Spis treści
Co to jest glikemia?
Glikemia, czyli stężenie glukozy we krwi u zdrowego człowieka, nie powinna przekraczać 99 mg/dl na czczo i 140 mg/dl po posiłku. U osób, które słyszą diagnozę „cukrzyca typu 1”, wynik przypadkowego pomiaru często przekracza kilkaset mg/dl. Gdy ten stan utrzymuje się długo, dochodzi do groźnej dla zdrowia i życia tzw. kwasicy ketonowej, a nawet śpiączki. To sytuacja, kiedy stężenie glukozy we krwi znacznie wzrasta i dochodzi do niekorzystnych przemian białek i tłuszczów, których produktem są tzw. ciała ketonowe.
Przyczyną hiperglikemii u chorych na cukrzycę typu 1 jest brak insuliny – hormonu niezbędnego do spalania glukozy. Trzustka przestaje ją wydzielać, ponieważ przeciwciała wytworzone przez układ odpornościowy chorego niszczą komórki β odpowiedzialne za jej wydzielanie. Mogą mieć z tym związek geny. Osoby, których krewni chorowali na choroby autoimmunologiczne (nie tylko cukrzycę typu 1), są bardziej narażone na jej wystąpienie. Chorują jednak także osoby, w których rodzinie takich chorób wcześniej nie było.
Choć cukrzyca może mieć związek z genami, to jednak nie jest chorobą wrodzoną. Dziecko rodzi się zdrowe, a dopiero na pewnym etapie życia jego organizm przestaje produkować insulinę. Do niedawna cukrzycę typu 1 wykrywano najczęściej u nastolatków i młodych dorosłych, dlatego nazywano ją cukrzycą młodzieńczą. Obecnie coraz częściej chorują dzieci w wieku szkolnym, przedszkolnym, a nawet żłobkowym. Zdarza się jednak również, że choroba jest wykrywana u dorosłych.
Hipoglikemia i hiperglikemia – objawy i pierwsza pomoc
Na czym polega cukrzyca typu 1?
Gdy proces niszczenia komórek β trzustki jest zaawansowany, w organizmie zaczyna brakować insuliny. To hormon niezbędny do metabolizowania glukozy, która jest podstawowym surowcem energetycznym dla wszystkich komórek i tkanek, w tym także dla mózgu. Bez insuliny glukoza nie może dostać się do wnętrza komórki, gdzie jest spalana, dzięki czemu organizm zyskuje niezbędną do życia energię.
U ludzi zdrowych stężenie glukozy we krwi jest utrzymywane samoczynnie na mniej więcej stałym poziomie. Po posiłku, gdy jej poziom rośnie, trzustka wydziela insulinę i glukoza jest metabolizowana w komórkach. Gdy stężenie glukozy obniża się, np. po wysiłku fizycznym, wydzielanie insuliny ustaje, ale wzrasta stężenie hormonów stresu, których zadaniem jest podniesienie stężenia glukozy.
U chorych na cukrzycę ten mechanizm nie działa, bo trzustka nie wydziela insuliny. Dlatego pomimo tego, że chorzy spożywają bogate w kalorie posiłki, ich organizmy głodują, bo glukoza nie może zostać wykorzystana. Przedłużający się deficyt energii prowadzi do wyniszczenia organizmu, dlatego nieleczona cukrzyca jest chorobą śmiertelną. Gdy stężenie glukozy we krwi spada poniżej krytycznego poziomu, chory traci przytomność. Jeśli pomoc nie nadejdzie szybko, może umrzeć.
Cukrzyca typu 1 – objawy
Pierwsze oznaki cukrzycy typu 1 to najczęściej:
- przewlekłe zmęczenie
- senność
- chudnięcie
Ponieważ mózg jest bardzo wrażliwy na niedobór glukozy, częstym objawem są:
- zmiany nastroju (stany depresyjne)
- zaburzenia koncentracji i problemy w nauce, nawet u dzieci, które wcześniej ich nie miały
Innym charakterystycznym objawem cukrzycy typu 1 jest duże pragnienie i częste oddawanie moczu. Poprzez zwiększone pragnienie organizm próbuje rozpuścić glukozę w płynach, a jednocześnie stara się ją wydalić wraz z moczem.
Mogą się też pojawić zmiany skórne:
- świąd
- skłonność do zakażeń i powstawania czyraków i owrzodzeń
- utrudnione gojenie ran
- pojawienie się bielactwa (białe plamy na skórze)
Zdarzają się także nawracające, najczęściej grzybicze, zakażenia jamy ustnej oraz pochwy.
Deficyt energii oraz gorsze krążenie krwi w naczyniach wpływają również na kondycję włosów i paznokci. Złe odżywienie i niedokrwienie mieszków włosowych przyczynia się do wzmożonego wypadania włosów. Pojawiają się też problemy z paznokciami – ich płytka staje się nierówna, pofałdowana i matowa.
Cukrzyca typu 2 – przyczyny i leczenie
Cukrzyca typu 1 – powikłania
Największym problemem osób chorujących na cukrzycę są powikłania sercowo-naczyniowe oraz niewydolność nerek. Dochodzi do nich, ponieważ niezmetabolizowana glukoza, krążąc we krwi, uszkadza śródbłonek naczyń krwionośnych, a także generuje stan zapalny w organizmie. Konsekwencją tego jest znacznie większe ryzyko schorzeń kardiologicznych, takich jak:
- choroba wieńcowa
- niewydolność serca
- udar mózgu
- zawał serca
- miażdżyca
Hiperglikemia uszkadza nie tylko duże naczynia krwionośne, takie jak naczynia wieńcowe czy obwodowe. Uszkodzeniu ulegają też drobne naczynia krwionośne, np. znajdujące się w siatkówce oka, prowadząc do tzw. retinopatii cukrzycowej. Jej konsekwencją jest pogorszenie ostrości widzenia, a w dalszej perspektywie nawet utrata wzroku. Retinopatia cukrzycowa występuje u 90 proc. chorych na cukrzycę typu 1 trwającą ponad 20 lat.
Innym groźnym powikłaniem cukrzycy jest uszkadzanie kłębuszków nerkowych (nefropatia cukrzycowa), które może doprowadzić do niewydolności nerek. Pod wpływem hiperglikemii uszkodzeniu ulegają także nerwy (neuropatia cukrzycowa). Objawy mogą być różne, od braku odczuwania bólu po przeczulicę; to także uczucie mrowienia i drętwienia kończyn, bóle mięśni.
Groźnym następstwem neuropatii w obrębie nóg jest tzw. zespół stopy cukrzycowej. Ponieważ chory nie czuje bólu, ignoruje drobne zranienia na stopach (otarcia, skaleczenia) i nie leczy ich. U chorych na cukrzycę w takich sytuacjach bardzo łatwo dochodzi do zakażenia. Powstają rany i owrzodzenia, które nie chcą się goić. Są coraz głębsze, niszczą tkanki miękkie i kości. Brak specjalistycznej opieki prowadzi do zniekształcenia stóp, a nierzadko nawet do amputacji kończyn.
Cukrzyca typu 1 – leczenie
Leczenie cukrzycy typu 1 polega na podawaniu insuliny w postaci zastrzyków podskórnych lub wlewów z pompy insulinowej. Robi się to po to, aby organizm mógł na bieżąco metabolizować glukozę. Dzięki regularnemu dostarczaniu do organizmu odpowiednich dawek insuliny możliwe jest utrzymanie w ryzach stężenia glukozy we krwi, nie dopuszczając do nadmiernych wahnięć, zarówno w jedną, jak i w drugą stronę. Właśnie nagłe wahania stężenia glukozy we krwi są najbardziej niekorzystne dla zdrowia.
Insulinę podaje się przed posiłkiem. Dawka musi być dostosowana do kaloryczności posiłku lub ilości zawartych w nim węglowodanów. Osoba z cukrzycą powinna przed posiłkiem zmierzyć sobie stężenie glukozy przy użyciu glukometru (z kropli krwi uzyskanej przez nakłucie palca), następnie obliczyć dawkę insuliny w zależności od tego, co zamierza zjeść, i wykonać zastrzyk przed posiłkiem.
Choć brzmi to bardzo skomplikowanie, to jednak doświadczonemu cukrzykowi ta cała operacja zabiera tylko kilkadziesiąt sekund. Zastrzyki robi się samodzielnie, najczęściej w przedramię. Są bezbolesne, tym bardziej że dziś mało kto korzysta ze strzykawek. Używane są znacznie wygodniejsze od nich automatyczne wstrzykiwacze (tzw. peny).
Planowanie posiłków i dostarczanie insuliny jest jeszcze prostsze, gdy pacjent ma pompę insulinową. To niewielkie urządzenie, które nosi się przy pasku lub w kieszeni. Jest połączone z wkłuciem podskórnym za pomocą drenu, czyli cienkiej rurki. Zadaniem pompy jest naśladowanie pracy zdrowej trzustki, czyli systematyczne wydzielanie insuliny przez całą dobę, oraz podawanie dodatkowych dawek po posiłkach, tzw. bolusów. Rola pacjenta korzystającego z pompy ogranicza się do wprowadzenia do urządzenia informacji dotyczącej posiłku, który zamierza spożyć, lub obliczenia dawki insuliny.
Niektóre pompy sugerują pacjentowi dawkę insuliny, ale ostateczna decyzja i tak zawsze zależy do niego lub do jego opiekuna. Nowoczesne pompy współpracują też z tzw. systemami ciągłego monitorowania glikemii. Dzięki przyklejeniu na przedramieniu sensora (mikroigły zagłębiają się w tkance podskórnej) pacjent lub jego opiekun mogą na bieżąco obserwować stężenie glukozy we krwi bez konieczności używania glukometru. Dzięki specjalnej aplikacji wynik widać na ekranie smartfona lub zegarka.
System zbiera informacje na temat zmieniającej się glikemii, co pozwala na wyciągnięcie wniosków, w jakich okolicznościach dochodzi do hiperglikemii (przecukrzenia) i czy zdarzają się epizody hipoglikemii (niedocukrzenia). Analiza zebranych w ten sposób danych ułatwia decyzję o modyfikacji dawkowania insuliny, tak aby uzyskać jak najlepsze efekty leczenia.
Leki na cukrzycę – tabletki czy zastrzyki z insuliną?
W jaki sposób cukrzyca typu 1 zmienia życie?
Zastrzyki z insuliny nie leczą cukrzycy, ale zapobiegają jej śmiertelnie groźnym powikłaniom, które skracają życie. Utrzymywanie glikemii na właściwym poziomie oddala ich ryzyko. Dopóki nie wynaleziono insuliny, chorzy z cukrzycą umierali. Dziś, dzięki dostępności insuliny i zaawansowanej opiece diabetologicznej, dożywają późnej starości. Pod warunkiem jednak że skrupulatnie kontrolują swoją glikemię. Nie muszą stosować żadnej wymyślnej diety, ale powinni zdrowo się odżywiać. Mogą nawet od czasu do czasu zjeść coś słodkiego, jeśli tylko odpowiednio obliczą dawkę insuliny.
Dawkowanie insuliny na początku jest trudne, ale z czasem staje się niemal automatyczne. Cukrzycy, którzy dobrze kontrolują swoją glikemię, mogą żyć właściwie bez ograniczeń, podróżować, a nawet uprawiać prawie wszystkie rodzaje aktywności fizycznej. Na czas treningu mogą odpiąć pompę, ale muszą mieć świadomość, że pod wpływem wysiłku stężenie glukozy obniża się i może dojść do niebezpiecznej hipoglikemii.
Dlatego w czasie wysiłku trzeba monitorować glikemię, a gdy dojdzie do niedocukrzenia – niezwłocznie zjeść lub wypić coś, co zawiera szybko przyswajalne węglowodany (sok owocowy lub colę, kostki cukru, specjalne tabletki glukozy), które cukrzyk powinien mieć zawsze przy sobie.
Gdy dojdzie do ciężkiej hipoglikemii, trzeba podać (przez ubranie!), najlepiej w udo, ramię lub pośladek, glukagon – lek w postaci zastrzyku podskórnego, który szybko podniesie stężenie glukozy. Cukrzycy zwykle noszą go przy sobie w małym pomarańczowym pudełeczku.
Dlatego pomoc cukrzykowi, który nagle traci przytomność z powodu hipoglikemii, bardzo ułatwia silikonowa opaska z informacją „jestem diabetykiem” lub kartka z taką informacją w włożona do dokumentów.
Źródła:
- Katra, B. (2017). Cukrzyca typu 1. Pobrane z https://www.mp.pl/cukrzyca/cukrzyca/typ1/65948,cukrzyca-typu-1
- Polskie Stowarzyszenie Diabetyków. (b.d.). Pobrane 3 stycznia 2022 z www.diabetyk.org.pl
- Rudnik, M. (b.d.). Poziom cukru we krwi. Pobrane 3 stycznia 2022 z https://fundacjabirn.pl/2018/06/28/poziom-cukru-we-krwi/
