Depresja to choroba, która dotyka coraz więcej osób. Lekarze psychiatrzy i psycholodzy od lat obserwują trend wzrostu zaburzeń nastroju, w tym zaburzeń depresyjnych. Szczególnie niepokojące statystyki są wśród dzieci i nastolatków. Zaburzenia depresyjne pogłębia pandemia, izolacja społeczna oraz wszechobecny lęk i stres u dzieci. Nie radzą sobie one z tymi wyzwaniami, co widoczne jest w gabinetach psychologicznych.
Spis treści
Rola rodziny w leczeniu depresji u dzieci i nastolatków
Sama diagnoza depresji u dziecka to tylko pierwszy krok w kierunku zdrowienia. Odpowiednio dobrana farmakoterapia (jeżeli jest niezbędna) oraz terapia psychologiczna są podstawowymi elementami wychodzenia z choroby. Są one oczywiście bardzo ważne i nie należy ich pomijać. Jednak w leczeniu depresji u dziecka i depresji u nastolatka powinna wziąć udział cała rodzina.
Dziecko nie jest samotną wyspą. Wpływ jego najbliższego otoczenia jest ogromny. Im młodsze dziecko, tym mniej jest samodzielne emocjonalnie i jednocześnie bardziej podatne na warunki środowiska, w którym dorasta. Dlatego tak ważny jest udział całej rodziny w procesie zdrowienia (sprawdź: wywiad z Tomaszem Zielińskim, założycielem telefonu zaufania i ośrodka Usłyszeć na czas).
Rodzina na terapii
Propozycja terapii systemowej, czyli terapii całej rodziny, zazwyczaj spotyka się z oporem. „Dlaczego mam brać udział w terapii, skoro to nie ja mam depresję?” – zadają sobie pytanie rodzice. W tym przypadku bardzo ważne jest określenie celu terapii rodzinnej. Celem nie jest tylko wyjście z depresji, ale także zmiana przekonań i nawyków rodzinnych negatywnie wpływających na niektórych jej członków.
Każda rodzina tworzy swój własny ekosystem, który oparty jest na przekonaniach i wartościach rodziców. To naturalne, że dwoje dorosłych ludzi, którzy zakładają rodzinę, tworzą ją według własnych zasad. Czasami jednak te zasady powodują stres i wycofanie u dzieci. Zbyt duża dyscyplina, nierealne oczekiwania, chłód emocjonalny – to wszystko sprzyja powstawaniu depresji u dzieci. Rodzice często robią to nieświadomie.
Trzeba również pamiętać, że dzieci nie zawsze mają taki sam temperament jak rodzice. Przykładowo – rodzice są silnie introwertyczni i lubią spędzać czas w samotności w domu. Natomiast dziecko może być ekstrawertykiem, czyli mieć naturalną potrzebę towarzystwa. W tej sytuacji izolowanie się od społeczeństwa będzie sprzyjało zaburzeniom nastroju.
Terapeuta rodzinny pomaga dostrzec te zależności i zmienić nawyki, tak aby sprzyjały one każdemu członkowi rodziny. Bo każdy w rodzinie jest tak samo ważny i potrzeby wszystkich osób powinny być zaspokojone.
Skutkiem terapii rodzinnej ma być nie tylko zmiana nawyków i przekonań, ale przede wszystkim wzmocnienie więzi oraz poprawienie relacji. Dzięki wspólnej terapii zamknięty w sobie nastolatek może zacząć się otwierać, a lękowy maluszek – czuć się bezpieczniej.
Jak nastolatki radzą sobie z izolacją w trakcie pandemii COVID-19?
Jak wspierać dziecko z depresją w domu?
Leczenie depresji nie powinno ograniczać się tylko do gabinetu terapeutycznego. Jak wspierać dziecko z depresją w domu? Bardzo ważne jest wprowadzenie u dziecka codziennych nawyków i, jeśli trzeba, dbanie o to, by stały się one rutyną. Im cięższa depresja, tym większa apatia i niechęć do jakiegokolwiek wysiłku. Rodziców czeka więc bardzo ciężka praca, by przekonać dziecko do dbania o podstawowe elementy higieny psychicznej.
Codzienne nawyki, które wspierają leczenie depresji [1]:
1. Spacer
Ruch na świeżym powietrzu jest niezbędny w zachowaniu dobrego nastroju. Pomaga nie tylko dotlenić każdą komórkę ciała, ale również pozytywnie wpływa na funkcjonowanie mózgu, produkcję neuroprzekaźników i regulację rytmu okołodobowego.
Spacer może być energiczny lub spokojny – ważne, że organizm się rusza. Szczególnie dobroczynny jest spacer w naturze – po lesie lub parku. Natura koi zmysły, pomaga obniżyć lęk i reguluje hormony stresu. Na taki spacer warto wybrać się wspólnie z dzieckiem i uczynić z tego codzienny rytuał (sprawdź: czym jest syndrom deficytu natury u dzieci).
2. Pełnowartościowa dieta
Dieta ma nieoceniony wpływ na pracę naszego mózgu. Nadmiar cukru, niezdrowego tłuszczu, pestycydy i konserwanty powodują zaburzenia hormonalne i niszczą cały organizm. Nasze ciało jest silnie połączone z psychiką. Dbając o dobre odżywianie naszego dziecka, wspieramy jego walkę z depresją. Warto wybrać się wspólnie z dzieckiem do dietetyka i poprosić o skomponowanie odpowiedniej przeciwdepresyjnej diety.
3. Wczesne wstawanie
Osoby cierpiące na depresję mają tendencję do długiego leżenia w łóżku, dotyczy to również dzieci. Czasami samo wstanie może okazać się ponad możliwości dziecka z depresją. Warto je w tym wesprzeć i wspólnie przejść przez najtrudniejszy moment dnia, czyli poranek.
Odsłonięcie zasłon, otwarcie okna, zapach ciepłego kakao lub pożywnej owsianki – to wszystko wspiera. Długie leżenie w łóżku powoduje zwiększenie apatii, trudności z koncentracją i obniżenie nastroju, a tego chcemy uniknąć.
Jak rozmawiać z nastolatkiem?
5. Pozytywne bodźce
Mózg, by funkcjonować poprawnie, potrzebuje różnorodnych bodźców. Niestety osoby chore na depresję nie zawsze mają ochotę na aktywność, zmianę otoczenia czy podejmowanie nowych wyzwań. To powoduje, że utrudniają sobie drogę do zdrowia.
Warto więc wspierać dziecko i zachęcać je do doświadczania nowych sytuacji, takich jak wspólne wyjście do kina, weekendowy wyjazd nad jezioro, zaproszenie (za jego zgodą!) kolegi lub koleżanki. Czasami zmiana otoczenia i przerwanie codziennej rutyny jest bardzo karmiące. Co ważne, nie wolno zaskakiwać dziecka, a wszelkie zmiany powinny być wprowadzane za jego zgodą.
6. Czułość i przytulanie
Każdy z nas potrzebuje czułości od najbliższych. Nawet zbuntowany i wycofany nastolatek. Przytulanie powoduje wydzielanie hormonów szczęścia, buduje poczucie bezpieczeństwa, zmniejsza lęk, pomaga zacieśnić relacje. Dziecko lub nastolatek chory na depresję może wydawać się niechętny do jakichkolwiek interakcji, nie oznacza to jednak, że tego nie potrzebuje.
Warto próbować wprowadzić nawyki chociażby przytulania się na powitanie. Ale pamiętajmy! Nic na siłę! Każdy dotyk i każda czułość powinna odbywać się za zgodą dziecka. Trzeba więc uważać, by nie wywierać presji.
7. Pomoc w codziennych czynnościach
Dziecku z depresją wykonywanie codziennych czynności może sprawiać trudność. W zależności od nasilenia objawów problematyczne mogą być nawet tak prozaiczne czynności, jak mycie zębów, prysznic, zrobienie sobie śniadania. Zamiast robić wyrzuty sumienia lub, co gorsze, nazywać dziecko leniem, warto je w tym wesprzeć. Dzięki temu poczuje wsparcie i zrozumienie, a codzienność wyda mu się mniej przerażająca.
Czego nie mówić osobie z depresją?
Słowa, których należy unikać
Słowa mają ogromną moc leczenia. Mogą wspierać i dodawać skrzydeł, ale mogą również niszczyć i niweczyć proces terapii. Często nie zdajemy sobie sprawy, jak mogą krzywdzić drugą osobę. Szczególnie szkodliwe są następujące komunikaty:
- „Weź się w garść”
- „Jesteś leniem”
- „Dramatyzujesz”
- „Jakie ty możesz mieć problemy?”
- „Problemy to mają dorośli”
- „Są z tobą same problemy”
- „Jak tak będziesz leżeć, to do niczego nie dojdziesz”
- „Przekreślasz całą swoją przyszłość”
- „Nie płacz”
Powyższe słowa nie powinny być kierowane do żadnego dziecka, nawet zdrowego. Jeśli jednak nasz maluszek lub nastolatek cierpi na depresję, to te słowa mogą bardzo utrudnić zdrowienie. Powodują one jeszcze więcej lęku, poczucia winy, stresu i bezsilności.
Pozytywne komunikaty
Wiele badań wskazuje, że przynajmniej 60 proc. docierających do nas każdego dnia komunikatów musi być pozytywnych i ciepłych, aby nasz umysł mógł chronić się przed depresją [2]. Pozytywne komunikaty powinniśmy więc do naszego dziecka kierować na każdym kroku. Warto doceniać każdy mały sukces. Dziecku udało się wcześniej wstać? Brawo! To duży sukces. „Akceptuję”, „rozumiem”, „wspieram” – te słowa powinniśmy mówić jak najczęściej.
Wspieranie dziecka i nastolatka z depresją nie jest łatwe. To wyzwanie dla całej rodziny. Jednak wspólne zaangażowanie w proces zdrowienia jest niezbędne, by na twarzy dziecka znowu zobaczyć uśmiech. Hasło „w rodzinie siła” w tym przypadku ma szczególnie ważne znaczenie. Dziecko samo nie poradzi sobie z tym wszechogarniającym smutkiem, chociażby chodziło na terapię i przyjmowało leki. Najważniejsze jest wsparcie, zrozumienie i akceptacja całej rodziny!
Źródła:
- Hart-Weber, C. Hart, A.D. (2007). Depresja nastolatka. Poznań: Wydawnictwo Polskiej Prowincji Dominikanów W drodze.
- Kołakowski, A., Siwek, K. Ambroziak, K. (2018). Nastolatek a depresja. Praktyczny poradnik dla rodziców i nastolatków. Sopot: Wydawnictwo GWP.
