Dziewanna – właściwości lecznicze i zastosowanie

Dziewanna drobnokwiatowa w medycynie ludowej

Dziewanna drobnokwiatowa (łac. Verbascum thapsus L.) to kwitnąca roślina zielna, należąca do rodziny trędownikowatych (Scrophulariaceae). W fitoterapii stosowana jest przede wszystkim odmiana drobnokwiatowa, lecz spotkać można również dziewannę wielokwiatową. Wszystkie gatunki tej rośliny są do siebie podobne i mają podobne działanie i zastosowanie.

W medycynie dziewanna znana jest od wieków. Dioskurydes sięgał po nią w przypadku użądleń przez skorpiona, a także aby leczyć dolegliwości oczu, ból zębów, kaszel oraz anginę.

Według innych starożytnych dziewanna, ze względu na zapach swoich liści, miała odstraszać złe duchy i pomagać w walce z demonami. W średniowieczu wiedźmy używały dziewanny podczas rzucania zaklęć i stosowały ją do warzenia miłosnych eliksirów. Z bardziej przyziemnych zastosowań można wymienić wykorzystanie wysuszonych łodyg dziewanny jako pochodni. Końcówka długiej rośliny pełniła funkcję knota, który moczono w łoju i podpalano. Północnoamerykańscy Indianie dodawali dziewannę do mieszanek tytoniowych, których używali do palenia, również w celach leczniczych.

Dzisiaj dziewanna stanowi ważny roślinny surowiec leczniczy, który może być wykorzystywany zarówno zewnętrznie, jak i w postaci preparatów doustnych. Jej działanie skupia się przede wszystkim na górnych drogach oddechowych, lecz na tym nie kończą się jej możliwości terapeutyczne.

Przetwory i nalewki na zimę z letnich ziół i owoców

Dziewanna – właściwości lecznicze

Obecność w surowcu pewnych związków chemicznych warunkuje jej dobroczynny wpływ na zdrowie. Najważniejszymi składnikami, które znajdziemy w dziewannie, są między innymi:

• saponiny – o działaniu przeciwzapalnym, wykrztuśnym oraz uśmierzającym ból
• flawonoidy – o właściwościach antyoksydacyjnych i przeciwzapalnych
• irydoidy – działające przeciwzapalnie
• karotenoidy – które, podobnie jak flawonoidy, zwiększają wytrzymałość ścian naczyń krwionośnych i regulują ich przepuszczalność
• śluz – który działa osłaniająco i powlekająco
• olejki eteryczne
• inne związki – wykazujące aktywność przeciwzapalną, przeciwutleniającą oraz przeciwwirusową. Dziewanna jest skuteczna głównie w leczeniu zakażeń wirusami grypy oraz wirusem opryszczki

W roślinie obecne są również związki o działaniu przeciwnowotworowym oraz przeciwdrobnoustrojowym. Surowiec działa przeciwbakteryjnie na takie szczepy, jak między innymi Klebsiella pneumoniae (pałeczki zapalenia płuc), Escherichia coli czy gronkowiec złocisty.

Dzięki tak szerokiemu spektrum terapeutycznemu dziewanna znalazła zastosowanie w szeregu różnych dolegliwości.

Kiedy warto sięgnąć po preparaty z dziewanny?

Dziewanna może się okazać skutecznym remedium w przypadku takich przypadłości, jak:

• choroby dróg oddechowych – o różnej etiologii. Wśród nich wymienić można np. przeziębienie, grypę, zapalenie gardła, zapalenie oskrzeli, zapalenie płuc, zapalenie migdałków czy krztusiec. W przebiegu tego rodzaju nieżytów i stanów zapalnych mamy do czynienia z takimi objawami, jak: suchy kaszel, chrypka, problemy z odkrztuszeniem zalegającej wydzieliny czy ból gardła. Dziewanna łagodzi suchy kaszel i leczy stan zapalny. Rozrzedza gęstą, lepką wydzielinę, ułatwia odkrztuszanie i pomaga oczyścić drogi oddechowe. Ponadto osłania i nawilża podrażnioną kaszlem śluzówkę gardła.
  Dziewanna może być stosowana wspomagająco również w leczeniu gruźlicy. Już w drugiej połowie XIX wieku surowiec ten zdobył popularność w tym zakresie. To wtedy zaczął być powszechnie stosowany w terapii tej poważnej choroby w Europie i Stanach Zjednoczonych.
• dolegliwości przewodu pokarmowego – przede wszystkim zaburzenia trawienne, biegunka oraz skurczowe bóle brzucha, w tym kolki jelitowe. Preparaty z dziewanną wspomagają regenerację błony śluzowej żołądka, działają ochronnie i powlekająco, a także łagodzą dolegliwości bólowe. Pomagają także uregulować wypróżnienia i pozbyć się uciążliwych zaparć.
• problemy z zasypianiem – poprzez swoje działanie rozluźniające i relaksujące dziewanna pomaga się wyciszyć i ułatwia zasypianie. Jeśli mamy problemy ze snem lub trudno nam się odprężyć po aktywnym i stresującym dniu, warto zaparzyć sobie wieczorową porą aromatyczną herbatkę z dziewanny, która ukoi nerwy i pomoże spokojnie zapaść w sen. Dobrym, uspokajającym dodatkiem do dziewanny może być też liść melisy lub kwiat lawendy.
• schorzenia reumatoidalne – w których surowiec wykazuje działanie przeciwbólowe i przeciwzapalne. Łagodzi dolegliwości bólowe stawów nie tylko w reumatyzmie, lecz również w przebiegu dny moczanowej. Można stosować tu preparaty dziewannowe doustnie, ale dobrze jest również smarować chore miejsca olejkiem z dziewanny
• nerwobóle
• stany zapalne uszu – w których także doskonale sprawdza się olejek z dziewanny, wkraplany do chorego ucha. Łagodzi ból i uśmierza zapalenie
• dolegliwości alergiczne – zlokalizowane zarówno na skórze, jak i dotyczące dróg oddechowych (w tym astma i katar sienny)

Produkty zawierające dziewannę są również polecane do stosowania zewnętrznego. Właściwości lecznicze rośliny wykorzystuje się w takich sytuacjach, jak między innymi:

• stany zapalne i podrażnienia skóry – dziewanna działa kojąco, regenerująco i nawilżająco na skórę. Łagodzi podrażnienia, wysypki, zaczerwienienia, egzemy oraz wszelkie zmiany skórne o podłożu alergicznym
• trądzik – preparaty z dodatkiem dziewanny oczyszczają skórę, tonizują ją oraz regulują ilość wydzielanego sebum. Ponadto zmniejszają stany zapalne i łagodzą zmiany ropne
• urazy – takie jak oparzenia, stłuczenia, siniaki, odmrożenia
• owrzodzenia
• pielęgnacja włosów – płukanki do włosów na bazie wyciągów z dziewanny wzmacniają cebulki włosów, oczyszczają skórę głowy i dodają włosom blasku. Polecane są zwłaszcza blondynkom, ponieważ mają działanie rozjaśniające
• pielęgnacja jamy ustnej – odwary i napary z dziewanny mogą służyć jako płyny do płukania jamy ustnej i gardła. Wskazane są szczególnie w stanach zapalnych gardła czy jakichkolwiek zmianach chorobowych w jamie ustnej

Ze względu na działanie nawilżające i regenerujące skórę dziewanna znalazła zastosowanie nie tylko w lecznictwie, lecz również w kosmetyce. Wyciągi z tej rośliny stosuje się jako dodatek do toników do twarzy, kremów pielęgnacyjnych do twarzy, kremów rozjaśniających, preparatów przeciwtrądzikowych, szamponów i odżywek do włosów.

Leki roślinne na uspokojenie i dobry sen

W jakiej postaci możemy zastosować dziewannę?

Z suszonych kwiatów dziewanny najłatwiej przygotować napar.

Przepis na napar z dziewanny: czubatą łyżkę surowca zalewamy 200 ml wrzącej wody (1 szklanka), krótko zagotowujemy i przecedzamy.

Płyn można spożywać po pół szklanki 2–3 razy dziennie lub stosować zewnętrznie. Można nim nasączać okłady do przykładania na chorą skórę, płukać jamę ustną lub używać go w celach kosmetycznych i pielęgnacyjnych (np. do płukania włosów).

W leczeniu nieżytów dróg oddechowych najbardziej popularny jest syrop z dziewanny, powszechnie dostępny w aptekach. W przypadku gdy męczy nas katar, kaszel, zatkany nos, zapalenie zatok czy jakakolwiek inna dolegliwość ze strony układu oddechowego, warto przygotować sobie inhalację parową z dziewanny. Wrzucamy garść suszonych kwiatów do wrzątku i wdychamy aromatyczną, gorącą parę.

Zarówno napar, jak i odwar można sporządzić albo z suszonych, albo ze świeżych kwiatów i liści. Świeże kwiaty wykorzystuje się także do przygotowania olejku dziewannowego. W tym celu zalewa je się oliwą z oliwek o sprawdzonej, dobrej jakości (można użyć również oleju lnianego) i pozostawia w ciemnym słoiczku, aż substancje czynne zostaną wyekstrahowane z surowca i znajdą się w płynnym nośniku.

Dziewanna w homeopatii

Dziewanna drobnokwiatowa stanowi także substancję wyjściową do produkcji homeopatycznego verbascum thapsus.

W homeopatii przydaje się w podobnych sytuacjach, jak w klasycznej fitoterapii. Jednak może być tu bardziej pomocne w bólach reumatycznych i nerwobólach. Można się nim wspomóc również w chorobach uszu, układu oddechowego oraz pęcherza moczowego. Pomaga na takie przypadłości, jak:

• nerwoból nerwu twarzowego – szczególnie jeśli jest on zlokalizowany po lewej stronie i powoduje łzawienie i katar. Ból nasila się podczas mówienia, kichania, żucia, dotyku i zaciskania zębów. Dolegliwości pogarszają się pod wpływem zimna i zmiany temperatury.
• zapalenie ucha – przebiegające z bólem, odczuciem zatkania i pogorszeniem słuchu
• chrypka – podczas której głos staje się głęboki, szorstki i dudniący
• kaszel – nasilający się nocą, z możliwym towarzyszącym bólem gardła
• dolegliwości ze strony pęcherza moczowego
• bóle kończyn – nerwobóle, a także dolegliwości stawowe, z uczuciem ciężkości, sztywnością i obolałością

Czy dziewannę można bezpiecznie stosować?

Kwiaty dziewanny stanowią wyjątkowo bezpieczny produkt roślinny. Nie ma w zasadzie żadnych doniesień o działaniach niepożądanych, które potencjalnie mogłyby powodować.

Niemniej, osoby o wyjątkowo wrażliwej skórze i z silną skłonnością do alergii, zanim zastosują wyciąg z dziewanny, olejek lub kosmetyk z tym zielem, mogą przetestować produkt na małym obszarze skóry. Przekonają się w ten sposób, czy preparat jest dla nich bezpieczny i nie spowoduje podrażnienia, świądu lub wysypki.

Ze względu na brak doniesień o bezpieczeństwie stosowania dziewanny u kobiet w ciąży, karmiących piersią, a także u niemowląt i bardzo małych dzieci, zaleca się zachować szczególną ostrożność w takich sytuacjach. Warto wcześniej skonsultować się z farmaceutą lub lekarzem i poprosić o poradę fachowca w tej kwestii.

Jeśli dokucza nam jakaś poważna infekcja bakteryjna lub wirusowa, możemy jak najbardziej wspomagać się dziewanną. Zanim jednak rozpoczniemy terapię, należy zasięgnąć porady lekarskiej, aby właściwie zdiagnozować chorobę i odpowiednio pokierować kuracją. Dotyczy to zasadniczo każdego poważnego schorzenia, w którym dziewanna może przynieść pomoc. Niewskazane jest leczenie się na własną rękę.

Kwiaty jadalne na talerzu

Bibliografia:

1. Informacje o ziołach leczniczych (b.d.). Dziewanna. Pobrano 20 lipca 2021 z: http://medicinalherbinfo.org/000Herbs2016/1herbs/mullein/
2. Wong, C. (2020). The health benefits of mullein. Pobrano z: https://www.verywellhealth.com/the-benefits-of-mullein-89575
3. Ghoshal, M. (2020). Mulling over mullein leaf. Pobrano z: https://www.healthline.com/health/mullein-leaf#benefits
4. Lamer-Zarawska, E. (2006). Fitoterapia w przeziębieniach u dzieci. Panacea – Leki Ziołowe, 14(1), 6-11. https://panacea.pl/articles.php?id=169
5. Rajbhandari, M., Mentel, R., Jha, P.K., Chaudhary, R.P., Bhattarai, S., Gewali, M.B., Karmacharya, N., Hipper, M., Lindequist, U. (2009). Antiviral activity of some plants used in Nepalese traditional medicine. Evidence-Based Complementary and Alternative Medicine, 6(4), 517–522. Pobrano z: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2781767/
6. McCarthy, E., O’Mahony, J. M. (2011). What’s in a name? Can mullein weed beat TB where modern drugs are failing?. Evidence-Based Complementary and Alternative Medicine, 2011, 239237. Pobrano z: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2952292/
7. Mahdavi, S., Amiradalat, M., Babashpour, M., Sheikhlooei, H., Miransari, M. (2020). The antioxidant, anticarcinogenic and antimicrobial properties of Verbascum Thapsus L. Medicinal Chemistry, 16(7), 991–995. Pobrano z: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31456524/
8. Boericke, W. (1901). Verbascum Thapsus. Pobrano z: https://www.materiamedica.info/en/materia-medica/william-boericke/verbascum-thapsus