Babka lancetowata – właściwości, działanie i zastosowanie

Babka lancetowata (łac. Plantago lanceolata L.) jest popularnie występującą byliną, często traktowaną jak pospolity chwast. Możemy ją spotkać na łąkach, polanach i przydrożach. Niestety, coraz rzadziej pojawia się na swoich naturalnych stanowiskach, co jest efektem nadmiernego stosowania herbicydów i kurczenia się zasobów tej cennej rośliny. Jest natomiast szeroko uprawiana na potrzeby ziołolecznictwa, w którym znana i stosowana jest od wieków.

Jak wygląda babka lancetowata?

Babka lancetowata należy do rodziny babkowatych (Plantaginaceae). W rodzinie tej, oprócz tego właśnie gatunku, znajdziemy też między innymi babkę większą (Plantago major L.), jajowatą (Plantago ovata Forsk.) czy babkę płesznik (Plantago psyllium L.) – wszystkie są źródłem surowców o znaczeniu leczniczym.

Po czym możemy poznać babkę lancetowatą? Z pewnością wiele osób doskonale umie rozpoznać tę roślinę. Być może w dzieciństwie babcia mówiła nam, że jak się skaleczymy podczas zabawy na dworze, to mamy poszukać liści babki i przyłożyć je na zranienie, co pomoże szybciej złagodzić ból i stan zapalny. Dzisiaj częściej korzystamy z chemicznych środków odkażających rany i przeciwbólowych. A szkoda, bo mądrość natury hojnie obdarza nas swoimi możliwościami. Warto więc wiedzieć, że nawet jeśli nie mamy pod ręką żadnych środków „aptecznych”, to nic straconego. Wystarczy poszukać potrzebnego lekarstwa wśród traw i kwiatów.

Jak wygląda babka lancetowata? Cechuje się podłużnymi, ciemnozielonymi listkami, skupionymi w przyziemne rozety. Drobne kwiatki wyrastają z takiej „kupki” liści na cienkich łodyżkach. Charakterystyczny wygląd liści babki był powodem nadania im takich nazw ludowych, jak np.: owcze języczki, języczki polne czy babka wąskolistna. Surowcem leczniczym są tutaj głównie liście, zbierane w okresie kwitnienia rośliny.

Jako roślina lecznicza babka lancetowata znana była już w starożytności. Do dziś nie straciła nic ze swej popularności. Nadal jest szeroko wykorzystywana ze względu na swoje cenne właściwości lecznicze.

Skład chemiczny i wartości odżywcze babki lancetowatej

Za właściwości lecznicze babki lancetowatej odpowiada jej bogaty skład chemiczny. W liściach rośliny znaleziono szereg ważnych, aktywnych farmakologicznie związków, które czynią z niej ważny surowiec leczniczy. Do najważniejszych składników należą tu:

• glikozydy irydoidowe – wśród których można wymienić np. aukubinę, katalpol oraz asperulozyd i werbaskozyd. Na szczególną uwagę zasługuje tu zwłaszcza aukubina, która jest jednym z ważniejszych związków babki lancetowatej i w znacznej mierze stanowi o jej działaniu leczniczym. Aukubina wykazuje działanie przeciwzapalne oraz ochronne na komórki wątroby i zwalczające wirusa zapalenia wątroby typu B. Ponadto związek ten nadaje babce właściwości antybiotyczne, rozkurczające, przeciwwirusowe i przeciwstresowe. Katalpol działa moczopędnie i spazmolitycznie. Werbaskozyd z kolei działa przeciwzapalnie, rozkurczowo, przeciwwirusowo, zapobiega nadciśnieniu i chroni komórki wątroby
• polisacharydy – głównie o charakterze rozpuszczalnych w wodzie śluzów. Są to: kwas galakturonowy, galaktoza, arabinoza, ramnoza, glukoza oraz ksyloza
• garbniki – które nadają surowcowi właściwości ściągające
• fitosterole – między innymi stygmasterol
• flawonoidy – takie jak między innymi apigenina czy luteolina, których obecność powoduje, że babka lancetowata chroni skórę przed szkodliwym promieniowaniem ultrafioletowym
• kwasy organiczne – np. kwas chlorogenowy, neochlorogenowy, waniliowy, cynamonowy, akteozyd. Odpowiedzialne są one między innymi za aktywność przeciwzapalną, przeciwdrobnoustrojową i przeciwutleniającą surowca
• witaminy – C, K
• karoten
• sole mineralne – cynk, magnez, potas
• pektyny

Babka lancetowata – działanie i właściwości lecznicze

Nic dziwnego, że przy tak bogatej zawartości związków czynnych babka lancetowata pełni niebagatelną rolę jako ważny lek roślinny. Jakie właściwości lecznicze ma babka lancetowata? Otóż właściwości babki lancetowatej odpowiadają za jej działanie:

• przeciwzapalne – podstawowa i najważniejsza aktywność babki lancetowatej
• ułatwiające gojenie się ran
• zapobiegające tworzeniu się wrzodów
• przeciwbólowe
• przeciwdrobnoustrojowe – określane jako antybiotyczne
• przeczyszczające
• antyoksydacyjne
• immunomodulujące
• wykrztuśne
• ściągające
• zwiększające krzepliwość krwi
• zmniejszające przepuszczalność naczyń włosowatych
• moczopędne
• rozkurczające – szczególnie na mięśnie gładkie dróg oddechowych
• pobudzające regenerację naskórka
• hepatoprotekcyjne – czyli wykazujące ochronny wpływ na komórki wątroby

Ciekawostka: nasiona babki lancetowatej mają dość silne działanie przeczyszczające. Zawdzięczają je obecności polisacharydów, które cechują się właściwościami hydrofilowymi (chłonącymi wodę). Dzięki temu mogą absorbować mnóstwo wody i tworzą w ten sposób żel, który zwiększa objętość wydalanych mas kałowych, pobudza perystaltykę jelit i ułatwia pasaż jelitowy.

Kiedy i jak zbierać zioła?

Babka lancetowata – zastosowanie

Ze względu na szereg cennych właściwości leczniczych babka lancetowata może być zastosowana w różnych dolegliwościach. Współczesne badania potwierdziły jej wskazania, które znamy z tradycyjnego zastosowania w medycynie ludowej. Po babkę lancetowatą możemy sięgnąć w następujących przypadłościach:

• schorzenia dróg oddechowych – szczególnie dotyczące gardła i oskrzeli, przebiegające z trudnym do odkrztuszenia kaszlem (sprawdź: roślinne leki wykrztuśne na kaszel). Preparaty z babki uśmierzają ból gardła, chrypkę oraz łagodzą kaszel i ułatwiają odkrztuszanie zalegającej wydzieliny. Mogą być stosowane zarówno w ostrych, jak i w przewlekłych chorobach dróg oddechowych. W tradycyjnej medycynie sięgano po nią nawet w przypadku astmy lub rozedmy płuc. W jej korzystnym działaniu na układ oddechowy dużą rolę pełni jej działanie rozkurczające na mięśniówkę gładką dróg oddechowych oraz wykrztuśne i powlekające. Z produktów z babki warto skorzystać również w zwykłym przeziębieniu, ponieważ działa ona przeciwzapalnie i przeciwgorączkowo oraz wspomaga odporność
• dolegliwości dotyczące przewodu pokarmowego – napary z liści babki lancetowatej są wskazane w chorobie wrzodowej żołądka i/lub dwunastnicy, nieżytach przewodu pokarmowego, a także w biegunkach, stanach zapalnych, w zgadze i nadkwaśności, a nawet w zatruciach na tle bakteryjnym
• babka lancetowata na rany i skaleczenia – w których sprawdza się działanie przeciwzapalne surowca, regenerujące i przyspieszające gojenie uszkodzonej tkanki oraz krzepnięcie krwi. Babkę lancetowatą można stosować w postaci okładów na rany, stłuczenia, skaleczenia, otarcia, oparzenia, czyraki czy odleżyny. Łagodzi również dolegliwości będące wynikiem przecięcia lub pęknięcia skóry
• ukąszenia owadów – sok z babki lancetowatej jest bardzo pomocny w przypadku użądleń, ukąszeń, ugryzień (przez owady, węże lub inne zwierzęta). Przydaje się tu jej działanie ściągające, przeciwzapalne, przeciwbakteryjne i gojące. Jeśli nie mamy akurat pod ręką gotowego preparatu z babki, można po prostu silnie rozetrzeć liście rośliny w dłoniach lub moździerzu, aby dostać się do miąższu i uzyskać nieco soku, który trzeba wetrzeć w chore miejsce
• obniżona odporność – wyciągi z babki lancetowatej pobudzają aktywność komórek odpornościowych
• uszkodzenia komórek wątroby – np. w przebiegu zatruć lub w przewlekłych schorzeniach wątroby
• zmęczone oczy – wyciąg z babki przydaje się szczególnie w postaci okładu na opuchnięte, zaczerwienione i podrażnione powieki. Można go również aplikować wokół oczu

Wyciąg z babki lancetowatej w preparatach kosmetycznych

Ze względu na swoje właściwości przeciwzapalne, kojące i łagodzące wyciągi z babki lancetowatej są dodawane często do produktów kosmetycznych. Wykorzystuje się je szczególnie do pielęgnacji skóry wrażliwej, podrażnionej i zmienionej chorobowo.

Babkę lancetowatą znajdziemy między innymi w:

• żelach do higieny intymnej
• żelach do pielęgnacji okolic oczu i powiek
• kremach przeciwzmarszczkowych
• preparatach do skóry z problemami (trądzik, nadmierne przetłuszczanie się, skłonność do wyprysków)

Napar, wyciąg, odwar, sok i syrop z babki lancetowatej – jak stosować?

W jakiej postaci możemy zastosować babkę? Najbardziej użyteczny jest wyciąg oraz sok z babki lancetowatej. Sok z babki lancetowatej jest dostępny w postaci gotowej do użytku. Zaleca się stosowanie 10 ml 3 razy dziennie. Sok z liści babki należy rozcieńczyć w niewielkiej ilości zwykłej chłodnej wody.

Można zakupić (lub przygotować samemu) suszone liście babki lancetowatej, z których następnie przygotowuje się:

• napar z liści babki lancetowatej – 2 czubate łyżeczki suszu zalewamy 200 ml (szklanka) wrzątku, parzymy pod przykryciem przez około 15 minut, przecedzamy i pijemy 2 razy dziennie
• odwar z liści babki lancetowatej – do 200 ml wody dodajemy łyżkę suszonych liści, doprowadzamy do wrzenia, gotujemy na małym ogniu przez 5 minut, po lekkim przestygnięciu przecedzamy

Napar i odwar można pić w dolegliwościach dróg oddechowych lub pokarmowych. Stosuje się go także zewnętrznie – do przemywania chorych miejsc, na okłady lub do płukania gardła.

W aptekach i sklepach zielarskich dostępny jest również syrop z babki lancetowatej. Po syrop z babki lancetowatej warto sięgnąć w przypadku kaszlu i innych schorzeń układu oddechowego.

Babka lancetowata – przeciwwskazania

Babka lancetowata w zasadzie nie ma żadnych przeciwwskazań do stosowania. Ostrożność należy zachować jedynie w przypadku szczególnej nadwrażliwości na ten surowiec, co jednak nie zdarza się zbyt często. Kobiety w ciąży i karmiące piersią powinny skonsultować się ze specjalistą, zanim sięgną po babkę. Wynika to jednak bardziej z braku badań na tej konkretnej grupie pacjentek niż z możliwości pojawienia się potencjalnych działań niepożądanych rośliny.

Ciekawostka: liście babki lancetowatej stanowią doskonałe uzupełnienie diety, gdyż są bardzo odżywcze. Są bogatym źródłem wapnia oraz witamin A, C i K. Młode listki babki lancetowatej można spożywać na surowo, dodając je np. do sałatek lub smoothie. Starsze liście babki lancetowatej są znacznie lepsze po ugotowaniu. Ich smak jest nieco gorzkawy, więc lepiej stosować je jako dodatek do potraw, niż jeść same. Oprócz tego jadalne są także inne części rośliny: korzeń, nasiona oraz pączki kwiatów babki lancetowatej.

Bibliografia:

1. Andrzejewska-Golec, E. (2008). Babka lancetowata – tradycja i współczesne zastosowania w lecznictwie. Panacea – Leki Ziołowe, 3(24), 15­–17. Pobrane z https://panacea.pl/articles.php?id=2405
2. Enelzdrowie (2021). Babka lancetowata – pomoc nie tylko w leczeniu chorób górnych dróg oddechowych. Pobrane z https://enel.pl/enelzdrowie/zdrowie/babka-lancetowata-pomoc-nie-tylko-w-leczeniu-chorob-gornych-drog-oddechowych
3. Najafian, Y., Hamedi, S. S., Farshchi, M. K., Feyzabadi, Z. (2018). Plantago major in Traditional Persian Medicine and modern phytotherapy: a narrative review. Electronic Physician, 10(2), 6390–6399. Pobrane z https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5878035/
4. Magiczny Ogród (b.d.). Babka lancetowata liść. Pobrane 18 grudnia 2021 z https://www.magicznyogrod.pl/babka_lancetowata_lisc.html
5. Freak of Natural (2019). PLANTAGO LANCEOLATA – RIBWORT PLANTAIN: properties, uses and benefits. Pobrane z https://freakofnatural.com/plantago-lanceolata/