Spis treści
Len zwyczajny – uniwersalny surowiec
Len jest niezwykle użyteczny i uniwersalny. Znajduje wszechstronne zastosowanie w wielu dziedzinach życia. Do wykorzystania i przetworzenia nadaje się każda jego część – od korzeni po nasiona – a jedynym odpadem powstałym podczas jego przerobu są… pyły produkcyjne.
- Z części środkowej łodygi lnu uzyskuje się włókna długie do produkcji przędz czesankowych.
- Z części wierzchołkowej i korzeniowej – włókna krótkie do produkcji przędz zgrzebnych.
- Z połamanych, zdrewniałych części łodyg wytwarza się sznury oraz płyty paździerzowe dla przemysłu meblowego.
Odpady powstałe w procesie pozyskiwania włókien są surowcem do produkcji wysokiej jakości papieru (używanego m.in. na banknoty).
Nasiona lnu i tłoczony z nich olej lniany (na zimno – jadalny, na gorąco – przemysłowy) mają zastosowanie w:
- lecznictwie
- przemyśle spożywczym
- przemyśle farmaceutycznym
- przemyśle kosmetycznym
- produkcji farb, lakierów, pokostu, kitu i linoleum
Z kolei wytłoki z nasion, powstałe przy produkcji oleju oraz torebki nasienne, dodawane są do paszy dla zwierząt hodowlanych.
Len – źródło wartościowych składników
Nasiona lnu, zwane siemieniem lnianym oraz wytłaczany z nich na zimno olej lniany zawierają wiele cennych dla naszego zdrowia składników:
- 40% tłuszczów (w tym szczególnie korzystne dla zdrowia nienasycone kwasy tłuszczowe omega-3 i omega-6)
- 30% błonnika pokarmowego
- 20% białka
- 3-8% minerałów
- 3-9% substancji śluzowych
1. Kwasy omega-3 i omega-6
Potrzebne są m.in. do prawidłowej pracy mózgu oraz wspomagania przemiany materii. Kwasy omega-3 i omega-6 pomagają obniżyć poziom złego cholesterolu, ograniczając ryzyko zawału serca lub udaru mózgu, wspierają organizm w walce z miażdżycą, alergiami, a nawet chorobami nowotworowymi.
Co istotne, kwasy omega-3 występują w lnie w stosunku do omega-6 w optymalnych proporcjach, które wynoszą (w zależności od źródeł) 1:5-6 (włoski onkolog prof. Umberto Veronesi) lub 1:4. Znalezienie produktów, które byłyby bliskie temu ideałowi nie jest łatwe. Jednym z nielicznych jest olej rzepakowy, ale już w oliwie z oliwek proporcje te nie są tak korzystne – zawiera ona zbyt mało omega-3 w stosunku do omega-6.
2. Błonnik
Zawarty w nasionach lnu błonnik pokarmowy, zarówno rozpuszczalny (pektyny, gumy, śluzy), jak i nierozpuszczalny (celuloza, ligniny):
- reguluje pracę przewodu pokarmowego
- zapewnia prawidłową perystaltykę jelit
- pomaga usunąć z organizmu toksyny
- zapewnia uczucie sytości
Rozpuszczalne frakcje błonnika pokarmowego przywracają prawidłowy skład mikroflory jelit, zapobiegają biegunkom i wzdęciom. Szczególne znaczenie mają śluzy, które dzięki właściwościom osłaniającym i powlekającym, łagodzą podrażnienia przewodu pokarmowego i chronią ściany żołądka np. podczas kuracji antybiotykowych.
3. Białko
Występujące w siemieniu lnianym białko jest bardzo wartościowe, a jednocześnie lekkostrawne i dobrze przyswajalne. Pod względem wartości biologicznej porównywalne jest z nasionami soi.
4. Minerały i witaminy
Len jest także bogatym źródłem minerałów:
Oraz witamin E, F, C oraz z grupy B, zawierającej kwas foliowy.
Len – jakie ma zastosowanie?
Len od wieków stosuje się przy zapobieganiu i leczeniu wielu schorzeń. W medycynie ludowej siemienia lnianego i oleju lnianego używano do leczenia „robaków”, zgagi i wrzodów żołądka. Opatrunki z lnianej tkaniny przykładano na trudno gojące się rany.
Współczesne badania naukowe nie tylko potwierdzają skuteczność tych tradycyjnych metod, ale także dostarczają dowodów na istnienie nowych, wcześniej nieznanych właściwości tej rośliny. Te medyczne odkrycia oraz moda na zdrowe odżywianie, szczupłą sylwetkę i życie w zgodzie z naturą sprawiają, że len wraca do łask, a nawet staje się modny.
Len w ziołolecznictwie
W celach prozdrowotnych siemię lniane i olej lniany wykorzystuje się zarówno wewnętrznie, jak i zewnętrznie. Przyjmowane doustnie pomagają głównie w dolegliwościach:
- układu pokarmowego (zaparcia, nadkwasota, wrzody i nadżerki żołądka)
- układu oddechowego (infekcje dróg oddechowych, nawilżenie wysuszonej śluzówki jamy ustnej, gardła i przełyku)
- układu moczowego (zapobieganie nowotworom prostaty)
Dostarczone organizmowi w siemieniu i oleju lnianym kwasy nienasycone omega-3 przyczyniają się do:
- obniżenia poziomu złego cholesterolu
- wspomagają leczenie współczesnych chorób cywilizacyjnych (otyłość, miażdżyca, zawały i nowotwory)
Zawarte w oleju lnianym lignany (nierozpuszczalny w wodzie błonnik pokarmowy):
- wykazują silne działanie antyoksydacyjne i antynowotworowe (hamują podziały komórek)
- przeciwdziałają osteoporozie
- stabilizują poziom hormonów
- łagodzą objawy napięcia przedmiesiączkowego (PMS) i menopauzy
Len w kosmetyce
Zewnętrznie używa się siemienia i oleju lnianego głównie do celów pielęgnacyjnych, ale stosowane w ten sposób produkty wykazują także działanie lecznicze.
Smarowanie skóry kleikiem z gotowanego siemienia lub olejem lnianym:
- nawilża i zmiękcza skórę
- łagodzi trądzik i podrażnienia
- opóźnia powstawanie zmarszczek
- wspomaga leczenie łuszczycy
- wspomaga leczenie atopowego zapalenia skóry
Okłady z siemienia pomagają w leczeniu oparzeń, odmrożeń oraz ran i odleżyn.
Nałożony na włosy i skórę głowy kleik lub olej lniany działa jak odżywka do włosów – ułatwia rozczesywanie, nadaje jedwabisty połysk, ale także zmniejsza łupież i wypadanie włosów, poprawia i przyspiesza ich porost oraz pomaga w walce z łuszczycą skóry głowy.
Len w kuchni
Korzystny wpływ na zdrowie siemienia i oleju lnianego dostrzegają i wykorzystują nie tylko producenci farmaceutyków i kosmetyków, ale także pieczywa, słodyczy, a przede wszystkim zdrowej żywności. Coraz chętniej dodają te składniki nie tylko do chlebów i bułek, ale także do:
- makaronów
- pasztetów
- produktów mlecznych
- soków
Wzbogacając je w ten sposób o wartościowe substancje, poszerzają także krąg ich odbiorców o osoby odchudzające się i przywiązujące wagę do zdrowego odżywiania.
Czarnuszka – jakie ma zastosowanie w kuchni i lecznictwie?
1. Siemię lniane mielone
Siemię lniane najlepiej spożywać zmielone bezpośrednio przed spożyciem. Nie powinno się kupować gotowego, już zmielonego lnu, ponieważ w ciągu pół godziny od zmielenia ulega on utlenieniu, zniszczone zostają wartościowe kwasy omega i traci on cenne wartości odżywcze.
Do mielenia nasion można użyć zwykłego młynka do kawy, ale przeznaczając go tylko do tego celu. W przeciwnym razie zapach i smak kawy zdominują neutralny smak i zapach siemienia.
Przygotowane w ten sposób nasiona lnu możemy dodawać do jogurtu, sałatek, mieszać z ciepłą wodą i wypijać na czczo jako zdrowy koktajl, a nawet zagęszczać nimi sosy i zupy.
2. Kisiel z siemienia lnianego
Z nasion lnu można również przygotować kisiel z siemienia lnianego do picia – ziarenka po zagotowaniu wydzielają śluz doskonale regenerujący podrażnione gardło i działający kojąco na przewód pokarmowy.
W tym celu zalewamy 2 łyżki nasion lnu 250 ml gorącej wody i gotujemy kilka minut na wolnym ogniu, aż powstanie kleista zawiesina. Tak przygotowany kleik możemy pić przecedzony lub z ziarenkami.
Możemy go także użyć jako odżywki do włosów, która nada im połysk i ułatwi rozczesywanie oraz jako maseczki na suchą skórę na łokciach, dłoniach i stopach.
3. Olej lniany
Może być stosowany zarówno wewnętrznie, jak i zewnętrznie, ale zawsze na zimno, gdyż pod wpływem temperatury zawarte w nim kwasy tłuszczowe omega-3 tracą swoje cenne właściwości zdrowotne.
Najlepszym kulinarnym sposobem wykorzystania oleju lnianego jest dodawanie go do różnego rodzaju sałatek.
Zewnętrznie można go stosować jako:
- tonik
- kompres
- balsam do skóry suchej i przetłuszczającej się
- okład na zrogowaciałą skórę łokci i stóp
- odżywkę do włosów i skóry głowy (m.in. w przypadku łuszczycy)
Ponieważ olej lniany pod wpływem światła, temperatury i powietrza traci swoje właściwości powinien być zawsze przechowywany w ciemnych butelkach ze szkła i chłodnych miejscach, najlepiej w lodówce.
Polskie superfoods – czy wiesz, że mają tyle super zdrowych właściwości?
4. Dieta dr Johanny Budwig
Stworzona w 1952 roku przez niemiecką biochemiczkę dieta wspomaga leczenie nowotworów oraz chorób serca, skóry, cukrzycy, alergii, depresji,a nawet chorobę Alzheimera.
Dieta dr Johanny Budwig jest oparta na tłoczonym na zimno, nieoczyszczonym oleju lnianym, który spożywa się w postaci pasty twarogowo-olejowej (5 do 6 łyżek oleju lnianego należy wymieszać z 12,5 dkg białego, chudego twarogu, można doprawić ziołami).
Oprócz pasty, zalecane jest dodatkowe spożywanie siemienia lnianego oraz unikanie innych tłuszczów roślinnych i zwierzęcych, cukru, tłustego nabiału, mięsa, majonezu, potraw smażonych i sztucznie przetworzonej żywności.
Nie każde mleko jest eko! Jak wybrać ekologiczne mleko roślinne?
Len – materiał szlachetny i ponadczasowy
Zdrowotne i wyjątkowe właściwości wykazują nie tylko siemię lniane i olej lniany, ale także lniane włókna. Znano je i wykorzystywano już kilka tysięcy lat przed naszą erą – świadczą o tym m.in. fragmenty tkanin znalezione w babilońskich grobowcach i mumie egipskie zawinięte w lniane bandaże.
Lniane tkaniny mają właściwie same zalety, gdyż są:
- naturalne
- antyalergiczne
- przewiewne
- nie wywołują podrażnień
- nie uczulają
Z tego względu zalecane są dla dzieci, alergików oraz osób cierpiących na problemy skórne.
Ze względu na bardzo dobre właściwości higroskopijne (duża chłonność) i antybakteryjne, tkaniny lniane stosowane były w przeszłości do opatrywania ran, jako bielizna szpitalna, pościel oraz bielizna nocna. Kolejna zaleta lnu to termoregulacja. Tkaniny z niego wykonane zapewniają uczucie przyjemnego komfortu podczas upalnego lata, natomiast zimą zatrzymują ciepło i pozwalają utrzymać optymalną temperaturę ciała.
Len cieszy się uznaniem nie tylko ze względu na właściwości praktyczne, ważne są także walory estetyczne. To szlachetna tkanina o charakterystycznej fakturze, jest elegancka i ponadczasowa. Uszyte z niej ubrania, zasłony, obrusy, pościel czy ręczniki dobrze się noszą, nie mechacą, oddychają i są trwałe.
Lniana pościel to aktualnie najmodniejszy element wyposażenia sypialni, pasujący do stylu skandynawskiego oraz pozostający w zgodzie z najnowszymi trendami hygge (błogość, relaks, celebrowanie chwili) i lagom (zachowanie umiaru, nie za dużo, nie za mało, lecz w sam raz).
Jedynymi wadami, które wytyka się lnianym tkaninom są podatność na gniecenie oraz szorstkość i sztywność w dotyku. Te dwie ostatnie cechy zostały już wyeliminowane – dzięki procesowi zmiękczania (stonewashed) powstają tkaniny wyjątkowo miękkie i przyjemne w dotyku. Gniotą się jednak dalej, ale tak powinno być, taka jest charakterystyczna cecha lnu, na tym polega jego urok.
Lniane opatrunki nowej generacji
Polski biochemik z Uniwersytetu Wrocławskiego, profesor Jan Szopa-Skórkowski opracował i stworzył, przy zastosowaniu genetycznie zmodyfikowanego lnu, opatrunki i plastry pozwalające leczyć chroniczne, nawet wieloletnie rany.
Opatrunki te przepuszczają powietrze, pozwalają skórze oddychać, działają przeciwbólowo, przeciwzapalnie i przeciwbakteryjnie. Zabezpieczają ranę przed zakażeniem i stymulują chore tkanki do samoistnej odnowy.
Czy bać się cyjanowodoru w nasionach lnu?
Nasiona lnu zawierają niewielkie ilości glikozydów cyjanogennych, z których po rozgnieceniu i pod wpływem wody uwalnia się toksyczny cyjanowodór. Z tego względu niektórzy boją się je spożywać i uważają za niezbyt bezpieczne.
Tymczasem toksyczna dawka cyjanowodoru dla człowieka to 1 mg na 1 kg masy ciała, zaś dopuszczalna dawka wynosi 0,05 mg na 1 kg masy ciała. Zaleca dzienna dawka spożycia 1-2 łyżek stołowych siemienia nie jest więc groźna.
– Stosowanie zalecanych dawek leczniczych surowców roślinnych nie stanowi zagrożenia, gdyż do zatrucia potrzebna jest większa ilość glikozydów cyjanogennych – uspokaja dr n. farm. Elżbieta Studzińska-Sroka z Katedry i Zakładu Farmakognozji Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu na łamach portalu biotechnologia.pl.
Źródła:
- Nasiona lnu – naturalne źródło zdrowia i urody. Lech Bartkowski, Instytut Włókien Naturalnych i Roślin Zielarskich w Poznaniu. Nr 3/Chemik 2013, tom 67 (str. 186-191)
- Zastosowanie lecznicze siemienia lnianego. Joanna Wawryka, Amadeusz Teodorczyk, Zygmunt Zdrojewicz, Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we Wrocławiu. Medycyna Rodzinna nr 1/2017, (str. 41–47)
- Len – właściwości i zastosowania. Polska Izba Lnu i Konopi
- Jak to ze lnem było – ochrona bioróżnorodności i tradycji. Projekt zrealizowany przez organizację pozarządową Pracownia Architektury Żywej przy pomocy finansowej GEF/SGP.
