Dobrze sobie uświadomić, że popularna i coraz powszechniej stosowana dieta pięciu przemian w takiej formie, w jakiej jest współcześnie polecana i reklamowana, nie jest pomysłem starożytnych medyków chińskich, lecz czasem bywa wykorzystywana jako „chwyt marketingowy”, cudowny sposób odżywiania się, który ma zapewnić nam zdrowe i długie życie.
Z naukami Wschodu ma tyle wspólnego, że oparta jest o zasady pięciu przemian, na których bazuje medycyna chińska. Niemniej reguły tej diety są przedstawione logicznie, a ich zastosowanie uzasadnione według wszechobecnej w medycynie chińskiej zasady pięciu elementów – stąd przekonanie, że dieta pięciu przemian również wywodzi się z nauk orientalnych.
Spis treści
Czym jest zasada pięciu przemian?
Pięć przemian, zwanych czasami pięcioma żywiołami odnosi się do przeróżnych aspektów natury. W medycynie chińskiej wyróżniamy przemianę drzewa, ognia, ziemi, metalu oraz wody. Te pięć elementów charakteryzuje otoczenie oraz człowieka, żyjącego w danym środowisku. W naturze określa pory roku, klimat, smaki, kolory, natomiast w człowieku opisuje narządy wewnętrzne, narządy zmysłu, cykle rozwojowe oraz emocje.
Wszystkie pięć przemian następuje po sobie w ściśle określonej kolejności, która charakteryzuje różnego rodzaju cykle naturalne. Cykl, na którym powinna opierać się zrównoważona dieta według pięciu przemian, nazywany jest cyklem odżywczym. Obejmuje on kolejno następujące po sobie elementy:
- ziemia
- metal
- woda
- drzewo
- ogień
Każdemu z powyższych żywiołów przyporządkowany jest określony narząd i smak.
Elementowi ziemi odpowiada śledziona i żołądek, które – jako główne narządy odpowiedzialne za przyswajanie, trawienie i transport substancji odżywczych – pełnią szczególnie ważną rolę w procesie odżywiania organizmu. Dlatego przynależny tu smak słodki jest podstawą każdej potrawy i składniki o tym smaku powinny stanowić 80% całego gotowego dania.
Pozostałe smaki powinny być rozdzielone w miarę proporcjonalnie po około 5% z każdego z nich.
- Smak kwaśny cechuje element drzewa i związany jest z wątrobą i pęcherzykiem żółciowym.
- Smak gorzki to przemiana ognia, reprezentowana przez serce i jelito cienkie.
- Smak słony jest domeną żywiołu wody i przynależy do nerek.
- Smak ostry, związany z przemianą metalu, odnosi się do płuc i jelita grubego.
Kolejność dodawania składników wg zasad diety pięciu przemian
W cyklu odżywczym występują zależności wzajemnego wspierania się poszczególnych przemian. Tak samo wyglądają te zależności w odniesieniu do wszystkich narządów. Oddziałują one na siebie na zasadzie pobudzania i wzmacniania swoich prawidłowych funkcji w ciele. Chcąc zachować te wspierające się, wzajemne relacje narządów, przygotowujemy potrawy, dodając do nich poszczególne składniki w ściśle określonej kolejności, w zależności od smaku im przypisanego, który determinuje ich „przynależność” do konkretnego organu.
Kolejność dodawania smaków:
- smak słodki
- smak ostry
- smak słony
- smak kwaśny
- smak gorzki
Dla zachowania równowagi w kuchni, a więc i w naszym ciele, potrzebna jest nie tylko odpowiednia kolejność dodawania smaków, ale przede wszystkim właściwa ich proporcja w posiłku oraz balans termiczny.
Poszczególne składniki, w zależności od swojego smaku i natury, mogą być ogrzewające, ochładzające lub neutralne. Ma to bardzo ważne znaczenie jeśli chodzi o wpływ pożywienia na nasze zdrowie, zwłaszcza jeśli cierpimy z powodu jakichś określonych wzorców chorobowych.
W zależności od tego, czy dominuje w naszym ciele element zimna czy gorąca, możemy go zrównoważyć odpowiednim pokarmem. Dlatego w medycynie chińskiej mówi się, że pożywienie jest lekarstwem, a dieta jest bazą, na której w zasadniczej mierze opiera się długofalowa terapia pacjenta. Przede wszystkim jednak jest podstawą profilaktyki i dlatego powinna być zharmonizowana pod kątem wszystkich pięciu smaków (przemian).
Jak gotować zgodnie z dietą pięciu przemian?
Gotowanie zgodnie z pięcioma przemianami – ściśle w kolejności: ogień, ziemia, metal, woda, drzewo – jest tą szczególną metodą przygotowywania posiłków, która w harmonijny sposób ma zwiększać energetyczny poziom pożywienia oraz zapewnić nam zdrowie, równowagę, ale także smaczny i atrakcyjny dla podniebienia posiłek. Sposób gotowania według diety pięciu przemian naśladuje cykl odżywczy w przyrodzie.
Składniki używane do sporządzenia danej potrawy powinny być podzielone zgodnie z poszczególnymi przemianami, czyli zakwalifikowane pod względem odpowiadającego im smaku. W ściśle określonej kolejności, zgodnej z cyklem odżywczym, powinny być dodawane do potrawy w czasie jej przyrządzania.
Trzymając się kolejności cyklu odżywczego, powodujemy, że poszczególne przemiany (smaki) wzmacniają nawzajem swoje działanie energetyczne, przez co podwyższają energetyczny poziom całej potrawy.
Jak zachować kolejność dodawania składników?
Rozgrzej naczynie na źródle ciepła (przemiana ognia), dodaj olej lub oliwę (przemiana ziemi), aby posunąć proces gotowania o krok dalej w cyklu odżywczym.
Aby postępować zgodnie z cyklem, kolejnym etapem powinno być dodanie składników z przemiany metalu, np. cebula.
Po nich powinny następować dodatki z przemiany wody, np. woda z dodatkiem soli, a następnie powinniśmy dodać produkty z przemiany drzewa, np. pomidory. W ten sposób zamykamy cały cykl.
Kolejne składniki również dodajemy w tej kolejności, zaczynając ponownie od przemiany ognia, następującej po przemianie drzewa. Zatem po pomidorach przychodzi kolej na np. tymianek. W ten sposób dopełnia się pierwszy obieg cyklu odżywczego.
Następnie przychodzi kolej ponownie na przemianę ziemi, dodajemy więc np. marchewkę, następnie element metalu, zatem składniki o smaku ostrym, np. por i czosnek. I tak dalej…
Każdy cykl można powtarzać dowolną ilość razy. Im więcej cykli, tym silniejsze działanie energetyczne posiłku. Każdej z poszczególnych przemian pozwalamy oddziaływać na posiłek przez około pół minuty, po czym dodajemy składnik następnej przemiany. Nie powinniśmy pomijać żadnej przemiany z cyklu.
Co o twojej diecie powiedziałby specjalista medycyny chińskiej?
Co zrobić, gdy brakuje nam składnika jednej przemiany?
Jeśli czasem brakuje nam danego składnika należącego do konkretnej przemiany, ponieważ nie mamy równej ilości wszystkich komponentów, należy uwzględnić to w planowaniu posiłku i podzielić składniki danego elementu na więcej porcji.
Np. jeśli jedynym produktem o smaku słodkim (należącym do przemiany ziemi) w potrawie jest marchewka, to dzielimy ją np. na trzy porcje i dodajemy po jednej porcji w każdym kolejnym obiegu w momencie, gdy przychodzi kolej na fazę ziemi. Jeśli zaś mamy kilka składników o smaku słodkim, np. marchewkę, ziemniaki i kukurydzę, to dodajemy je w całości w poszczególnych obiegach trzech cyklów.
Jaki smak dodać na koniec gotowania?
Przemiana używana na zakończenie cyklu jest dowolna, czyli jak nam samo wyjdzie. Niemniej uważa się, że ostatni składnik z danej przemiany dodany do dania, ma wpływ na całościowe jej działanie na organizm.
Jeśli np. końcowym składnikiem jest szczypta soli, całościowy aspekt energetyczny posiłku skupiać się będzie na przemianie wody, zatem również na wzmocnieniu narządu związanym z tą przemianą, a więc nerek.
Jeśli gotowanie kończymy na produkcie o smaku kwaśnym, a więc reprezentującym przemianę drzewa, energia całego dania będzie się kierować głównie ku narządom z elementu drzewa. Zatem posypując zupę natką zielonej pietruszki, wzmacniać będziemy wątrobę i pęcherzyk żółciowy.
Przepisy diety pięciu przemian
1. Rozgrzewający rosół wołowy wg zasad diety 5 przemian
Składniki:
- 1/2 łyżeczki tymianku
- 1/4 łyżeczki kurkumy
- kawałek mięsa wołowego z kością
- 1/2 łyżeczki kminku
- 3 marchewki
- 2 pietruszki
- 1 duża cebula
- 2 ząbki czosnku
- pół selera
- 1/2 łyżeczki imbiru
- szczypta pieprzu cayenne
- 2 listki laurowe
- kilka ziaren ziela angielskiego
- szczypta soli
Zagotować wodę, do wrzątku (smak gorzki) dodać pół łyżeczki suszonego tymianku i ćwierć łyżeczki kurkumy w proszku (smak gorzki). Następnie dodać kawałek mięsa wołowego (smak słodki), koniecznie z kością oraz pół łyżeczki kminku (smak słodki). Gotować co najmniej 2-3 godziny.
Następnie dodać 3 pokrojone marchewki i 2 pokrojone pietruszki (smak słodki), po chwili dodać 1 dużą cebulę, 2 ząbki czosnku, pół korzenia selera, pół łyżeczki imbiru, szczyptę pieprzu cayenne, 2 listki laurowe i kilka ziaren ziela angielskiego (smak ostry). Całość posolić do smaku (smak słony).
Gotować do miękkości warzyw, jeszcze przez około 1 godzinę. Taki rosół może być przyrządzony także na bazie baraniny, najlepiej młodej i z kością.
Tego typu zupy mocy mają silnie rozgrzewający charakter i należy podawać je w sytuacjach osłabienia, przemarznięcia lub silnego wychłodzenia organizmu. Jeśli chodzi o ich działanie terapeutyczne, to dodawanie składników w ściśle określonej kolejności nie jest tutaj tak ważne, jak ich silnie rozgrzewający wpływ na temperaturę ciała, co uzyskujemy przez proces długotrwałego gotowania.
2. Ziemniaki wg zasad diety pięciu przemian
Gotowanie zgodnie z kolejnością cyklu odżywczego pięciu elementów można wykorzystać przy przyrządzaniu właściwie każdej potrawy, nawet jeśli wydaje nam się to skomplikowane, to z czasem uczymy się uzupełniać dania składnikami o różnych smakach tak, aby faktycznie zawierały one wszystkie pięć przemian. W ten sposób można ugotować nawet zwykłe ziemniaki.
Do wrzącej wody dodać:
- szczyptę kurkumy (smak gorzki)
- pół łyżeczki kminku
- obrane i pokrojone ziemniaki
- pół łyżeczki masła (smak słodki)
- 2 ząbki czosnku (smak ostry)
- sól (smak słony)
Gotować do miękkości pod przykryciem.
Tak przygotowane ziemniaki są żółciutkie i bardzo smaczne. Potem można je poddusić ze wszystkimi składnikami, na oliwie, przyprawiając zieloną pietruszką (smak kwaśny), kurkumą i świeżym majerankiem.
3. Naleśniki wg zasad diety pięciu przemian
Składniki:
- 250 ml mąki pszennej
- szczypta kurkumy
- jajko
- 250 ml mleka
- 1/4 łyżeczki imbiru
- szczypta soli
- 250 ml zimnej wody
- masło klarowane do smażenia
- konfitura owocowa na nadzienie
Do 250 ml mąki pszennej dodać szczyptę kurkumy (smak gorzki), jajko, 250 ml mleka (smak słodki), ćwierć łyżeczki imbiru w proszku (smak ostry), szczyptę soli, 250 ml zimnej wody (smak słony). Składniki wymieszać mikserem lub energicznie ubić drewnianą łyżką, aż ciasto będzie gładkie i w miarę gęste, lecz „lejące się”. Smażyć na maśle klarowanym i podawać np. z nadzieniem owocowym (smak kwaśny).
Warto dodać, że naleśniki, z racji zawartości mleka i mąki pszennej, mają działanie nasilające produkcję śluzu w organizmie i nie należą do najzdrowszych i lekkostrawnych potraw. Łatwo jednakże temu zapobiec, zastępując te składniki np. mąką kasztanową i mlekiem roślinnym i modyfikując kolejność dodawania poszczególnych produktów.
A co z produktami o smaku nieokreślonym? Czy kolejność dodawania składników w diecie 5 przemian naprawdę ma znaczenie?
Nie zawsze jesteśmy w stanie jednoznacznie sprecyzować smak danego składnika, co uniemożliwia dodanie go w określonej kolejności. Wiele produktów spożywczych może mieć smak mieszany np. koper włoski jest jednocześnie słodki i ostry, orzechy włoskie są słodkie i gorzkie, zaś maliny słodko-kwaśne. Kierować się należy wówczas smakiem dominującym, lecz czasem trudno zakwalifikować taki produkt do konkretnej grupy. Ważne jest jednak, że jego obecność istotnie wpływa na ogólną równowagę potrawy i nie ma tak naprawdę znaczenia, w którym dokładnie momencie wyląduje on w garnku.
Wziąć pod uwagę należy także fakt, iż niektóre produkty zmieniają swój smak podczas obróbki termicznej, np. cebula, która w stanie surowym charakteryzuje się smakiem ostrym, podczas duszenia lub gotowania zyskuje smak słodki.
Ciekawym przykładem jest także woda – zimna woda przynależy do elementu wody, oczywiście, w związku z czym związana jest ze smakiem słonym, lecz już po zagotowaniu, jako wrzątek, zaliczana jest do smaku gorzkiego.
W praktyce zatem terapeuta medycyny chińskiej skupi się nie tyle na kolejności dodawania poszczególnych smaków do potrawy, ile na tym, aby obecne były w niej wszystkie smaki i aby była zrównoważona termicznie. Dotyczy to zwłaszcza składników o charakterze zdecydowanie wyziębiającym lub rozgrzewającym.
Dobrym przykładem może być chociażby codzienna herbata (czarna herbata lub zielona herbata), która ma działanie ochładzające. Aby nie wyziębiła nas za bardzo, można dodawać do niej plasterki świeżego imbiru, goździki lub cynamon, zwłaszcza w okresie jesieni i zimy, gdy narażeni jesteśmy dodatkowo na czynniki klimatyczne zimna i wilgoci.
Podobnie dodatek aromatycznych ziół o charakterze ostrym i/lub gorzkim spowoduje, że potrawa będzie lepiej trawiona, dlatego np. dodajemy rozmarynu do mięsa, a nasion kopru włoskiego do pieczonej ryby.
Co jest naprawdę ważne w gotowaniu wg zasady pięciu przemian?
Warto więc pamiętać, że dieta pięciu przemian jest czymś znacznie bardziej złożonym i nie polega tylko na dodawaniu składników w określonej kolejności do potrawy. Tak naprawdę, to kolejność nie jest wcale najważniejsza i nic się nie stanie jeśli najpierw posolimy zupę, a następnie dodamy do niej pieprzu i posypiemy pietruszką. O wiele ważniejsze jest zachowanie właściwych proporcji wszystkich pięciu smaków i zadbanie, aby wszystkie one były obecne w potrawie. To czyni ją smaczną i zrównoważoną energetycznie.
Nie mniej ważne jest, aby danie było dostosowane termicznie do naszych potrzeb – nie powinno nas zbytnio wychładzać ani rozgrzewać – oraz lekkostrawne, co zapewnia właściwe jego przetworzenie przez narządy środkowego ogrzewacza i dostarczenie składników odżywczych do wszystkich komórek ciała.
Posiłki przygotowane w oparciu o dietę pięciu przemian są pyszne i zdrowe nie dlatego, że została zachowana kolejność dodawania ingrediencji, lecz dlatego, że obecne są w niej smaki, reprezentujące wszystkie elementy (przemiany), a to oddziałuje korzystnie na narządy wewnętrzne, a przy okazji na nasze podniebienie.
