Spis treści
Nie taka nowa metoda walki z chorobami układu pokarmowego
Właściwie każdy z nas słyszał o przeszczepach serca, szpiku, czy nerek. Niewiele wie, że przeszczepiać można także… stolec, a ściślej zawarte w nim dobre bakterie. Nowa szokująca terapia? Niekoniecznie. Transplantację próbki stolca zdrowej osoby do jelita chorego pacjenta stosuje się z powodzeniem w medycynie światowej od prawie 60 lat. Zaś pierwsze wzmianki o stosowaniu kału do celów leczniczych pochodzą z IV wieku. Metodę stosowano wówczas w medycynie chińskiej do leczenia zatruć i przewlekłych biegunek.
W 1958 roku Ben Eiseman, lekarz z Uniwersytetu Kolorado w Denver w USA, opisał próbę leczenia ludzi cierpiących na stany zapalne jelit kałem od zdrowych dawców. Pracę wykorzystali medycy z Amsterdamu, którzy leczyli 81-letnią pacjentkę, cierpiącą na silne bóle brzucha, wysoką gorączkę i biegunkę. Kobieta wypróżniała się kilkanaście razy dziennie i nie mogła praktycznie nic jeść. A wszystko przez kurację antybiotykową, którą zastosowano w związku z infekcją dróg moczowych.
Antybiotyki zniszczyły patogeny, ale też dobre i niezbędne bakterie. W miejsce w jelicie pojawiły się natomiast drobnoustroje chorobotwórcze z gatunku Clostridium difficile, które wywołały dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego (bóle brzucha i uciążliwe biegunki). W takim przypadku zaleca się podanie tzw. antybiotyku ostatniej szansy, czyli wankomycyny. Niestety w opisywanym przypadku, było to bezskutecznie, a stan pacjentki się pogarszał.
Wtedy zdecydowano się na nowatorską terapię. Wypłukano z jelit kobiety wszystkie mikroby, a następnie wykonano transplantację kału od zdrowego dawcy. Zawarta w nim prawidłowa flora bakteryjna „przegoniła” patogeny. Zaś kobieta już trzy dni po zabiegu opuściła szpital na własnych nogach.
Holenderscy medycy wykorzystywali z powodzeniem leczenie kałem jeszcze w kilku innych przypadkach, co opisali w czasopiśmie New England Journal of Medicine w 2013 roku. Okazało się, że przeszczep stolca potrafi zdziałać cuda.
Aż 94 proc. osób po przeszczepie kału wyzdrowiało, podczas gdy poprawę stanu zdrowia po zastosowaniu antybiotyku obserwowano tylko u ok. 30 proc. chorych. Skądinąd ciekawy temat początkowo był jednak lekceważony. Z czasem jednak, jak grzyby po deszczu, zaczęły się pojawiać kolejne badania na temat flory bakteryjnej jelita. Powstało pojęcie mikrobiomu.
Czy nasz nastrój zależy od bakterii w jelitach? Jak flora bakteryjna wpływa na mózg?
Dlaczego akurat przeszczep kału?
U zdrowych osób w jelitach żyją biliony bakterii. Jest ich dziesięć razy więcej niż własnych komórek organizmu. Jelito zasiedla ponad 1000 gatunków bakterii. To kilka kilogramów mikroflory jelitowej zwanej też mikrobiotą lub mikrobiomą. Bierze ona udział m.in. w trawieniu pokarmu i stymulowaniu układu immunologicznego. Przede wszystkim jednak potrafi skutecznie niszczyć drobnoustroje chorobotwórcze, a przez to chronić organizm przez chorobami.
Pobranie tych bakterii od zdrowej osoby i wszczepienie ich choremu powoduje, że „zdrowe” bakterie niszczą mikroby chorobotwórcze, a następnie „zasiedlają” się w jelitach, wytwarzając ochronę przed kolejnymi zakażeniami.
Idealny dawca, czyli jaki?
Żeby przeszczepić choremu prawidłową florę bakteryjną, trzeba przede wszystkim znaleźć odpowiedniego dawcę. Idealny kandydat powinien spełniać kilka warunków:
- musi być zdrowy
- mieć 10-40 lat, po czterdziestce flora bakteryjna ulega zmianie, „starzeje się”
- nie może nadużywać alkoholu, zażywać narkotyków, palić papierosów
- nie powinien mieć tatuaży, ani robić ich do 6 miesięcy przed zabiegiem
- może być spokrewniony z biorcą, choć nie jest to warunek konieczny
- nie może być leczony antybiotykami co najmniej trzy miesiące przed pobraniem próbki
- nie może chorować na raka
Wykluczone są także osoby otyłe. Mają one bowiem zmienioną genetycznie mikroflorę, co u biorcy może spowodować skłonności do tycia.
Co ciekawe, dawcami nie mogą zostać wegetarianie ani weganie, bo z powodu diety ich mikrobiom jest niekompletny – nie zawiera wszystkich drobnoustrojów.
Potencjalny dawca musi wyrazić świadomą, pisemną zgodę na wykonanie badań kontrolnych i pobranie próbki kału. Potem zostaje poddany szczegółowym badaniom, by wykluczyć ewentualne zakażenia wirusowe, bakteryjne, czy obecność pasożytów.
We krwi oznacza się:
- przeciwciała anty-HAV (wirusowe zapalenie wątroby typu A) w klasie IgM, IgG, HBsAg
- przeciwciała anty-HBc (wirusowe zapalenie wątroby typu B)
- przeciwciała anty-HCV (wirusowe zapalenie wątroby typu C)
- przeciwciała anty-HIV (wirus HIV)
Próbkę stolca bada się pod kątem obecności:
- pasożytów
- toksyn bakterii A/B Clostridium difficile
- antygenów Helicobacter pylori
- bakterii z rodzaju Salmonella, Shigella, Campylobacter, Escherichia coli oraz Yersinia enterocolitica
Wykonuje się także badania w kierunku obecności rotawirusów, wirusa cytomegalii oraz wirusa Epsteina-Barr.
Ważnym etapem kwalifikacji jest wywiad z lekarzem, który pyta o przebyte przez dawcę choroby zakaźne, np. zakażeniach górnych dróg oddechowych, czy podróżach do krajów egzotycznych. To zaś wiąże się z ryzykiem zakażeń, wywołujących biegunki podróżnych.
Wg wymogów dawcą nie może być także osoba homoseksualna, utrzymująca kontakty seksualne z nosicielami HIV oraz chorymi na wirusowe zapalenie wątroby.
Kandydoza – grzybica przewodu pokarmowego. Jak wygląda dieta przeciwgrzybicza?
Przygotowanie próbki stolca
Dawca oddaje jednorazowo próbkę stolca maksymalnie do 24 godziny, najlepiej 2-6 godzin przed zabiegiem. Próbka pozyskana od wybranego dawcy musi być odpowiednio przygotowana, co trwa ok. 1,5 godziny.
Kał jest rozpuszczany w soli fizjologicznej i wymieszany w specjalnym blenderze medycznym. Potem zostaje kilkukrotnie przepłukany i przefiltrowany. Trzeba to robić w warunkach aseptycznych i szybko, bo mikroby w jelitach to głównie beztlenowce, które giną w kontakcie z tlenem.
Na czym polega przeszczep kału?
Biorcą mikroflory może być chory cierpiący nawracające zakażenia Clostridium difficile, wywołujące przewlekłą biegunkę, która nie ustępuje mimo antybiotykoterapii metronidazolem, wankomycyną lub fidaksomycyną. Przed zabiegiem konieczne jest uzyskanie od biorcy pisemnej, świadomej zgody na zabieg, Trzy, cztery dni przed nim pacjent zażywa wankomycynę. Ostatnią dawkę leku podaje się najpóźniej w dniu poprzedzającym zabieg.
Przeszczep kału wykonuje się na czczo, zakładając sondę do żołądka przez nos lub usta albo przez odbyt do jelita grubego. Niekiedy zabieg wykonuje się podczas gastroskopii lub kolonoskopii. Zaleca się wówczas standardowe oczyszczenie jelita, by usunąć resztki kału i patogeny, co zwiększa skuteczność zabiegu.
Przygotowany wcześniej preparat mikrobioty jelitowej w soli fizjologicznej podaje się następnie powoli biorcy w kilku wlewach o objętości 50 ml (w sumie 150-250 ml preparatu). Po zakończeniu zabiegu biorca nie powinien jeść, oddawać gazów i stolca przez około dwie godziny. Po tygodniu wykonuje się badania kontrolne, oceniające skuteczność zabiegu. W przypadku braku poprawy można powtórnie wykonać przeszczepienie stolca, jednak nie wcześniej niż po 5-7 dniach.
Co ważne w większości przypadków, gdy pacjenci są sprawni fizycznie, przeszczep flory jelitowej można wykonać w warunkach ambulatoryjnych przez sondę żołądkową lub metodą endoskopową. Dzięki temu możemy zminimalizować ryzyko i stres u pacjenta oraz zapewnić szybki powrót do domu. Zabieg musi być wykonany w warunkach szpitalnych wtedy, gdy stan pacjenta jest ciężki lub wymaga stałej opieki medycznej.
Metoda leczenia z zastosowaniem przeszczepienia flory jelitowej nie jest refundowana, koszty ponosi pacjent lub jego rodzina.
Leczenie kałem? To naprawdę działa!
Pierwszy zabieg przeszczepu stolca w Polsce przeprowadzono w 2012 roku. Od tej pory przybywa pacjentów leczonych tą metodą. Skuteczność przeszczepu kału jest bardzo wysoka, co potwierdzają liczne badaniach u ponad 300 pacjentów. U większości z nich zaobserwowano poprawę i ustąpienie uciążliwych objawów, takich jak biegunka czy ból brzucha, często już następnego dnia po zabiegu.
Czasami na poprawę stanu chorego trzeba czekać trzy-cztery dni. Ale udaje się ją uzyskać u 8-9 na 10 pacjentów, jeśli przeszczep kału jest przeprowadzony prawidłowo. Już kilka dni po zabiegu wielu pacjentów odczuwa poprawę, a po miesiącu większość z nich może wrócić do normalnego życia. Co ważne efekt jest długotrwały, bo w ciągu 3 miesięcy (a nawet kilku lat) nie następuje nawrót choroby.
W Polsce przeszczepy stolca wykonuje się w dziesięciu szpitalach oraz w ambulatoryjnie w Centrum Medycyny Zapobiegawczej i Rehabilitacji w Warszawie. Dodatkowe informacje można uzyskać na stronie: http://clostridium.edu.pl.
Zespół jelita nadwrażliwego (ZJN/IBS)
Przeszczep stolca leczy choroby przewlekłe?
Wielu naukowców uważa, że zaburzenia mikrobiomu mogą w istotny sposób wpływać rozwój chorób przewlekłych (np. astmy, alergii, chorób serca, nowotworów, a nawet choroby Alzheimera). A skoro tak, budzi to nadzieję na znaczną poprawę stanu pacjentów cierpiących na nieswoiste zapalenie jelit (NZJ) a zwłaszcza chorobę Leśniowskiego-Crohna (CD).
Naukowcy dowiedli już, że mikrobiota pacjentów z NZJ jest inna niż u zdrowych ludzi. Zasiedlenie jej dobrą mikrobiotą pozwala wzbogacić mikroflorę jelita bakteriami, które mają działanie przeciwzapalne i działają uszczelniająco na błonę śluzową. Dzięki temu zapobiegają one stanom zapalnym i niszczeniu jelita przez układ odpornościowy.
Mikroflora jelitowa może mieć też wpływ na choroby neurologiczne. W czasopiśmie World Journal of Gastroenterology opisano przypadek 22-letniej pacjentki z chorobą Crohna i epilepsją. Po przeprowadzeniu przeszczepienia kału udało się uzyskać remisję obu chorób, co może potwierdzać korzystny wpływ mikrobioty na pracę mózgu.
Przeszczepianie kału wykorzystuje się również u pacjentów poddawanych silnej chemioterapii, która niszczy nie tylko komórki nowotworowe, lecz także florę bakteryjną. Liczne badania prowadzone zarówna na modelach zwierzęcych i na ludziach opisują korzystny wpływ przeszczepu kału na leczenie nowotworów żołądka wątroby, raka trzustki, skóry i piersi.
Zabiegi przeszczepiania stolca wykonuje się np. w Klinice Hematologii, Onkologii i Chorób Wewnętrznych Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego u pacjentów cierpiących na nowotwory hematologiczne, którzy umierają z powodu zakażeń bakteriami odpornymi na antybiotyki. Wyniki są bardzo obiecujące. U pacjentów leczonych tą metodą zaobserwowano znaczną poprawę.
Przeszczep kału – kontrowersje
Dla wielu leczenie kałem nadal budzi kontrowersje. Jest to bowiem końcowy produkt przemiany materii, który wydalamy. Zaś preparat, nawet przygotowany z zachowaniem odpowiednich procedur, może zawierać substancje szkodliwe, których nie można przebadać. A skoro tak może lepiej zastąpić naturalne próbki kału tymi sztucznymi, zawierającymi mikrobiom (superbakterie) wyhodowany w laboratorium. Sęk w tym, że nasz wewnętrzny mikroświat wciąż jest mało przebadany.
Obecnie, udało się zidentyfikować jedynie 30 proc jelitowej flory bakteryjnej. Wciąż mało wiemy o wzajemnych interakcjach pomiędzy bakteriami w jelitach oraz ich współdziałaniem z komórkami naszego organizmu. Chodzi bowiem nie tylko o jeden lub kilka wyizolowanych szczepów bakteryjnych, ale także o ich otoczenie.
Dlatego probiotyki w kapsułkach nie działają na chorobotwórcze patogeny z rodzaju Clostridium. Zaś metodę przeszczepiania stolca uważa się za bezpieczną i skuteczną metodę leczenia nawracających zakażeń Clostridium difficae, które dotykają co najmniej 12 tys. osób rocznie w Polsce, z czego wiele niestety umiera.
Zdrowe jelita to dobra odporność
Literatura:
- Chen D, Wu J, Jin D, Wang B, Cao H. Fecal microbiota transplantation in cancer management: Current status and perspectives. Int J Cancer. 2019;145(8):2021–2031.
- Eiseman B, Silen W, Bascom GS, et al. Fecal enema as an adjunct in the treatment of pseudomembranous enterocolitis. Surgery 1958;44:854–9.
- Juszczuk K., Grudlewska K., Mikucka A., Gospodarek-Komkowska E., Przeszczepienie mikrobioty jelitowej – metoda leczenia nawracających zakażeń o etiologii Clostridium difficile i innych chorób. Postepy Hig Med Dosw (online), 2017; 71: 220-226
- Els van Nood, Anne Vrieze, Max Nieuwdorp, Susana Fuentes, Erwin G. Zoetendal,, Willem M. de Vos, Caroline E. Visser, Ed J. Kuijper, Joep F.W.M. Bartelsman, Jan G.P. Tijssen, Peter Speelman, Marcel G.W. Dijkgraaf. Duodenal Infusion of Donor Feces for Recurrent Clostridium difficile. N Engl J Med 2013; 368:407-415
- Zhi He, Bo-Ta Cui, Ting Zhang, Pan Li, Chu-Yan Long, Guo-Zhong Ji, Fa-Ming Zhang Fecal microbiota transplantation cured epilepsy in a case with Crohn’s disease: The first report. World J Gastroenterol. May 21, 2017 23(19): 3565-3568
- https://www.wjgnet.com/1007-9327/full/v23/i19/3565.htm
