Co zrobić, gdy nastolatek się od nas odsuwa? Jak z nim rozmawiać, by nie wywołać kłótni? Te pytania często padają podczas konsultacji u psychologa. Rodzice szukają pomocy, gdy czują, że tracą bliskość ze swoim dorastającym dzieckiem. Obawiają się jednocześnie o jego bezpieczeństwo. Młodzież boryka się bowiem z licznymi problemami, zaczynając od zaniżonej samooceny, zaburzeń odżywiania, kończąc na uzależnieniach (sprawdź: dlaczego nastolatki biorą narkotyki i dopalacze) [1].
Próby naprawiania relacji bardzo często kończą się niepowodzeniem, a zaburzone relacje szkodzą nie tylko rodzicom, ale przede wszystkim dzieciom. Bardzo często rodzice w takich sytuacjach próbują zmienić dziecko. Dojrzewania nie da się jednak zatrzymać i nie możemy obwiniać dziecka za to, że się zmienia. Doskonale ujął to Jesper Juul, znany duński terapeuta – „Nastolatki robią to, co muszą, one dorastają” [2].
Spis treści
Czy wszystkiemu winne są hormony?
Powszechnie uważa się, że głównym powodem kłótni między nastolatkami a ich rodzicami są szalejące hormony dziecka. Wahania nastroju, wybuchowość i impulsywność, które królują w wieku adolescencji, na pewno nie pomagają w budowaniu bliskich relacji. Nie jest to jednak główny i jedyny powód zaburzenia więzi.
Równie dużą (a nawet większą) rolę w budowaniu poprawnych relacji odgrywają rodzice. Często narzekamy na to, że dorastające dziecko się zmieniło, zaczyna się izolować, ma inne zainteresowania i nie jest chętne do wspólnych rozmów. Zapominamy jednak, że nasze zachowanie względem dziecka nie zawsze jest odpowiednie, biorąc pod uwagę jego wiek. Dorastające dzieci często traktujemy tak, jak traktowaliśmy je do tej pory, gdy miały 8–9 lat. To duży błąd, bo potrzeby nastolatka są zupełnie inne.
Warto więc pamiętać o tym, by zmienić zupełnie sposób komunikowania się ze swoim dzieckiem. Jest to już przecież zupełnie inny człowiek niż jeszcze rok temu.
Jak zrozumieć nastolatka – 6 ważnych potrzeb dorastającego dziecka
Czego unikać w rozmowach z nastolatkami?
Sposób, w jaki zwracamy się do swojego dziecka, jakich słów używamy i jakie polecenia wydajemy, powinien być dostosowany do jego wieku. W komunikacji z nastolatkiem o wiele lepiej jest przyjąć pozycję partnerską niż z góry nakazującą. Dorastające dziecko chce być traktowane na równi, z poszanowaniem jego indywidualności. Ma do tego pełne prawo.
Warto przyjrzeć się codziennym rozmowom i sposobowi, w jaki mówimy do naszych dzieci. Czy nie staramy się zbytnio kontrolować i ograniczać naszego nastolatka? Czy nie próbujemy narzucić własnego zdania – bo przecież jako rodzice najlepiej wiemy, co jest dla niego dobre? Czy nie próbujemy „ulepić” go na swoje podobieństwo? Te pytania są bardzo ważne, bo w ferworze codzienności nie dostrzegamy drobnych komunikatów, które między słowami wysyłamy do dzieci.
Czego należy się wystrzegać?
1. Nadmierna kontroli
Dorastające dziecko jest bardzo wyczulone na wszelkie przejawy kontroli. Wynika to z jego potrzeby wolności, która odgrywa kluczową rolę w wieku dojrzewania. To właśnie dlatego, wszelkie próby dopytywania się o to, gdzie było i co robiło, spotykają się z agresją ze strony nastolatka. Nawet jeśli intencją rodziców nie była kontrola, to niestety nastolatki tak to często interpretują.
W rozmowie z dorastającym dzieckiem warto więc unikać nadmiernego wypytywania o to, jak spędziło dzień. Jeżeli unika odpowiadania na takie pytania, to należy odpuścić i zaakceptować granicę, jaką postawił nam młody człowiek. Dzięki temu unikniemy kłótni i damy adolescentowi przestrzeń i wolność.
Doskonałą metaforę relacji rodzic – nastolatek przedstawia Michelle Icard, autorka i edukatorka w sprawach rodzicielskich. Porównuje ona rodzica do brzegu basenu, w którym nastolatek pływa. Rodzic stoi obok, nie ingeruje i nic nie narzuca. Po prostu stoi i obserwuje. Jest ostoją, do której nastolatek zawsze może podpłynąć, by odpocząć [3].
2. Nakazy i zakazy
Dorastające dzieci łamią zasady. Robią to, by sprawdzać i przesuwać granice, jakie nakładają im rodzice i społeczeństwo. To istotny czynnik budowania własnej tożsamości i własnych zasad moralnych. Jeżeli rozmowa między nastolatkiem a rodzicami oparta jest na nakazach i zakazach, to prawie pewne jest to, że zakończy się kłótnią.
Istotną kwestią jest stawianie granic i komunikowanie zasad, jakie panują w domu. Tego nie możemy odpuścić. Warto jednak pamiętać, by oprócz nakazów i zakazów były także przywileje i przestrzeń do wolności. Pozwólmy dziecku na samodzielnee doświadczanie i uczenie się na własnych błędach. W inny sposób nastolatek nigdy nie stanie się niezależnym dorosłym człowiekiem.
3. Narzucanie własnego zdania
Jednym z największych wyzwań, jakie stoją przed rodzicami, jest moment, w którym dziecko zaczyna wyraźnie iść swoją drogą. I nie chodzi tu o buntowniczego dwulatka, który chce wybrać inny kolor bluzki, tylko o własną drogę życiową i plany na przyszłość adolescenta. Nie zawsze ten wybór jest zgodny z wyobrażeniami i oczekiwaniami rodziców.
Uszanowanie zdania nastolatka i nieingerowanie w jego decyzje to trudna lekcja do odrobienia. Warto jednak pozwolić swojemu dziecku na popełnianie błędów i deptanie własnej ścieżki, nawet jeśli wydaje nam się ona niewłaściwa.
Jak nastolatki radzą sobie z izolacją w trakcie pandemii COVID-19?
Szczera rozmowa o wzajemnych potrzebach
Częstym powodem kłótni między nastolatkami a ich rodzicami jest brak zrozumienia własnych potrzeb. Nastolatkowie nie rozumieją, dlaczego rodzice mają takie oczekiwania, a rodzice nie rozumieją, dlaczego ich dzieci nagle się tak mocno zmieniły. Kluczem do porozumienia jest szczera rozmowa o wzajemnych potrzebach.
Warto usiąść w spokojnym miejscu, gdzie wszyscy czują się swobodnie, i rozpocząć rozmowę na temat swoich potrzeb. Niech każdy członek rodziny powie, czego potrzebuje, by czuć się dobrze. Czy jest to większa decyzyjność w rodzinnych sprawach? A może brak przekleństw i łagodniejszy język komunikacji? Każdemu przecież przeszkadza co innego. Na tej podstawie można ustanowić nowe zasady, jakie obowiązują w domu.
Rozwiązywanie konfliktów
Wybuchowość, drażliwość i intensywność w wyrażaniu emocji to cechy, które są często spotykane u nastolatków. Dorastające dzieci są bardzo wyczulone na krytykę, narzucanie własnego zdania i brak zrozumienia. Stąd tylko jeden krok do intensywnej kłótni, która buduje mur między dzieckiem a rodzicem.
Rozwiązywanie konfliktów z poszanowaniem drugiej strony to jedna z najważniejszych umiejętności, których warto się nauczyć. Zasady komunikacji bez przemocy, pełnej empatii i zrozumienia, pomagają rozwiązać nawet najtrudniejszy konflikt.
Podstawą rozwiązywania konfliktów bez przemocy (słownej, emocjonalnej, fizycznej) są dwa składniki: empatia w wysłuchaniu drugiej osoby oraz wyrażenie własnych potrzeb. W komunikacji z nastolatkiem (i nie tylko!) nie powinno być miejsca na obwinianie, wzbudzanie poczucia winy, zawstydzanie, manipulowanie czy krytykowanie. Tego nikt nie lubi i najczęstszą konsekwencją jest wtedy wycofanie się lub atak. A tego przecież nie chcemy, prawda? Wiele na temat komunikacji bez przemocy pisze w swoich książkach Marshall B. Rosenberg [4]. Warto się z nimi zapoznać, aby zacząć budować nowe nawyki w rodzinnych rozmowach.
Dorastanie dziecka wcale nie musi wiązać się z rozluźnieniem rodzinnych więzi. Trzeba jednak zaakceptować to, że ta relacja będzie wyglądała zupełnie inaczej niż do tej pory. Młody człowiek wkracza powoli w dorosłość i my jako rodzice musimy mu na to pozwolić. I choć wspólne wieczory pełne przytulania i radosnego śpiewania mogą odejść w zapomnienie, to na ich miejsce pojawią się nowe, pełne miłości i radości chwile.
Jak wytrzymać z nastolatkiem?
Źródła:
- Instytut Matki i Dziecka (2020). Jakie są polskie nastolatki? Raport HBSC 2020 – komunikat prasowy. Pobrane z https://imid.med.pl/pl/aktualnosci/jakie-sa-polskie-nastolatki-raport-hbsc-2020
- Juul, J. (2014). Kiedy kończy się wychowanie? Podkowa Leśna: Wydawnictwo MiND.
- Icard, M. (2021). Jak dogadać się z nastolatkiem? Warszawa: Wydawnictwo Edgar.
- Rosenberg, M.B. (2011). Porozumienie bez przemocy: o języku serca. Warszawa: Wydawnictwo Czarna Owca.
