskiej Zielnej.
Spis treści
Zioła Matki Boskiej Zielnej
Obok ziół, które w ostatnich dziesięcioleciach straciły swe dawne znaczenie w lecznictwie (jak np. ruta zwyczajna, chaber bławatek, biedrzeniec mniejszy) były zioła, które nadal należą do grupy podstawowych roślin leczniczych:
- przeciwzapalny rumianek
- skuteczna w zaburzeniach trawiennych mięta
- przeciwdepresyjny dziurawiec
- działająca ściągająco i przeciwpotnie szałwia
- uspokajająca melisa
Ta ziołowa wielka piątka to nadal podstawowe rośliny lecznicze, stosowane powszechnie na całym świecie. Zioła Matki Boskiej Zielnej nadal odgrywają ważną rolę we współczesnym ziołolecznictwie.
Zioła na balkonie – jakie warto mieć zawsze pod ręką?
1. Rumianek pospolity
Rumianek pospolity (Matricaria recutita) pochodzi z południowo-wschodniej Europy i Bliskiego Wschodu, skąd rozpowszechniony został na całą Europę. Z czasem przeniesiony został też na inne kontynenty, gdzie zadomowił się jako chwast lub jest uprawiany.
Surowcem leczniczym są koszyczki rumianku. Zawierają one olejek eteryczny oraz liczne flawonoidy. Składniki olejku (chamazulen, spiroetery, bisabol) warunkują działanie przeciwzapalne rumianku, natomiast flawonoidy – działają rozkurczowo. Napar z rumianku podaje się doustnie w stanach zapalnych przewodu pokarmowego. Najczęściej jednak w stanach skurczowych jelit, zwłaszcza u dzieci.
Zewnętrznie stosuje się napary z rumianku w owrzodzeniach żylakowatych kończyn dolnych, w stanach zapalnych błon śluzowych, w alergicznym i ropnym zapaleniu spojówek. Rumianek pospolity należy do najpopularniejszych i bezpiecznych w użyciu roślin leczniczych. I do najstarszych leków ludzkości.
Kiedy i jak zbierać zioła – podpowiada dr n. farm. Jerzy Jambor
2. Mięta
Dzikie gatunki mięty były też jednymi z pierwszych roślin leczniczych znanych ludzkości. Znali ją Persowie, Grecy i Rzymianie. Nie była to jednak mięta pieprzowa (Mentha piperita), gdyż poznano ją dopiero w XVII wieku.
Stosowana obecnie w lecznictwie mięta pieprzowa jest potrójnym mieszańcem, powstałym przez skrzyżowanie mięty kędzierzawej, która z kolei jest mieszańcem powstałym z mięty długolistnej i okrągłolistnej, z pospolita miętą nadwodną.
Liść mięty pieprzowej zawiera olejek eteryczny, którego głównym składnikiem jest mentol. Jest skutecznym środkiem w leczeniu różnych zaburzeń układu pokarmowego. Wykazuje także właściwości przeciwbakteryjne. Napar z liścia mięty pobudza czynności wydzielnicze żołądka i wątroby, jednocześnie działa rozkurczowo.
3. Dziurawiec zwyczajny
Dziurawiec zwyczajny (Hypericum perforatum), zwany też świętojańskim zielem, jest byliną występującą pierwotnie jedynie w Europie i na Syberii. Obecnie występuje we wszystkich krajach stref umiarkowanych. Dziurawiec od dawna stosowany jest jako roślina lecznicza. W Starożytności i Średniowieczu uchodził za lek uniwersalny. Do końca lat osiemdziesiątych dziurawiec był stosowany głównie w leczeniu różnego typu schorzeń układu trawiennego.
Herbaty dziurawcowe były podstawowymi środkami w leczeniu dolegliwości trawiennych. Sok z dziurawca z powodzeniem stosowano w leczeniu nieżytów żołądka i jelit. Od niedawna znalazł zastosowanie również w leczeniu depresji.
4. Szałwia lekarska
Szałwia lekarska (Salvia officinalis) jest półkrzewem, pochodzącym z północnych rejonów obszaru śródziemnomorskiego. Obecnie jest uprawiana w wielu krajach na świecie. Szałwia była znana jako wartościowa roślina lecznicza już w Starożytności.
Od IX wieku uprawiano ją w ogródkach klasztornych benedyktynów, skąd rozpowszechniła się w całej Europie. W Średniowieczu szałwia, podobnie jak dziurawiec, cieszyła się sławą uniwersalnego leku.
Nazwa Salvia pochodzi od łacińskiego słowa salveo, co oznacza „być zdrowym”. Liść szałwii zawiera olejek eteryczny, którego składnikami są: tujon, cyneol, kamfora, zawiera też garbniki, flawonoidy, triterpeny. Wykazuje działanie przeciwbakteryjne, grzybostatyczne, wirusostatyczne, ściągające i przeciwpotne.
Napary oraz inne przetwory z liścia szałwii stosuje się zewnętrznie (do płukania) w stanach zapalnych błony śluzowej jamy ustnej i gardła oraz w niektórych chorobach skóry. Wewnętrznie przy nadmiernym poceniu się oraz w stanach nieżytowych żołądka.
5. Melisa lekarska
Melisa lekarska (Melissa officinalis) jest byliną pochodzącą z rejonu Morza Śródziemnego. Obecnie uprawiana jest w całej Europie.
Surowcem farmaceutycznym jest liść melisy zbierany przed okresem kwitnienia. Melisę znano i stosowano w lecznictwie od najdawniejszych czasów. W Starożytności była stosowana „na uspokojenie nerwów”. Nazywano ją wtedy pszczelim zielem, gdyż jest też rośliną miododajną. W X wieku Arabowie uprawiali melisę w Hiszpanii, skąd mnisi benedyktyńscy przenosili ją stopniowo na północ.
Melisa jest typową rośliną olejkową, podobnie jak rumianek, mięta i szałwia. Działanie uspokajające i nasenne melisy przypisuje się składnikom olejku eterycznego, co potwierdzone zostało w doświadczeniach na zwierzętach. Ziele melisy oraz preparaty otrzymane z tego surowca stosuje się jako bezpieczne środki hamujące nadpobudliwość psychiczną oraz ułatwiające zasypianie. Szczególnie podatne na ich działanie są osoby w starszym wieku.
Święto Matki Boskiej Zielnej
Mimo, że współczesne zielarstwo różni się znacznie od dawnego zielarstwa klasztornego, czy też ludowego – nastał przecież czas wielkich upraw zielarskich i przemysłowego przetwórstwa ziół, nastał czas racjonalnej fitoterapii – to nadal dzień 15 sierpnia uroczyście obchodzony jest w Polsce jako święto Matki Boskiej Zielnej. Jest to wielkie święto zielarzy i sympatyków zielarstwa.
W wielu ośrodkach zielarskich wraca się do pięknej staropolskiej tradycji. Nadal święcone są w kościołach wieńce, które zawsze zawierają w swoim składzie, obok wspaniałych kwiatów lata, pięć niepozornych, ale za to wielkiej mocy roślin leczniczych. Ziół, które są podstawą współczesnego ziołolecznictwa.
W dawnej Polsce wielki sezon zbioru ziół rozpoczynał się po uroczyście obchodzonym dniu Świętego Jana Chrzciciela (24 czerwca), a kończył w święto Wniebowzięcia Najświętszej Panny Marii (15 sierpnia). Najważniejsze w ówczesnym lecznictwie zioła zbierano w tym właśnie okresie, od nocy świętojańskiej do dnia Matki Boskiej Zielnej.
