Przyjrzyjmy się przez pryzmat prawideł medycyny chińskiej 5 modnym i popularnym dietom. Co powiedziałby o nich specjalista medycyny chińskiej?
Spis treści
Dieta wegetariańska
Nazwa tej diety pochodzi z łacińskiego słowa „vegetare” oznaczającego „ożywiać, rosnąć, rozwijać się”. Jest ona oparta przede wszystkim na warzywach, nasionach roślin strączkowych oraz zbożach. Wegetarianie jedzą także produkty mleczne oraz jajka. Natomiast dieta wegańska eliminuje wszystkie produkty pochodzenia zwierzęcego, a zatem nie tylko mięso i ryby, ale także jajka oraz przetwory produkowane z mleka.
Z punktu widzenia medycyny chińskiej dieta wegetariańska może być dość korzystna dla organizmu, ponieważ obfituje w warzywa oraz urozmaicony zestaw zbóż, kasz i nasion roślin strączkowych. Pewne badania wykazały, że u wegetarian występuje niższe ryzyko wystąpienia niemal wszystkich chorób przewlekłych, także chorób nowotworowych. W diecie tej jednakże należy zwrócić baczną uwagę na właściwą podaż białka oraz na to, jak zostanie ono przyswojone przez organizm. Rośliny strączkowe dostarczają go co prawda pod dostatkiem, ale zostanie w pełni przyswojone tylko wtedy, gdy strączki zostaną połączone ze zbożem, np. soczewica z ryżem. Weganie powinni zawsze brać pod uwagę suplementację witaminy B12.
Nie jest bez znaczenia, że wegetarianizm to nie tylko dieta, a określony styl życia. Wegetarianie odchodzą od starych nawyków żywieniowych, często rezygnują z palenia papierosów, picia kawy i nadmiernej ilości alkoholu, posiłki mają starannie komponowane i przemyślane, prowadzą z reguły aktywny tryb życia i uprawiają sport. Poza tym są bardziej zrównoważeni, pokojowo nastawieni do świata, bardzo często praktykują różne ćwiczenia oddechowe i energetyczne, jak joga, tai-chi, qi gong. To wszystko sprawia, że są spokojniejsi i bardziej przyjaźnie nastawieni do siebie i świata. Żyją w równowadze z naturą i tym można by po części tłumaczyć ich sukces na polu profilaktyki zdrowia. Wiąże się to oczywiście z pracą nad sobą i rozwojem swojej świadomości, czego zewnętrznym wyrazem jest dieta. Tak rozważne podejście do sposobu odżywiania się umożliwia normalne, pełne funkcjonowanie bez skutków ubocznych dla zdrowia. Kobiety wegetarianki mogą urodzić i wykarmić zdrowe dziecko, nie ma żadnych przeciwwskazań do uprawiania nawet ekstremalnych sportów. Nie jedząc mięsa, można czuć się dobrze i być pełnym energii i witalności.
Warunkiem jest racjonalne podejście do żywienia. Jeśli ktoś decyduje się na dietę wegetariańską tylko z powodu aktualnie modnych trendów i zamienia mięso na ciastka, makarony, zapiekanki i słodycze, a białko stara się uzupełnić nadmierną ilością produktów mlecznych, katastrofa zdrowotna jest nieunikniona. Doprowadzi organizm do stanu, w którym wytworzy się nadmierna ilość wilgoci i śluzu (otyłość, zaburzenia metaboliczne i endokrynologiczne), z czym nawet doświadczonemu terapeucie medycyny chińskiej trudno będzie sobie poradzić w krótkim czasie.
Podobnie, jeśli na dietę wegetariańską zdecyduje się osoba z licznymi niedoborami, np. z niedoborem qi i/lub krwi. Przy najmniejszych błędach żywieniowych istniejące niedobory tylko się pogłębią i ich uzupełnienie również potrwa bardzo długo. Wówczas nie wystarczy już tylko terapia dietą, ale konieczne będzie leczenie ziołami i akupunkturą oraz bardzo staranna, codzienna troska o zdrowie. Zawsze pamiętajmy, że łatwiej jest zapobiegać niż leczyć.
O diecie wegetariańskiej również nie powinny myśleć dorastające nastolatki. Może ona w niebezpieczny sposób wpłynąć na ich rozwój i na późniejsze kłopoty z płodnością. Nawet jeśli młoda dziewczyna zdaje sobie sprawę z konieczności uzupełniania niedoborów za pomocą innych składników pokarmowych niż mięso, to zazwyczaj nie ona decyduje o jadłospisie domowym i często, rezygnując z mięsa, nie może liczyć na odmienne menu, w pełni respektujące jej potrzeby.
Z punktu widzenia medycyny chińskiej dieta wegetariańska i wegańska należą do tych najbardziej ochładzających. Stosując tę dietę nieprawidłowo, możemy z czasem doprowadzić do zgaszenia „ognia trawiennego”, co skutkuje wyziębieniem organizmu, osłabieniem odporności, niedoborami energetycznymi, podatnością na różne dolegliwości i osłabieniem układu trawiennego.
Dieta wegetariańska według medycyny chińskiej jest najbardziej odpowiednia dla krzepkich i ciepłokrwistych osób oraz tych, którzy mają problemy z gorącymi stanami zapalnymi i nadmiarem ognia i gorąca w ciele. Takim osobom nawet zalecane jest odstawienie mięsa na kilka tygodni lub miesięcy, aby zrównoważyć organizm. Dietę bezmięsną łatwiej utrzymać w cieplejszym klimacie. Ale jeśli zostanie prawidłowo i racjonalnie ułożona, może dobrze służyć wielu ludziom, chociaż większość lepiej sobie radzi, spożywając dodatkowo niewielkie ilości mięsa i/lub ryb.
Dieta śródziemnomorska
Ten sposób odżywiania się obejmuje w większości całościowe i naturalne pokarmy. Tradycyjna dieta śródziemnomorska obfituje w owoce, warzywa, chleb i inne zboża, oliwę i ryby, co sprawia, że zawiera dużo tłuszczów nienasyconych i błonnika, a mało szkodliwych tłuszczów nasyconych. Poza tym ważną kwestię stanowi fakt, że najczęściej produkty wykorzystywane w tej diecie pochodzą z tego dokładnie regionu, tam są produkowane i pozyskiwane. Mamy więc świeżo złowione ryby, dobrej jakości oliwę, regionalnie uprawiane warzywa i owoce sezonowe, obfitujące w witaminy, antyoksydanty i błonnik, dojrzewające naturalnie na słońcu, a nie w kontenerach w drodze z jednego kontynentu na drugi. Produkty są świeże, dojrzałe, pełne wartości odżywczych i energii, którą mogą przekazać ludziom.
Regularnie jest tam również spożywane czerwone wino (miejscowego pochodzenia), znane ze swych ochronnych i przeciwutleniających właściwości oraz zdolności do regulacji poziomu cholesterolu.
Z perspektywy medycyny chińskiej dieta śródziemnomorska w swym oryginalnym, niezmodyfikowanym wymiarze jest w pełni zrównoważona i na ogół podobna do tradycyjnych wzorców odżywiania w Chinach. Dieta taka jest urozmaicona i elastyczna, zapewnia wszystkie składniki odżywcze i jest uważana za właściwą dla układu pokarmowego i wspierającą narządy trawienne.
Dieta paleolityczna
Ten sposób odżywiania wyklucza całkowicie wszelkie zboża i rośliny strączkowe, cukier, nabiał oraz pokarmy przetworzone. Należy za to jeść mnóstwo świeżych warzyw i owoców, chudego mięsa, ryb i orzechów. Dieta taka opiera się na przekonaniu, że przez 2,5 miliona lat ludzki zestaw genów niewiele się zmienił, w związku z czym nasze potrzeby odżywcze są podobne do potrzeb naszych przodków z epoki paleolitycznej i dlatego zwyczaje żywieniowe powinny odzwierciedlać dietę tamtych czasów.
W produktach spożywanych w ówczesnej epoce dominowały pokarmy pochodzenia zwierzęcego, zwłaszcza mięso dziko żyjących zwierząt. Jest ono chudsze i zawiera więcej kwasów tłuszczowych omega-3. W diecie paleolitycznej zdecydowanie przeważają produkty o niskim indeksie glikemicznym i wysokiej zawartości tłuszczów nienasyconych. Jest w niej o wiele więcej białka w stosunku do węglowodanów, spore źródło energii stanowią tłuszcze; charakterystyczna jest niska zawartość soli przy stosunkowo wysokiej zawartości potasu. Poziom błonnika również kształtuje się na wysokim poziomie. Analiza szkieletów przedstawicieli dawnych plemion zbieracko-łowieckich wykazała, że ludzi ci w większości byli zdrowi, szczupli i mieli mocne kości. Sprawdzono, że spożywanie tego typu produktów wpływa korzystnie na osoby cierpiące z powodu rozmaitych schorzeń, takich jak: celiakia, stwardnienie rozsiane, zespół przewlekłego zmęczenia, cukrzyca, otyłość, osteoporoza i inne.
Biorąc pod uwagę zasady tej diety, tradycyjna medycyna chińska postrzega ją jako dość zrównoważoną. Należy jednak poważnie zastanowić się nad kwestią jakości produktów, do których mamy dostęp obecnie, w porównaniu z jakością tych, które były dostępne 2,5 miliona lat temu. Istnieje ogromna różnica pomiędzy dziko żyjącymi, zdrowymi, szczupłymi zwierzętami z epoki paleolitu a pochodzącymi z dzisiejszych hodowli, nafaszerowanymi antybiotykami i sterydami zwierzętami współczesnego przemysłu spożywczego. Tak samo jak istnieje różnica pomiędzy dziko rosnącymi, a hodowanymi roślinami. W porównaniu z tamtą epoką dziś istnieją zasadnicze różnice w składzie gleby i wód, biorąc pod uwagę zanieczyszczenie środowiska, w jakim obecnie przyszło nam żyć i odżywiać się. Uzyskanie zatem prawdziwych korzyści z takiej diety byłoby możliwe jedynie przy znalezieniu zaufanych źródeł najlepszej jakości mięsa, ryb oraz warzyw i owoców.
Poza tym należałoby uwzględnić znaczne różnice w trybie życia, jakie prowadziły paleolityczne plemiona, a jaki prowadzimy obecnie. Z pewnością inne zapotrzebowanie energetyczne miał myśliwy, który musiał się najpierw nabiegać za swoją ofiarą, a następnie ją przywlec do jaskini i oprawić, niż współczesny pracownik biurowy, który spędza większość czasu przed komputerem, jedzie do pracy samochodem, a do biurowca wjeżdża ruchomymi schodami. Aczkolwiek trzeba przyznać, że taki sposób odżywiania się zapewnia małą podaż kalorii, produkty o niskim indeksie glikemicznym i znacznie lepsze proporcje między białkiem, tłuszczami i węglowodanami, niż konwencjonalna dieta współczesnego człowieka.
Dieta oparta na produktach o niskim indeksie glikemicznym
Indeks glikemiczny jest wartością, która informuje nas, o ile wzrósł poziom cukru w naszym krwiobiegu po spożyciu określonego produktu spożywczego. Indeks glikemiczny dotyczy tylko węglowodanów, ponieważ tłuszcze i białka nie powodują wysokiego wzrostu poziomu glukozy. Pokarmy o niskim indeksie glikemicznym powoli uwalniają cukier do krwi, zapewniając organizmowi stabilną dostawę energii oraz dając dłuższe uczucie nasycenia po posiłku. Im mniejszy indeks glikemiczny produktu, tym mniejszy wzrost glikemii (poziomu cukru) po posiłku.
Wysoka wartość indeksu glikemicznego powoduje szybki i krótkotrwały wzrost glikemii, co skutkuje ponownym uczuciem głodu wkrótce po spożyciu posiłku. Co więcej, wiąże się to z gwałtownym wyrzutem insuliny, której zadaniem jest jak najszybsze obniżenie poziomu cukru we krwi. Im częściej generujemy wysokie stężenia insuliny we krwi, tym bardziej prawdopodobne jest rozwinięcie oporności na działanie tego hormonu. Insulinooporność powstaje zatem wraz z nadmiernym spożyciem cukrów, produktów przetworzonych i o wysokim indeksie glikemicznym. Jest to prosta droga do wystąpienia chorób o podłożu metabolicznym, takich jak cukrzyca typu 2, otyłość, nadciśnienie tętnicze, podwyższony poziom cholesterolu, zaburzenia hormonalne i wiele innych schorzeń (link: otyłość, cukrzyca typu 2).
Tradycyjna medycyny chińska również uważa, że dieta zawierająca głównie produkty o wysokim indeksie glikemicznym (cukier, słodycze, wyroby z pszennej mąki, tłuszcze nasycone, żywność przetworzona, rafinowana, gotowa, konserwowana) prowadzi do wzorców chorobowych związanych z gorącem, śluzem i wilgocią oraz do wyczerpania funkcji śledziony i pozostałych narządów trawiennych. Dlatego warto zapoznać się z wartościami indeksu glikemicznego dla poszczególnych produktów i tylko te z niskim umieścić w swoim jadłospisie.
Dieta makrobiotyczna
W wielu źródłach przeczytamy, że dieta ta opiera się na zasadach starożytnej chińskiej medycyny, ale mimo że z pozoru ma podobne koncepcje, w wielu kwestiach dostrzec w niej można sprzeczności i różnice. Współczesna wersja tego sposobu odżywiania się jest raczej adaptacją tradycyjnej diety japońskich wieśniaków sprowadzoną do zachodnich realiów.
Makrobiotyka jest sposobem odżywiania opartym na zgodzie z prawami natury. Podstawowe składniki tej diety stanowią pełne ziarna zbóż z dodatkiem warzyw, roślin strączkowych i owoców. Produkty pochodzenia zwierzęcego stanowią jedynie znikomy procent jadłospisu. Podstawą diety makrobiotycznej są rośliny, a zwłaszcza pełnoziarniste wyroby zbożowe. Dieta makrobiotyczna kładzie nacisk na spożywanie produktów świeżych, sezonowych i dobrej jakości. Zdrowe odżywianie bazuje tutaj na komponowaniu posiłków z pokarmów roślinnych w stanie naturalnym, jak najmniej przetworzonym. Pokarmy pochodzenia zwierzęcego, takie jak zsiadłe mleko, kefir, jogurt, twaróg, masło, ryby czy jajka mogą być jedynie dodatkiem do diety. Poza tym nie wolno łączyć produktów białkowych z węglowodanami.
Według założeń makrobiotyki żywność dzielimy na yin, reprezentującą pierwiastek żeński, i yang, który reprezentuje pierwiastek męski. Yin wznosi się i rozszerza na zewnątrz, obejmuje smak słodki, ostry i kwaśny. Natomiast yang jest energią skierowaną do wewnątrz, opada i zaciska, a dominuje w niej smak gorzki i słony. Utrzymanie równowagi i harmonii między yin i yang to główna zasada diety makrobiotycznej. Dla wielu ludzi makrobiotyka to także określona filozofia życia, która wykracza często poza założenia związane tylko z konkretną dietą.
Z punktu widzenia tradycyjnej medycyny chińskiej makrobiotyka jest wadliwym systemem, nadającym nadmierne znaczenie podziałowi żywności na yin i yang, a jednocześnie nieobejmującym całego spektrum energetycznego pożywienia. Poza tym odwraca ona tradycyjne pojęcia yin i yang – w medycynie chińskiej yin kieruje się ku ziemi i w dół i obejmuje takie smaki jak kwaśny, słony i gorzki, natomiast yang porusza się w górę i na zewnątrz, a przypisuje się mu smak słodki i ostry. Ewidentnie zatem brakuje tu zgodności.
Ponadto w medycynie chińskiej zazwyczaj nie charakteryzuje się produktów żywnościowych pod względem przynależności do aspektu yin lub yang. Najczęściej pożywienie jest klasyfikowane według temperatury, smaku, kierunku działania oraz wpływu na narządy. W makrobiotyce brakuje zrozumienia aspektu temperatury, co jest z kolei niezmiernie istotne w tradycyjnej dietetyce chińskiej.
Wadą systemu makrobiotycznego jest również jest tendencja do narzucania dogmatycznych zasad, które nie zawsze korelują z rzeczywistością. Trudno jest dopasować każdego pacjenta do jednego sztywnego wzoru dietetycznego i restrykcyjnie egzekwować przestrzeganie jego reguł. Podejście medycyny chińskiej do diety jako sposobu odżywiania się, jest dużo bardziej praktyczne, osiągalne i łatwiejsze do zrealizowania.
Makrobiotyczny sposób odżywiania się, nadmiernie wypełniony zakazami i nakazami, może prowadzić do niezdrowej obsesji. W medycynie chińskiej zaś chodzi głównie o doprowadzenie do zrównoważenia istniejących dysharmonii, po czym można troszkę rozluźnić skrajne zasady.
Dieta vs indywidualizm
Niezależnie od dużej różnorodności oferowanych diet z perspektywy tradycyjnej medycyny chińskiej najważniejsze jest zachowanie równowagi oraz dopasowanie systemu odżywiania do indywidualnych potrzeb jednostki. Ta zasada zawsze przyświeca wszystkim metodom terapii w medycynie wschodniej. Niezależnie, czy leczenie kończy się na ustaleniu właściwej diety, czy też zostaje uzupełnione ziołami lub innymi zabiegami, niezbędne jest ustalenie wzorca chorobowego u danego pacjenta, zdefiniowanie niedoborów lub nadmiarów energetycznych i właściwa diagnoza jego zaburzeń. To dopiero pozwoli na wybór właściwej terapii. Na tym opiera się również wybór odpowiednich produktów żywieniowych, które pozwolą na powrót do pełnej harmonii organizmu, a jednocześnie nie będą stanowić dla pacjenta restrykcji, których nie będzie on w stanie przestrzegać. Należy pamiętać, że dieta ma być dopasowana do człowieka i jego rzeczywistości, a nie człowiek ma być podporządkowany restrykcjom dietetycznym.
