Rozwijający się intensywnie płód potrzebuje insuliny, ale jego trzustka zaczyna ją samodzielnie produkować dopiero pod koniec ciąży. Wcześniej wykorzystuje insulinę matki. Dlatego w drugim i trzecim trymestrze zapotrzebowanie na ten ważny hormon w organizmie ciężarnej rośnie nawet o 50-70 procent.
Nie zawsze trzustka ciężarnej jest w stanie je zaspokoić. Pociąga to za sobą zaburzenia gospodarki węglowodanowej, których nie wolno lekceważyć. Powinny być wykryte i leczone jak najwcześniej, wówczas jest duża szansa, że nie wpłyną negatywnie na zdrowie matki i dziecka.
Ból głowy, migrena i zapalenie zatok w ciąży
Spis treści
Cukrzyca w ciąży – jak ją zdiagnozować?
Glikemię (stężenie glukozy we krwi) powinny kontrolować wszystkie kobiety w ciąży, nawet te, w rodzinach których nie występowała dotychczas cukrzyca. Pierwsze badanie (glikemia na czczo) powinien zlecić ginekolog, gdy tylko potwierdzi ciążę. Jeśli wynik przekracza normę (92 mg/dl), powinien od razu skierować pacjentkę na bardziej szczegółowe badanie, tzw. krzywą cukrową.
Krzywa cukrzycowa – na czym polega badanie?
Krzywa cukrzycowa to badanie polegające na trzykrotnym pomiarze glikemii – na czczo, po godzinie oraz po dwóch godzinach od wypicia roztworu zawierającego 75 g glukozy (dawniej było to 50 g).
Nawet, gdy wynik badania glikemii na początku ciąży jest prawidłowy, krzywą cukrową wykonuje się pomiędzy 24. a 28. tygodniem ciąży, kiedy najczęściej ujawnia się tzw. cukrzyca ciążowa. Kobiety nie lubią tego badania, gdyż picie roztworu glukozy na czczo wcale nie jest przyjemne i może powodować mdłości.
Nieprzyjemne odczucia łagodzi dodanie do roztworu kilku kropel cytryny albo zastosowanie preparatu glukozy o smaku cytrusowym (dostępny w aptece).
Ważne jest, by w przerwie pomiędzy kolejnymi pobraniami nie jeść ani nie pić, nie spacerować, nie prowadzić rozmów telefonicznych, które mogłyby wyzwolić hormony stresu, bo wszystkie te czynniki mogą zaburzyć wynik badania. Najlepiej spokojnie siedzieć w poczekalni, czytając książkę lub gazetę.
Hipoglikemia i hiperglikemia – objawy i pierwsza pomoc
Krzywa cukrzycowa – dlaczego to badanie jest takie ważne?
Dlaczego to takie ważne, by to badanie zrobić sobie akurat w połowie ciąży? – W tym okresie organizm przyszłej mamy produkuje duże ilości hormonów podtrzymujących ciążę oraz hormonów łożyskowych, które tłumią działanie insuliny – tłumaczy diabetolog i dietetyk, dr n. med. Anna Jeznach-Steinhagen, adiunkt w Zakładzie Dietetyki Klinicznej Wydziału Nauk o Zdrowiu Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego.
Choć trzustka kobiety ciężarnej produkuje insulinę tak jak przed ciążą, to komórki mięśni i wątroby odpowiedzialne za metabolizowanie glukozy (do tego niezbędna jest insulina) przestają na nią reagować, czyli pojawia się insulinooporność. Niektóre pacjentki, szczególnie te z otyłością, miały ją wcześniej, ale teraz pod wpływem hormonów przybiera ona na sile. U innych to zupełnie nowe zjawisko.
– U kilku procent ciężarnych insulinooporność jest na tyle nasilona, że wywołuje cukrzycę – mówi diabetolog. – Sprzyjają temu czynniki genetyczne, nadwaga i otyłość u przyszłej mamy, szybkie tycie na początku ciąży, dieta bardzo bogata w słodycze, owoce i fast foody, wiek powyżej 35. roku życia oraz urodzenie dziecka o masie powyżej 4 kg w poprzednich ciążach. Ryzyko wzrasta także w każdej kolejnej ciąży. Nie oznacza to jednak, że pacjentka, która miała cukrzycę ciążową w pierwszej ciąży, na pewno będzie ją miała także w kolejnych – dodaje dr Jeznach-Steinhagen.
Ból brzucha w ciąży – jakie mogą być przyczyny?
Cukrzyca ciążowa – skierowanie do specjalisty
Cukrzyca ciążowa wymaga nadzoru diabetologa, gdyż zbyt wysoki, ale także zbyt niski, poziom cukru u matki oznacza także za wysoki czy za niski poziom cukru u płodu. Duże wahania stężenia glukozy mogą zaburzyć rozwój dziecka. Często pojawiające się hiperglikemie (wysokie stężenia glukozy) mogą doprowadzić do makrosomii płodu, czyli jego nadmiernej masy w stosunku do wieku ciąży, i rzutować na jego zdrowie w przyszłości.
Dzieci z makrosomią mają wyższe ryzyko nadwagi, nadciśnienia i cukrzycy typu 2. Ponadto nieleczona lub źle leczona cukrzyca ciążowa zwiększa ryzyko zakażeń wewnątrzmacicznych. Może zaburzyć przepływ krwi przez łożysko, doprowadzając nawet do śmierci płodu, oraz zwiększyć prawdopodobieństwo wystąpienia powikłań podczas porodu.
Monitorowania wymaga nie tylko glikemia matki, ale także jej ciśnienie (cukrzyca ciążowa zwiększa ryzyko tzw. nadciśnienia indukowanego ciążą), a także stan płodu. Dlatego ciężarne z cukrzycą mają częstsze badania KTG oraz badania przepływów naczyniowych. Z tego względu często zaleca się im prowadzenie ciąży i poród w ośrodkach klinicznych skupiających specjalistów przygotowanych do prowadzenia ciąży i porodu z powikłaniami oraz opieki nad noworodkiem wymagającym leczenia.
Zgaga w ciąży – jak sobie z nią poradzić?
Cukrzyca ciążowa – jak się ją leczy?
Celem leczenia cukrzycy ciążowej jest normalizacja stężenia glukozy we krwi przyszłej mamy, a co za tym idzie – także we krwi płodu. Do tego niezbędny jest glukometr, który każda pacjentka ze zdiagnozowaną cukrzycą ciążową otrzymuje bezpłatnie wraz z dzienniczkiem do zapisywania wyników pomiarów.
– Do normalizacji glikemii prowadzą dwie drogi: modyfikacja diety albo – w przypadku nieskuteczności leczenia jedynie dietą – podawanie insuliny – tłumaczy dr Jeznach-Steinhagen. Niestety, doustne leki zwiększające wrażliwość tkanek na insulinę, np. metformina, nie są dopuszczone do stosowania u kobiet w ciąży w Polsce.
Cukrzyca ciążowa – dieta
Na szczęście u większości kobiet z cukrzycą ciążową do unormowania glikemii wystarcza dieta. Z menu powinny zniknąć przede wszystkim produkty o wysokim indeksie glikemicznym.
Czego unikać przy cukrzycy w ciąży?
- cukier
- miód
- słodycze
- słodzone napoje
- białe pieczywo
- produkty mączne na bazie białej mąki (makarony, pierogi)
- niektóre owoce (winogrona, dojrzałe banany)
- tłuste mięso
- pełnotłuste mleko i jego przetwory
Co jeść przy cukrzycy ciążowej?
Należy je zastąpić pokarmami bogatymi w błonnik:
- warzywa
- produkty pełnoziarniste
- nabiał
- ryby
- chude mięso
– Dieta cukrzycowa w ciąży powinna składać się z sześciu niewielkich posiłków i uwzględniać tzw. drugą kolację, np. kanapkę lub jogurt tuż przed snem – wyjaśnia diabetolog. Normalizacji glikemii sprzyja także umiarkowana aktywność fizyczna, np. energiczne spacery, pływanie, nordic walking, o ile nie ma ku temu przeciwwskazań położniczych.
Dieta w cukrzycy ciążowej i aktywność fizyczna powinny w ciągu kilku dni znormalizować stężenie glukozy we krwi. Jeśli się to nie udaje, przyszła mama musi przyjmować insulinę, na szczęście nie do końca życia.
U większości kobiet z cukrzycą ciążową gospodarka węglowodanowa normalizuje się po rozwiązaniu. Zaledwie w przypadku 1–2 proc. kobiet cukrzyca ciążowa przekształca się w cukrzycę typu 2 – wyjaśnia dr Jeznach- Steinhagen. Jednak samo jej pojawienie się należy potraktować jak sygnał świadczący o skłonnościach do zaburzeń metabolizmu glukozy. Nawet u połowy kobiet, które w czasie ciąży miały cukrzycę ciążową, insulinooporność powróci w okresie okołomenopauzalnym.
Dlatego warto potraktować cukrzycę ciążową jako poważny sygnał ostrzegawczy przed cukrzycą typu 2 w przyszłości i trwale zmienić nawyki żywieniowe oraz utrzymywać aktywność fizyczną, by nie dopuścić do rozwoju choroby. Trzeba też regularnie, co najmniej raz na dwa lata, kontrolować poziom glukozy we krwi.
Dieta w ciąży – co najlepiej jeść?
Cukrzyca przedciążowa
Aby zminimalizować ryzyko powikłań spowodowanych cukrzycą, kobiety, które chorują na nią przed ciążą (zwykle jest to cukrzyca typu 1 leczona insuliną), powinny się do niej przygotować. Najlepiej zaplanować ciążę z 3-6-miesięcznym wyprzedzeniem pod opieką diabetologa. To okres niezbędny do tego, by zmienić leki na takie, które mogą być bezpiecznie stosowane w czasie ciąży, i ustabilizować glikemię.
– Bardzo w tym pomaga Program Leczenia Osobistymi Pompami Insulinowymi Kobiet Ciężarnych z Cukrzycą typu 1 realizowany przez Fundację WOŚP – mówi dr Jeznach-Steinhagen.
W ramach tego programu od kilku lat pacjentki mogą bezpłatnie korzystać z nowoczesnych pomp insulinowych zarówno podczas przygotowań do ciąży, jak w czasie jej trwania. To bezcenna pomoc. Dzięki niej udało się bezpiecznie przeprowadzić przez ciążę i poród setki pacjentek z cukrzycą i oraz zapobiec wystąpieniu groźnych powikłań u ich dzieci. Lista 34 ośrodków realizujących program jest dostępna na stronie WOŚP.
Położna Izabela Dembińska: poród i połóg w czasie pandemii koronawirusa
