Fiołek trójbarwny. Właściwości i zastosowanie bratka polnego

Fiołek trójbarwny, czyli bratek polny

Każdy z pewnością doskonale zna popularne w naszym kraju kwiaty fiołka trójbarwnego. Cieszą nasze oczy przez całe lato, kwitnąc w fioletowych i żółtych kolorach. Najczęściej nazywamy je bratkami. Spotykamy je przy drogach, na polach i łąkach, często być może nie zdając sobie sprawy, że tak naprawdę mamy do czynienia z rośliną leczniczą, i to o niezwykle szerokim spektrum działania.

Fiołek trójbarwny znany jest przede wszystkim ze względu na to, że wykorzystuje się go do zwalczania trądziku. Tymczasem znajduje on zastosowanie również w wielu innych schorzeniach. Jego działanie lecznicze związane jest z ogromnym bogactwem związków czynnych obecnych w tej niepozornej roślince.

Fiołek trójbarwny – składniki czynne

Wśród najważniejszych związków obecnych we fiołku wymienić trzeba między innymi:

• flawonoidy – z których najbardziej istotna jest rutyna oraz kwercetyna. Rutyna uszczelnia naczynia krwionośne, zmniejszając ich przepuszczalność i wspomagając ich elastyczność i trwałość. Ponadto oczyszcza krew i przyspiesza przemianę materii. Flawonoidy mogą także obniżać poziom cholesterolu i tym samym zapobiegać rozwojowi zmian miażdżycowych w naczyniach krwionośnych
• antocyjany i karotenoidy – które są znane głównie ze swoich właściwości przeciwutleniających
• związki śluzowe – mają znaczenie, jeśli chodzi o wskazania dla tego surowca leczniczego w leczeniu dolegliwości dróg oddechowych
• saponiny – obecne w większej ilości zwłaszcza w korzeniach rośliny. Wykazują działanie przeciwzapalne moczopędne, wykrztuśne, ułatwiają trawienie i przyswajanie tłuszczów oraz detoksykację organizmu
• kwas salicylowy – który cechuje się działaniem przeciwzapalnym i przeciwbólowym
• witamina C, sole mineralne, garbniki, kwasy organiczne

Domowa apteczka ziołowa

Fiołek trójbarwny – na co pomaga?

Obecność wyżej wymienionych związków przekłada się bezpośrednio na działanie lecznicze fiołka i jego zastosowanie w ziołolecznictwie. Do najważniejszych wskazań terapeutycznych, w jakich zalecane są produkty zawierające wyciągi z tej rośliny, należą poniższe dolegliwości.

1. Bratek na trądzik

– ale również inne dolegliwości skórne, np. łojotok, egzema, różnego rodzaju Ze względu na swoje działanie oczyszczające, detoksykujące i przyspieszające przemianę materii fiołek znakomicie sprawdza się jako ziele przeciwtrądzikowe.

Osoby, które zaczynają dopiero przygodę z bratkiem, muszą się przygotować na to, że w początkowej fazie kuracji często może wystąpić nasilenie się objawów skórnych. Jest to jednak efekt korzystny, potwierdzający, że lek działa – organizm zaczyna pozbywać się toksyn i „wyrzuca” je przez skórę. Trwa to około 2 tygodni i łagodnieje stopniowo.

Na tym etapie warto zastosować fiołek również zewnętrznie – jako tonik do przemywania chorej skóry.

2. Fiołek na stany zapalne dróg moczowych

Fiołek trójbarwny działa moczopędnie, przeciwzapalnie i wspomagająco w oczyszczaniu dróg moczowych ze szkodliwych czynników. Najlepsze działanie wykazuje przy przewlekłych i/lub nawracających zapaleniach pęcherza moczowego. Można także sięgnąć po niego, gdy zmagamy się z kamicą nerkową lub innymi schorzeniami ze strony nerek. Pomaga również, gdy oddawanie moczu jest utrudnione, skąpe lub bolesne.

3. Bratek na choroby krążenia

W szczególności nadciśnienie tętnicze. Tu bratek ma zastosowanie bardziej profilaktyczne. Warto pić go regularnie i przez dłuższy czas, jeśli mamy tendencję do podwyższonego ciśnienia krwi. Związki zawarte w roślinie wpływają korzystnie na stan naczyń krwionośnych, zapobiegają odkładaniu się złogów cholesterolowych, uelastyczniają ściany naczyń i, na dłuższą metę, obniżają ciśnienie.

4. Bratek polny na dolegliwości naczyń krwionośnych

Preparatami z fiołkiem można się wspomagać w celu polepszenia kondycji naczyń krwionośnych. Zawarte w nim flawonoidy i witamina C korzystnie wpływają na elastyczność ścianek naczyń i działają antyoksydacyjnie. Wskazane są np. przy pękających, kruchych naczynkach, pajączkach, rozszerzonych naczyniach żylnych. Zaleca się jednoczesne zażywanie fiołka zarówno wewnętrznie (np. herbata do picia), jak i zewnętrznie (preparaty kosmetyczne z fiołkiem).

Pokrzywa – właściwości i zastosowanie

5. Fiołek trójbarwny na ból

W bratku znajdziemy kwas salicylowy i salicylan metylu, które to substancje działają przeciwbólowo i przeciwzapalnie. Można wykorzystać tę właściwość rośliny np. w dolegliwościach reumatycznych, bólach mięśniowych i stawowych. Najlepiej wówczas przykładać na obolałe miejsca kompresy nasączone ciepłym odwarem z bratka.

6. Bratek na dolegliwości oczu i powiek

Kompresy nasączone odwarem z bratka można również przykładać na powieki. Sprawdzi się to w takich dolegliwościach jak: obrzęk powiek, cienie pod oczami, zmęczenie czy podrażnienie oczu. Naparem z bratka można przemywać oczy w przypadku stanów zapalnych spojówek. Dostępne są także żele pod oczy z wyciągiem z fiołka, które przynoszą ulgę zmęczonym i opuchniętym oczom i powiekom.

7. Fiołek trójbarwny w walce z nadwagą

W tym wypadu fiołek zadziała wspomagająco i profilaktycznie. Jego zastosowanie w walce z nadwagą ogranicza się do przyspieszenia metabolizmu i usuwania szkodliwych produktów przemiany materii z organizmu. Poza tym, ze względu na zawartość związków śluzowych, może przyczynić się do szybszego uczucia sytości, co pomaga zredukować napady głodu i zmniejsza ilość przyjmowanego pożywienia.

8. Bratek na schorzenia dróg oddechowych

Zawartość saponin w surowcu zapewnia mu działanie wykrztuśne i rozrzedzające wydzielinę w drogach oddechowych. Z tego względu może być stosowany jako łagodny środek wykrztuśny w infekcjach górnych dróg oddechowych. Odwarem z fiołka można także płukać gardło przy zapaleniu i bólu gardła.

Ciekawostka: fiołek trójbarwny był znany i stosowany w ziołolecznictwie od wieków. W pamiętnikach zielarzy z XVI wieku znajdują się wzmianki o zastosowaniu odwarów z tej rośliny w takich dolegliwościach jak: infekcje płuc, leczenie wrzodów i innych zmian skórnych, świąd skóry czy gorączka. Przypisywano mu działanie przeciwzapalne, odtruwające, przeczyszczające, napotne, wykrztuśne oraz oczyszczające krew.

Ziele fiołka trójbarwnego – jak stosować?

Jako że fiołek jest surowcem roślinnym, w lecznictwie najczęściej stosowany jest w postaci odwarów i naparów, które potem używa się zarówno wewnętrznie do picia, jak i zewnętrznie – do przemywania, płukania lub przykładania kompresów na chore miejsca.

Napar z fiołka trójbarwnego

2 czubate łyżeczki suszu z bratka zalewamy wrzącą wodą (około 200 ml, czyli 1 szklanka) i zaparzamy pod przykryciem przez około 10 minut. Przecedzamy i pijemy ciepły napar z bratka, średnio 1–3 razy dziennie.

Odwar z fiołka trójbarwnego

2 łyżki stołowe suszu z bratka zalewamy dwiema szklankami wody, doprowadzamy do wrzenia i trzymamy pod przykryciem 5 minut na bardzo małym ogniu. Odwar nie powinien się gotować. Przecedzamy i pijemy jak powyżej.

Odwar fiołkowy można wykorzystywać również do użytku zewnętrznego, np. przemywania trądzikowej cery. Można także nasączyć nim jałowe kompresy i przykładać na powieki.

Susz z bratka

Może nam posłużyć również do przygotowania inhalacji parowych.

W tym celu zalewamy wrzątkiem 2 łyżki suszu fiołka trójbarwnego, nakrywamy głowę ręcznikiem i przez około 10 minut wdychamy aromatyczną parę. Tę metodę można zastosować w ramach leczenia trądziku, ale również w przebiegu przeziębienia czy zapalenia zatok.

Herbata z bratka

Najłatwiejszym sposobem stosowania bratka na co dzień jest po prostu zaparzenie herbatki. W aptekach i sklepach zielarskich dostępne są gotowe herbaty z fiołka trójbarwnego w postaci saszetek fix. Zawierają sam bratek lub też jego mieszankę z innymi roślinami, które uzupełniają i wspomagają jego działanie terapeutyczne. Np. w herbatce metabolicznej fiołek występuje w towarzystwie perzu, pokrzywy, rzewienia i cykorii. Jako że herbata z bratka powinna być stosowana przez dłuższy czas, zaparzenie saszetki wydaje się najwygodniejszą metodą kuracji fiołkowej.

Suplementy z bratkiem

Bratek jest także dostępny jako suplement diety w postaci tabletek lub kapsułek.

Maść z fiołka św. Hildegardy

Święta Hildegarda z Bingen to średniowieczna mniszka, która zasłynęła nie tylko z powodu zaleceń dotyczących diety i zdrowego sposobu odżywiania się – zajmowała się także leczeniem ziołami. Jednym z najbardziej znanych preparatów jej receptury jest właśnie maść fiołkowa.

Krem fiołkowy św. Hildegardy jest tak skuteczny, ponieważ do dzisiaj przestrzega się zaleceń uczonej przeoryszy i sporządza preparat zgodnie z jej wskazówkami.

Najważniejsze, aby kwiaty fiołków były zbierane ręcznie i wykorzystywane w postaci świeżego, a nie suszonego surowca. W ten sposób osiąga się maksymalne stężenie cennych substancji leczniczych, które korzystnie wpływają na skórę, mają działanie przeciwzapalne, gojące i regenerujące.

Krem fiołkowy zaleca się w przypadku takich dolegliwości, jak:

• zmiany skórne, torbiele, włókniaki (nawet podskórne)
• blizny pooperacyjne
• wrzody na skórze
• plamy pigmentowe
• stany zapalne skóry

Krem z fiołka można także wcierać delikatnie w skronie w przypadku bólów głowy. Ponieważ doskonale poprawia i stymuluje ukrwienie, może przynieść ulgę w tego rodzaju bólu.

Preparat jest bezpieczny. Można go stosować zarówno w celach leczniczych, jak i upiększających – jako kosmetyk.

Jak ujędrnić skórę? 3 sposoby na jędrne ciało

Czy bratek wykazuje jakieś działania niepożądane?

Ogólnie fiołek trójbarwny należy raczej do bezpiecznych ziół, lecz dobrze wiedzieć, że:

• U osób o wrażliwej skórze lub z tendencjami alergicznymi stosowanie odwaru zewnętrznie może wywołać wysypkę o charakterze uczulenia.
• Uważać na fiołka powinny osoby cierpiące na zakrzepicę.
• Ostrożność powinny zachować kobiety w ciąży i karmiące piersią – ze względu na brak badań, które potwierdzałyby lub wykluczały bezpieczeństwo stosowania bratka.
• Przy znacznym przedawkowaniu dziennego zalecanego spożycia mogą pojawić się nudności i wymioty.

Fiołek trójbarwny w homeopatii

Fiołek trójbarwny znalazł swoje zastosowanie nie tylko w tradycyjnym ziołolecznictwie, lecz także w homeopatii, gdzie znany jest pod nazwą Viola tricolor (łacińskie miano tego gatunku fiołka). Przydaje się głównie w przypadku zmian skórnych na twarzy i skórze głowy oraz dolegliwości ze strony układu moczowego. W homeopatii jest bezpieczny dla wszystkich, również dla małych dzieci oraz kobiet ciężarnych i karmiących. Najczęściej przydaje się w takich sytuacjach jak:

• egzema na skórze głowy z towarzyszącym powiększeniem węzłów chłonnych
• zmiany skórne o wyglądzie pękających strupków, z których uporczywie sączy się gęsta, żółta wydzielina,
• wypryski za uszami
• liszajec zakaźny
• wypryski na twarzy – również o charakterze sączących strupków, z żółtą, lepką, ropną wydzieliną i nasilonym świądem
• zaburzenia dróg moczowych – przebiegające z oddawaniem obfitych ilości moczu o bardzo nieprzyjemnym odstręczającym zapachu
• moczenie nocne

W homeopatii wykorzystuje się również inny gatunek fiołka, jakim jest fiołek wonny. W homeopatii nosi on nazwę Viola odorata. Chociaż gatunek ten ma podobny skład i właściwości terapeutyczne do swojego kuzyna – fiołka trójbarwnego, obecnie jest niestety rzadko wykorzystywanym surowcem leczniczym. W homeopatii jest pomocny w takich przypadłościach, jak:

• trądzik różowaty
• bóle nadgarstka – między innymi na tle reumatycznym
• zespół cieśni nadgarstka
• reumatyzm górnych kończyn

Fiołek trójbarwny w kuchni

Barwne kwiaty żółto-fioletowych bratków można wykorzystać także w sztuce kulinarnej. Nie tylko do upiększenia podawanych potraw, lecz również jako wyborny dodatek, wspomagający doznania smakowe, bo bratki to kwiaty jadalne. Z pewnością sałatka udekorowana płatkami, kwiatami lub pączkami młodych bratków będzie się pięknie prezentować na stole i ubarwi posiłek. Fiołki dobrze się komponują z sosem vinegret.

Z kwiatów fiołka można także przyrządzić marmoladę domowej roboty. Wzbogacona naturalną witaminą C może stanowić cenny dodatek w naszej kuchni.

Ważne, żeby nie przesadzić z jedzeniem bratków! Spożycie zbyt wielu kwiatów bratka, szczególnie żółtych, może wywołać nudności lub biegunkę.

Kiedy i jak zbierać zioła?