Odporność – czym jest i jak ją budować?

Jak działa odporność?

Układ odpornościowy składa się z wielu organów, w których „powstają i szkolą się” komórki odpornościowe.

Te organy to tzw. narządy limfatyczne, czyli:

• szpik kostny
• grasica
• śledziona
• węzły chłonne
• migdałki

Często dla lepszego wyobrażenia sobie funkcjonowania układu odpornościowego porównuje się go do armii, gdzie sztabem jest grasica, a żołnierzami walczącymi na pierwszej linii frontu limfocyty T i B, czyli dwa rodzaje swoistych białych ciałek krwi.

Miejscem ich powstawania jest szpik kostny, a stacjonują głównie w węzłach chłonnych. Pomagają im makrofagi i inne komórki fagocytarne, które pożerają ciała obce, w tym komórki chorobotwórcze trafiające do naszego organizmu. Ta sprawnie działająca armia jest w stanie bronić nas przed atakującymi drobnoustrojami, ale pod warunkiem, że właściwie o nią dbamy.

Trudno jednoznacznie wskazać miejsca w naszym organizmie, gdzie przede wszystkim skrywa się odporność. System odpornościowy zajmuje się ochroną organizmu przed czynnikami zarówno pochodzącymi z zewnątrz, jak i tymi znajdującymi się wewnątrz ciała.

Odporność to także system chroniący nas przed chorobami nowotworowymi. Gdybyśmy jej nie mieli, niemal wszyscy ludzie na świecie chorowaliby na choroby nowotworowe.

Jak wzmocnić odporność w 7 krokach?

Odporność – najważniejsze tarcze ochronne

Nasz organizm kontaktuje się ze światem zewnętrznym przez skórę i błony śluzowe. Największa błona śluzowa to ta wyściełająca od wewnątrz jelita. Jej powierzchnia zajmuje nawet ponad 250 m². Tak wielka powierzchnia błony śluzowej jelit ma znaczenie nie tylko ze względu na jej funkcje związane z efektywnym wchłanianiem składników pokarmowych. Jest ona, obok innych narządów, np. śledziony, grasicy i węzłów chłonnych, istotną częścią naszego układu odpornościowego.

Zarówno skóra, jak i błony śluzowe stanowią bariery dla wszelkich chorobotwórczych czynników, które mogą wtargnąć do organizmu. Oczywiście bariery te mogą zostać uszkodzone, co otwiera drogę dla wirusów, bakterii czy toksyn. Warto jednak podkreślić, że zdrowa skóra i zdrowe błony śluzowe stanowią nieprzenikliwą barierę dla toksyn czy czynników infekcyjnych. Istotne jest i to, że każdy z nas, poprzez tzw. higieniczny tryb życia i właściwe odżywianie, ma ogromny wpływ na stan błon śluzowych i skóry, czyli kondycję wspomnianych barier.

Odporność a jelita

Niezwykle ważną częścią naszego układu odpornościowego są jelita. Jelita są tym miejscem w naszym organizmie, które kontaktuje się nieustannie z wielką masą potencjalnie szkodliwych substancji. Pochodzą one z pokarmów, które zjadamy, a także ze śluzu z dróg oddechowych, który często nieświadomie przełykamy.

Wszystko, co w taki czy inny sposób trafia do przewodu pokarmowego, musi przejść przez jelita. Wtedy dochodzi do kontaktu potencjalnie szkodliwych czynników zawartych w treści pokarmowej z komórkami obronnymi – głównie limfocytami. Limfocyty uczą się właściwej reakcji na nie, co pozwala w przyszłości szybko je usuwać, aby nie dać im szansy oddziaływać szkodliwie na organizm. Tak w skrócie wygląda budowanie odporności swoistej organizmu w jelitach.

Co zagraża jelitom?

Bariera jelitowa może zostać uszkodzona nie tylko przez groźne składniki pokarmów.

Zwiększonej przepuszczalności jelit sprzyja:

• nadużywanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych
• nadmiar antybiotyków
• korzystanie ze słodzików
• picie mocnego alkoholu
• nadmierny wysiłek fizyczny
• stres

To wszystko uszkadza nabłonek jelit. Należy też wspomnieć o glutenie, który – co udowodniono – przyczynia się do rozszczelnienia bariery jelitowej. A przez rozszczelnioną barierę jelitową mogą wnikać toksyny i czynniki infekcyjne.

Warto też wspomnieć o śluzówce górnych dróg oddechowych i jamy ustnej. Aby sprawnie nas chroniła, musi być pokryta śluzem. Jeśli z jakiegoś powodu jest ona wysuszona (np. zbyt mało pijemy, przebywamy w przegrzanych pomieszczeniach, gdzie jest suche powietrze), znacząco wzrasta nasza podatność na infekcje, głównie wirusowe. Ratunkiem jest systematyczne nawilżanie powietrza, choćby przez położenie mokrego ręcznika na kaloryferze.

Zdrowe jelita to dobra odporność

Odporność swoista i nieswoista

Można go podzielić na dwie zasadnicze części, które różnią się pod względem skuteczności działania przy ochronie organizmu przed drobnoustrojami chorobotwórczymi. To odporność swoista i nieswoista.

Odporność nieswoista – wrodzona

Działa stosunkowo skutecznie przeciwko bakteriom, ale nie radzi sobie dobrze z wirusami. Można powiedzieć, że raczej naprawia szkody, jakie wyrządziły wirusy. Odporność nieswoista, nazywana też wrodzoną, to gotowa do użycia broń przeciwko bakteriom i innym patogenom.

Zadaniem odporności nieswoistej jest uniemożliwienie bakteriom, wirusom czy innym patogenom wniknięcia do organizmu człowieka. Jeśli jednak to się nie powiedzie, to kolejnym zadaniem jest unieszkodliwienie patogenu, zanim wyrządzi spustoszenie w organizmie.

Na odporność nieswoistą składa się m.in. skóra i błony śluzowe układu oddechowego czy też pokarmowego.

Objawem działania odporności nieswoistej może być:

• obrzęk
• zaczerwienienie skóry
• biegunka
• wymioty
• podwyższona temperatura ciała
• ból

Wszystkie te objawy są efektem toczącego się w organizmie zapalenia. Zapalenie jest tym elementem obrony organizmu, który działa, gdy zawiodą inne systemy. Zawsze, gdy rozwija się zapalenie, uszkadza ono tkanki, a jego najgorszą postacią jest zapalenie przewlekłe, które obejmuje duże obszary tkanek. Z drugiej strony zapalenie jest niezbędne do naprawy tkanek uszkodzonych przez urazy, ale także czynniki toksyczne i infekcyjne, np. przez bakterie lub wirusy.

Co to jest odporność populacyjna?

Odporność swoista – nabyta

Odporność swoista, nazywana także nabytą, to kolejna linia obrony, która uaktywnia się, kiedy odporność nieswoista nie poradziła sobie wystarczająco szybko z infekcją. Wtedy układ odpornościowy zaczyna aktywować komórki, których zadaniem jest zniszczenie intruzów. Są to limfocyty T, dojrzewające w grasicy, i limfocyty B.

Odporność swoistą buduje się, m.in. przechodząc różne choroby. Układ odpornościowy zapamiętuje dany drobnoustrój i likwiduje go podczas kolejnej próby ataku. Tego rodzaju odporność powstaje również w wyniku przyjmowania szczepionek.

Ogromnym plusem odporności swoistej jest to, że nie powoduje ona żadnych zniszczeń, nie jest przyczyną bólu, obrzęków. Jej wadą jest to, że działa jak niewidzialna ręka. Nikt z nas nie wie, że wkroczyła do akcji. W związku z tym odporność swoista, czyli nabyta, jest przez wiele osób lekceważona.

Jeżeli organizm nie nauczył się wcześniej reagowania na określony patogen, nie będzie działał skutecznie. Tak jest obecnie z infekcjami wywołanymi koronawirusem, którego nasze układy immunologiczne nie znają i nie potrafią sobie z nimi radzić.

Abyśmy mogli się bronić przez nowym wirusem, musi się wykształcić pierwotna swoista odpowiedź immunologiczna. Polega ona na poszukiwaniu w organizmie właściwych limfocytów, które będą zdolne zareagować na obecność nowego patogenu. Proces poszukiwawczy trwa od 5 do 7 dni i po tym czasie sprawnie funkcjonujący organizm powinien wytworzyć przeciwciała, które zlikwidują nowego wirusa. Ale na przebieg infekcji znaczący wpływ ma dawka wirusa, który wniknął do organizmu. Im większa dawka, tym szybszy i dramatyczniejszy może być przebieg infekcji.

10 naturalnych kuracji, które wzmocnią odporność

Jak dbać o układ odpornościowy?

Odporności organizmu nie da się zbudować ani poprawić w ciągu jednego dnia. Trzeba o nią dbać każdego dnia przez cały rok. Nie zastąpią tego żadne cudowne tabletki, które sprzedawane są bez recepty i mają wzmacniać układ odpornościowy.

Dieta i nawodnienie

W procesie budowania odporności ważna jest:

• urozmaicona dieta na odporność, bogata w warzywa i owoce
• unikanie żywności przetworzonej, nafaszerowanej konserwantami i sztucznymi barwnikami oraz słodzikami
• odpowiednie nawodnienie organizmu

Bez odpowiedniego nawodnienia organizmu nasze śluzówki będą przesuszone, a więc podatniejsze na wnikanie patogenów. Jeśli nie ma odpowiedniego nawodnienia, niesprawny jest też mechanizm samoistnego oczyszczania dróg oddechowych poprzez ruch rzęsek i transport śluzu, w którym utknęły patogeny.

Sen i odpoczynek

Dla sprawności układu odpornościowego potrzebny jest też sen oraz odpoczynek. Organizm potrzebuje czasu na regenerację sił witalnych i naprawę drobnych uszkodzeń powstałych w ciągu dnia. Jest to około 7 godzin snu dziennie. Zdrowy sen nie powinien być przerywany, spać należy w dobrze wywietrzonym pomieszczeniu, w temperaturze około 19°C. Aby nic nas w nocy nie wybudzało, trzeba zadbać o wygodne łóżko, przewiewną pościel, ciszę i zaciemnienie pomieszczenia.

Redukcja stresu

Stres i przemęczenie bardzo poważnie osłabiają naszą odporność. Źródłem stresu mogą być kłopoty w pracy, w relacji z bliskimi, choroba w rodzinie, żałoba, obciążenia finansowe, wychowywanie dzieci. Najważniejsze jest, aby nauczyć się rozładowywać stres poprzez różne techniki relaksacyjne lub uprawianie sportu, rozwijanie hobby itp.

Czynniki obniżające odporność