Jeżówka purpurowa (echinacea) – właściwości, działanie i zastosowanie

Czym jest jeżówka purpurowa i skąd pochodzi?

Jeżówka purpurowa (łac. Echinacea purpurea) to roślina kwitnąca, należąca do rodziny Asteraceae, tej samej, w której znajdują się również rumianek, nagietek czy arnika górska. Wywodzi się z Ameryki Północnej, w której przez wieki wykorzystywana była przez plemiona indiańskie jako „lek na wszystko”.

Nazwa „Echinacea” pochodzi z greckiego słowa echinos oznaczającego jeża. Roślina swą nazwę zawdzięcza kłującym łuskom, obecnym w dużym, stożkowatym koszyczku kwiatowym, które mogą przypominać nieco nastroszone kolce jeża. Polska nazwa rośliny – jeżówka – również kojarzy się z tym kolczastym zwierzątkiem.

Echinacea w medycynie ludowej

Rdzenne ludy Ameryki Północnej wykorzystywały ziele jeżówki purpurowej na szereg rozmaitych dolegliwości. Po echinaceę sięgano przede wszystkim w celu wzmocnienia odporności, lecz była stosowana również na:

• kaszel
• zapalenie jamy ustnej
• bóle zębów
• bóle głowy
• kłopoty trawienne
• zranienia
• ukąszenia węży

Jednak dopiero w XIX wieku jeżówka purpurowa zaczęła zdobywać popularność jako powszechnie stosowane ziele lecznicze w Ameryce. Zawędrowała również do Europy i innych krajów na świecie. Używano jej do oczyszczania krwi, leczenia ran, infekcji, schorzeń dróg oddechowych, a nawet malarii, dyfterytu czy kiły. Pomimo szerokich wskazań leczniczych w XX wieku jeżówka w Stanach Zjednoczonych została powoli wyparta przez antybiotyki, podczas gdy w Europie nadal często i chętnie korzystano z jej dobroczynnych właściwości leczniczych.

Również obecnie wyciągi z jeżówki są powszechnie stosowane w wielu krajach. Najczęściej sięgamy po lek echinacea w przypadku grypy, przeziębienia, bólu gardła, kaszlu i gorączki. Jednak najważniejszą rolę przypisuje się jeżówce w profilaktyce infekcji – jako roślinie o działaniu immunostymulującym.

Mieszanki ziołowe na przeziębienie i odporność

Jeżówka purpurowa – jaki skład chemiczny ma echinacea?

Swoje właściwości jeżówka purpurowa zawdzięcza obecności licznych związków chemicznych. Surowcem do produkcji preparatów leczniczych jest tu zarówno ziele, jak i korzeń rośliny. Najbardziej charakterystycznymi dla niej składnikami o działaniu farmakologicznie czynnym są:

• polisacharydy – z których jedne aktywują zdolności obronne komórek układu odpornościowego i pomagają zwalczać szkodliwe mikroby, inne zaś zwiększają ilość substancji odpowiedzialnych za prawidłową odpowiedź odpornościową organizmu
• pochodne kwasu kawowego – z których na uwagę zasługuje zwłaszcza kwas cychorynowy, o najsilniejszym działaniu immunostymulującym, oraz echinakozyd i kwas chlorogenowy
• glikoproteiny – odpowiedzialne, podobnie jak powyższe składniki, za pobudzenie odporności i zwalczanie drobnoustrojów chorobotwórczych
• alkamidy – związki o działaniu przeciwzapalnym oraz stymulującym aktywność układu odpornościowego
• olejki eteryczne

Co ciekawe, grupy związków chemicznych występujących w jeżówce purpurowej wykazują tak zwany synergizm działania. Oznacza to, że każda z tych grup osobno wykazuje słabsze działanie lecznicze oraz immunostymulujące. Kiedy „współpracują” ze sobą, tworzą zgrany zespół o połączonych siłach leczniczych. Dzięki takiemu synergistycznemu działaniu jeżówka purpurowa ma cenne właściwości lecznicze.

Jeżówka purpurowa – właściwości lecznicze

Wśród najważniejszych działań terapeutycznych na uwagę zasługują następujące właściwości lecznicze i działanie jeżówki purpurowej (echinacea):

• immunostymulujące – czyli pobudzające aktywność układu odpornościowego na wielu płaszczyznach. Wyciąg z jeżówki jest najpopularniejszym i najlepiej poznanym naturalnym immunostymulantem w Europie i Ameryce Północnej
• przeciwzapalne – to działanie wykazywane jest przez wiele roślin będących przedstawicielami rodziny Asteraceae (astrowatych). W jeżówce odpowiedzialne są za nie głównie takie związki, jak flawonoidy, kwas cychorynowy oraz rozmarynowy
• przeciwdrobnoustrojowe – zarówno przeciwko bakteriom, jak i wirusom. W badaniach potwierdzono, że wyciąg z jeżówki może skutecznie zwalczać wirusa opryszczki (Herpes), a także wirusy odpowiedzialne za rozwój grypy
• przeciwgrzybicze – badania dowiodły, że preparaty z jeżówki wykazują szczególną aktywność przeciwko szczepom grzybów z rodzaju Candida albicans, które są najbardziej powszechną przyczyną dolegliwości grzybiczych skóry i błon śluzowych u człowieka
• przyspieszające gojenie i regenerację tkanek – działanie to wykorzystywane jest w leczeniu ran, ukąszeń i wielu problemów dermatologicznych
• przeciwutleniające
• nawilżające i przeciwzmarszczkowe – co pozwala zastosować wyciągi z jeżówki również w kosmetyce

Powyższe właściwości zapewniają jeżówce purpurowej niemałe znaczenie, jeśli chodzi o zastosowanie w lecznictwie.

7 naturalnych sposobów na wirusy

Wyciąg z jeżówki – działanie i zastosowanie

W jakich zatem przypadłościach jeżówka purpurowa znalazła największe zastosowanie? Otóż wyciąg z jeżówki to zaleca się w takich sytuacjach, jak przede wszystkim:

• obniżenie odporności – dotyczy to przypadku faktycznie obniżonej odporności i związanej z tym częstszej zachorowalności na rozmaite infekcje. Jeżówkę purpurową stosujemy również wtedy, gdy po prostu chcemy zabezpieczyć się przez chorobą i wzmocnić funkcje naszego układu immunologicznego. Warto więc skorzystać z właściwości immunostymulujących echinacei w czasie jesienno-zimowych zachorowań, w okresie epidemicznym, np. grypy. Również wtedy, gdy jesteśmy bardziej narażeni na kontakt z chorymi osobami oraz zawsze, gdy czujemy się osłabieni i chcemy naturalnie pobudzić odpowiedź odpornościową organizmu
• infekcje dróg oddechowych – jeżówka purpurowa jest stosowana nie tylko profilaktycznie. Można włączyć ją do leczenia także wtedy, gdy już zachorujemy. Przyda się nie tylko w zwykłym przeziębieniu, lecz również przy grypie, zapaleniu ucha, zapaleniu zatok, infekcji gardła i innych schorzeniach dróg oddechowych. Wyciąg z jeżówki zażywany podczas choroby sprawia, że szybciej powracamy do zdrowia, objawy prędzej ustępują, a my czujemy się lepiej. Jeśli sięgniemy po preparat z jeżówki od razu, jak tylko pojawią się pierwsze symptomy przeziębienia (takie jak np. katar, ból i drapanie w gardle, gorączka), istnieje duża szansa, że rozwinie się mniej objawów chorobowych, a choroba będzie miała łagodniejszy przebieg i będzie krócej trwała
• infekcje dróg moczowych – w przebiegu których działanie immunostymulujące, przeciwbakteryjne i przeciwzapalne jeżówki przyczynia się do złagodzenia objawów i przyspieszenia powrotu do zdrowia
• infekcje grzybicze – szczególnie jeśli ich źródłem jest zarażenie się Candida albicans. Jeżówka pomaga zarówno w tego typu infekcjach skóry, jak i błon śluzowych, np. grzybicy stóp czy grzybicy pochwy
• stany niepokoju – według niektórych badań obecne w surowcu alkamidy, kwas rozmarynowy i kofeinowy mogą być odpowiedzialne za wyciszające i lekko uspokajające działanie jeżówki purpurowej, co może pomóc w łagodzeniu stanów niepokoju i pobudzenia u osób dorosłych
• dolegliwości dermatologiczne – jeżówka purpurowa cechuje się dużą skutecznością, jeśli chodzi o gojenie się ran. Znalazła więc zastosowanie w leczeniu różnych stanów zapalnych skóry, trudno gojących się ran, owrzodzeń i oparzeń. Jest zalecana również w przypadku egzemy, łuszczycy, trądziku, zmian na tle alergicznym oraz wirusowych chorób skórnych, jak np. półpasiec
• opryszczka – badania wykazały, że zastosowanie wyciągu z jeżówki w momencie, w którym poczujemy, że rozwija się u nas opryszczka, może nawet zapobiec jej pojawieniu się lub istotnie złagodzić jej przebieg

Jeżówka purpurowa w kosmetyce

Właściwości pielęgnacyjne i właściwości lecznicze jeżówki purpurowej sprawiły, że jest ona chętnie wykorzystywana także w preparatach kosmetycznych. Stanowi tu bardzo cenny surowiec. Może być stosowana do każdego rodzaju cery. Jeżówka nawilża i pielęgnuje skórę suchą.

W przypadku cery tłustej, trądzikowej, skłonnej do wyprysków i podrażnień echinacea działa leczniczo – przeciwbakteryjnie, łagodząco i gojąco. W obu sytuacjach działa przeciwzmarszczkowo i zapewnia prawidłową hydratację skóry.

Zioła przeciwwirusowe – poznaj 5 roślin, dzięki którym szybciej zwalczysz infekcję

Czy ziele jeżówki jest bezpiecznym surowcem roślinnym?

Produkty z jeżówki są z reguły bardzo dobrze tolerowane i nie powodują działań niepożądanych. U osób wyjątkowo wrażliwych wyciąg z jeżówki może wywołać niekiedy takie objawy, jak:

• wysypka
• świąd skóry
• pokrzywka
• obrzęk
• ból żołądka
• nudności

Najczęściej na tego typu skutki uboczne są narażone osoby, które prezentują skłonności alergiczne i/lub są wrażliwe na inne gatunki z rodziny astrowatych (np. rumianek, nagietek).

Zasadniczo jeżówka purpurowa (echinacea) należy do bezpiecznych produktów roślinnych. Jednak, ze względu na jej silne działanie pobudzające aktywność układu immunologicznego, ostrożność powinny zachować osoby chorujące na choroby o podłożu autoimmunologicznym lub zażywające leki immunosupresyjne.

Na jeżówkę purpurową uważać trzeba zwłaszcza, jeśli chorujemy na takie schorzenia, jak:

• gruźlica
• białaczka
• stwardnienie rozsiane
• AIDS
• poważne zaburzenia wątroby
• toczeń
• reumatoidalne zapalenie stawów
• schorzenia tkanki łącznej
• inne choroby na podłożu autoimmunologicznym

W takim przypadku koniecznie trzeba się skonsultować z lekarzem prowadzącym lub zrezygnować ze stosowania preparatów z jeżówki.

Uwaga! Nie zaleca się podawania preparatów z jeżówki dzieciom poniżej 12. roku życia. Jest tak jednak głównie ze względu na brak wystarczających badań w tej grupie pacjentów, które mogłyby jednoznacznie potwierdzić bezpieczeństwo stosowania tego surowca u dzieci.

Jeżówka purpurowa – jak stosować?

Badania sugerują, że najbezpieczniejsze jest stosowanie jeżówki purpurowej krótkoterminowo. Najczęściej można się spotkać z zaleceniem, aby nie stosować jej dłużej niż 10 dni. Następnie należy zrobić przerwę (około 4 tygodni), po której można ponownie sięgnąć po preparat, jeśli zachodzi taka potrzeba. Jednak niektórzy producenci (np. A. Vogel Bioforce – szwajcarska firma zajmująca się wytwarzaniem bardzo dobrej jakości produktów roślinnych) deklarują, że ich produkty można bezpiecznie stosować nawet przez 6 miesięcy.

Jeśli chodzi o kobiety w ciąży, to chociaż badania sugerują, że podawanie kobietom ciężarnym preparatów z jeżówką nie stwarza żadnego ryzyka ani zagrożenia dla płodu, nadal nie ma wystarczająco rzetelnych dowodów na bezpieczeństwo stosowania wyciągu z jeżówki w ciąży. Proponuje się stosowanie jeżówki w ciąży przez okres nie dłuższy niż 7 dni albo rozwiązanie najbezpieczniejsze, czyli rezygnację z jej zażywania.

Podobnie wygląda kwestia z kobietami karmiącymi piersią. Brakuje jednoznacznych dowodów potwierdzających bezpieczeństwo stosowania echinacei w czasie laktacji, ale też nie ma żadnych, które wskazywałyby na istotne ryzyko. Z tego względu lepiej unikać jeżówki w tym wrażliwym okresie.

Dobre wei qi w zimie – jak wzmocnić odporność według medycyny chińskiej?

Preparaty z echinaceą: wyciąg, tabletki, sok, syrop z jeżówki

Jeżówka purpurowa dostępna jest w postaci różnych produktów farmaceutycznych. Do nabycia są:

• tabletki i kapsułki z echinaceą
• sok z jeżówki
• wyciąg z jeżówki
• syrop z jeżówki
• krople z jeżówki
• napar z jeżówki
• maść z jeżówki na dolegliwości dermatologiczne

Herbata z jeżówki purpurowej

Z suszonego ziela jeżówki można przyrządzić napar leczniczy, pity w postaci ciepłego płynu raz lub dwa razy dziennie.

Ze względu na dużą różnorodność form, w których występuje odmienna zawartość jeżówki purpurowej, trudno jednoznacznie zarekomendować określone dawkowanie. Przeciętnie zaleca się stosowanie 300–500 mg suchego wyciągu z jeżówki 3 razy dziennie lub od 2,5 ml do 3 ml 3 razy dziennie, jeśli zażywamy lek w postaci płynnej (wyciąg, krople).

Najlepiej jednak zastosować się zawsze do zaleceń na opakowaniu lub w ulotce. Pamiętaj również, aby starannie wybrać preparat z jeżówką – tu liczy się jakość surowca i jego zawartość w produkcie. Dobrze więc skorzystać z oferty zaufanego producenta lub zdać się na fachową rekomendację farmaceuty lub lekarza.

Bibliografia:

1. Mount Sinai. (b.d.). Echinacea. Pobrane 9 lutego 2022 z https://www.mountsinai.org/health-library/herb/echinacea#:~:text=Today%2C%20people%20use%20echinacea%20to,help%20the%20body%20fight%20infections
2. Krawczak, E. (2003). Echinacea – naturalny lek z apteki amerykańskich Indian. Panacea – Leki Ziołowe, 1(2), 22–23. https://panacea.pl/articles.php?id=25
3. Melchart, D., Linde, K., Worku, F., Bauer, R., Wagner, H. (1994). Immunomodulation with echinacea – a systematic review of controlled clinical trials. Phytomedicine: International Journal of Phytotherapy and Phytopharmacology, 1(3), 245–254. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/23195946/
4. Kim, H.R., Oh, S.K., Lim, W., Lee, H.K., Moon, B.I., Seoh, J.Y. (2014). Immune enhancing effects of Echinacea purpurea root extract by reducing regulatory T cell number and function. Natural Product Communications, 9(4), 511–514. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/24868871/
5. Shah, S.A., Sander, S., White, C.M., Rinaldi, M., Coleman, C.I. (2007). Evaluation of echinacea for the prevention and treatment of the common cold: a meta-analysis. The Lancet. Infectious Diseases, 7(7), 473–480. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/17597571/
6. Haller, J., Hohmann, J., Freund, T.F. (2010). The effect of Echinacea preparations in three laboratory tests of anxiety: comparison with chlordiazepoxide. Phytotherapy Research: PTR, 24(11), 1605–1613. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/21031616/
7. Sharma, M., Schoop, R., Suter, A., Hudson, J.B. (2011). The potential use of Echinacea in acne: control of Propionibacterium acnes growth and inflammation. Phytotherapy Research: PTR, 25(4), 517–521. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/20830697/
8. Yotsawimonwat, S., Rattanadechsakul, J., Rattanadechsakul, P., Okonogi, S. (2010). Skin improvement and stability of Echinacea purpurea dermatological formulations. International Journal of Cosmetic Science, 32(5), 340–346. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/20384903/
9. Saunders, P.R., Smith, F., Schusky, R.W. (2007). Echinacea purpurea L. in children: safety, tolerability, compliance, and clinical effectiveness in upper respiratory tract infections. Canadian Journal of Physiology and Pharmacology, 85(11), 1195–1199. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/18066121/
10. (b.d.). Echinacea – uses, side effects, and more. Pobrane 9 lutego 2022 z https://www.webmd.com/vitamins/ai/ingredientmono-981/echinacea