Mówi się, że depresja jest chorobą naszych czasów. Pomimo rozwoju medycyny, dostępu do leków i psychoterapii, z roku na rok coraz więcej osób cierpi na depresję. Zgodnie z szacunkami Institute for Health Metrics and Evaluation zaburzenia depresyjne były drugimi (po zaburzeniach lękowych) najczęściej występującymi zaburzeniami psychicznymi.
A NFZ szacuje, że aż 1 mln Polaków cierpi na zaburzenia depresyjne [1]. Problem ten dotyczy nie tylko osób dorosłych, nastolatków, ale także dzieci (sprawdź: jak rozpoznać depresję u dzieci).
Spis treści
Przyczyny depresji u nastolatków
Przyczyn depresji u nastolatków jest wiele. Mają na nią wpływ:
- czynniki biologiczne – takie jak zmiany hormonalne i predyspozycje genetyczne
- czynniki psychogenne – niska samoocena, nadmierna nieśmiałość, wysoka wrażliwość, brak stabilizacji, duży stres
- czynniki środowiskowe – problemy w szkole i w rodzinie, zawód miłosny
U młodzieży ze względu na dojrzewanie bardzo dużą rolę odgrywają zmiany hormonalne. Szalejące hormony sprzyjają stanom depresyjnym, chwiejnym emocjom i nagłym wybuchom płaczu. Dodatkowo zmieniające się ciało, a co za tym idzie, porównywanie się z rówieśnikami, sprzyja pojawieniu się kompleksów i niskiej samooceny.
Wiek adolescencji jest też czasem, w którym rówieśnicy odgrywają największą rolę. Wystarczy lekka krytyka, odrzucenie przez konkretną grupę społeczną czy nieodwzajemnione uczucia i nastolatek popada w otchłań smutku. Dodatkowo trudności z porozumieniem się z rodzicami i dorosłymi pogłębiają ten smutek, który z czasem przeradza się w depresję.
Jak nastolatki radzą sobie z izolacją w trakcie pandemii COVID-19?
Depresja u nastolatków – objawy
Depresja u nastolatków, podobnie jak depresja u osób dorosłych, może objawiać się w różny sposób. Objawy depresji u nastolatków często się także wykluczają, dlatego niezbędne jest całościowe spojrzenie na człowieka i na jego sytuację życiową.
Najczęstsze objawy depresji u nastolatków [2]
- obniżony nastrój (smutek, rozdrażnienie)
- wahania nastroju i niestabilność emocjonalna
- lęk przed przyszłością
- trudności w nauce (obniżona koncentracja, trudności w zapamiętywaniu)
- uczucie nudy i niedostrzeganie źródeł przyjemności
- brak dbałości o własny wygląd
- zachowania impulsywne i agresywne
- zachowania łamiące normy społeczne
- spadek sprawności i złe samopoczucie
- nadmierna senność lub bezsenność
- zmiana apetytu
- natręctwa
- samookaleczanie
- wycofanie społeczne i niechęć do nawiązywania kontaktów
- niska samoocena i brak poczucia własnej wartości
- dolegliwości somatyczne (bóle brzucha, głowy)
- myśli lub próby samobójcze
Czego nie mówić osobie z depresją?
Burza hormonalna czy depresja?
Istotnym czynnikiem, dla którego depresja w wieku nastoletnim jest tak trudno rozpoznawalna, jest mylenie jej z kryzysem adolescencji. Rodzice i nauczyciele bardzo często bagatelizują objawy depresji u nastolatków, bo myślą, że zmiana zachowania jest skutkiem burzy hormonalnej. W tym wieku powszechne są zmiany nastrojów, intensywne i wybuchowe emocje, nadwrażliwość, wycofanie i zamknięcie się w sobie. Łatwo więc o pomyłkę.
Istotnym czynnikiem rozróżniającym kryzys adolescencji od depresji jest nasilenie stanów negatywnych i długość ich występowania. Jeżeli nastolatek jednego dnia jest smutny i rozdrażniony, a następnego dnia z uśmiechem na twarzy idzie z przyjaciółmi do kina, to jest to naturalne zjawisko w tym wieku. Jeżeli natomiast smutek, wycofanie i rozdrażnienie utrzymują się dłużej (około 2 tygodni), to jest to już silny sygnał alarmowy! Podobnie wygląda intensywność emocji. Gdy smutek jest tak silny, że dziecko ma problemy z koncentracją, nie ma apetytu, przestaje się interesować swoimi pasjami, to zdecydowanie warto zasięgnąć porady u specjalisty.
Warto pamiętać, że burza hormonalna, a co za tym idzie, zmienność nastrojów – zachowania ryzykowne, wycofanie, intensywność przeżywanych emocji – to naturalne zjawiska w okresie adolescencji. Smutek, rozdrażnienie i wycofanie utrzymujące się powyżej 2 tygodni to już powód do niepokoju.
Ukrywanie depresji u nastolatków
O depresji mówi się także „choroba ukryta”, ponieważ znaczna część osób cierpiących na depresję ukrywa swoje dolegliwości przed społeczeństwem. Powszechny jest widok osoby cierpiącej na depresję, która na co dzień chodzi z uśmiechem na twarzy. Zakłada tak zwaną maskę, by nikt się nie domyślił, co w głębi serca przeżywa.
Najczęściej depresję ukrywają osoby w wieku adolescencji. Jest to jeden z powodów, dla których tak trudno diagnozować depresję wśród nastolatków. Tuszowanie objawów depresji powoduje, że rodzice i nauczyciele najczęściej nie zdają sobie sprawy z tego, jak cierpi ich dziecko.
O depresji dowiadują się dopiero wtedy, gdy nastolatek popada w tarapaty związane z prawem (co jest formą ucieczki przed trudnymi emocjami), ma trudności w nauce lub podejmuje próbę samobójczą. Powszechne jest zdziwienie rodziców, których dziecko próbowało odebrać sobie życie. Mówią wtedy: „Była taka uśmiechnięta i radosna. Nie sprawiała żadnych problemów”. Za tym stoi właśnie mechanizm ukrywania depresji.
Niewidzialna nastoletnia depresja: jak pomóc nastolatkowi wyjść z depresji?
Dlaczego nastolatki ukrywają swój smutek?
Powodów, dla których dzieci w wieku dorastania ukrywają depresję, jest wiele. Do najczęstszych zaliczamy: potrzebę bycia lubianym, strach przed oceną, bagatelizowanie swoich objawów, niskie poczucie własnej wartości.
1. Potrzeba bycia lubianym
Każdy z nas w jakimś stopniu boi się oceny ze strony społeczeństwa. Nastolatki są na tę obawę szczególnie narażone. W tym wieku potrzeba przynależenia do grupy rówieśników oraz potrzeba bycia lubianym jest niezwykle silna. Powszechnie wiadomo, że osoby radosne i uśmiechnięte są bardziej lubiane i akceptowane. Nastolatek zrobi więc wszystko, by ukryć swoje negatywne nastroje. Ze wszystkich sił będzie starał się być uśmiechnięty, towarzyski i dowcipny. Nawet jeśli w środku płacze z rozpaczy.
2. Strach przed oceną
Depresja, pomimo powszechności występowania i licznych kampanii medialnych, wciąż jest uważana za chorobę wstydliwą. Nastolatkowie boją się, że inni (w szczególności rówieśnicy) pomyślą o nich negatywnie bądź ich wyśmieją. Wolą więc ukrywać swój smutek, by nie narażać się na ataki ze strony otoczenia.
3. Bagatelizowanie objawów depresji
Niemówienie o depresji i ukrywanie jej objawów jest również związane z bagatelizowaniem tej choroby. Dorastające dzieci często myślą: „to tylko smutek”, „to wina hormonów”, „nie będę dramatyzować”. Tymczasem krok po kroku zwykły smutek przeradza się w ciężką, kliniczną postać depresji, z której bez wsparcia trudno będzie wyjść.
4. Niskie poczucie własnej wartości
Z depresją silnie skorelowane jest niskie poczucie własnej wartości. Cierpiący na tę chorobę bardzo często mają poczucie, że nie zasługują na pomoc. Wolą udawać, że wszystko jest w porządku – także dlatego, że nie chcą sprawiać kłopotu rodzicom czy przyjaciołom.
Warto zaznaczyć, że symptomy depresji można ukryć tylko do pewnego poziomu tej choroby. W ciężkich postaciach klinicznych osoba chora nie ma już siły udawać, że wszystko jest w porządku. Dlatego ukrywanie depresji nie jest rozwiązaniem i nie powoduje, że problem zniknie. Warto o tym pamiętać.
Tomasz Zieliński: usłyszeć dziecko na czas
Samobójstwo – największe zagrożenie w depresji
Depresja u młodzieży bardzo często jest bagatelizowana i uważana za „fanaberię” czy chęć zwrócenia na siebie uwagi. To bardzo szkodliwe przekonania. Ważnym problemem towarzyszącym depresji są tendencje samobójcze, dlatego uznaje się, że należy ona do chorób śmiertelnych.
Ryzyko popełnienia samobójstwa u młodzieży jest duże również ze względu na niedojrzałość układu nerwowego i co za tym idzie, problem z realną oceną sytuacji. Osoby dorosłe częściej szukają pomocy i bardziej rozumieją mechanizm powstawania depresji. Dla nastolatka nawet najmniejszy kłopot może okazać się trudem nie do przejścia. Młody człowiek nie ma bowiem wypracowanych mechanizmów radzenia sobie z trudnymi sytuacjami.
Bardzo istotne jest więc to, by do nastolatka chorującego na depresję podejść wyjątkowo czule i uważnie.
Depresja nastolatków – leczenie
Aby zdiagnozować depresję, niezbędna jest wizyta u lekarza psychiatry. Niestety wiele nastolatków czuje duży opór przed wizytą lekarską u lekarza psychiatry, ponieważ często, w ich przekonaniu, wiąże się ona ze wstydem. Zmuszanie dziecka do wizyty u lekarza nie jest dobrym rozwiązaniem, ponieważ to chory musi wyrazić, że potrzebuje pomocy. Tylko takie działanie przynosi pozytywny efekt.
Na szczęście oprócz wizyty u lekarza psychiatry jest jeszcze wiele form pomocy. Dobrym pomysłem jest rozpoczęcie psychoterapii. Ta forma leczenia jest dużo bardziej akceptowalna przez młode pokolenie. Posiadanie własnego psychoterapeuty powoli staje się normą. Psychoterapeuta z czasem może zasugerować, że konieczne jest leczenie farmakologiczne, i przekonać chorego nastolatka do wizyty u lekarza.
Doraźną pomocą są także telefony zaufania oraz sprawdzone fora internetowe. Pomoc tam znajdą nie tylko dzieci z problemem depresji, ale także ich rodzice, nauczyciele i opiekunowie (sprawdź: jak wspierać dziecko z depresją).
Najlepszą i jednocześnie najmniej docenianą formą pomocy dzieciom z depresją jest relacja z rodzicami. Nawet najnowocześniejsze leki i wizyta u świetnego psychoterapeuty nie pomogą, jeżeli w domu nie ma silnych i zdrowych relacji z rodzicami (sprawdź: jak rozmawiać z nastolatkiem). Miłość, szacunek, akceptacja, poczucie bycia ważnym i dostrzeganym – to podstawowe potrzeby każdego członka rodziny. Warto więc jednocześnie pracować nad ich zaspokojeniem.
Depresja jest chorobą uleczalną. Nastolatek, który cierpi na depresję, wcale nie musi borykać się z nią przez całe życie. Odpowiednio zaopiekowany przez rodzinę i specjalistów może pokonać depresję i wynieść z tego doświadczenia cenną lekcję.
Jak zrozumieć nastolatka – 6 ważnych potrzeb dorastającego dziecka
Żródła:
- NFZ (2020). NFZ o zdrowiu. Depresja. Warszawa: Centrala Narodowego Funduszu Zdrowia. Pobrane z https://ezdrowie.gov.pl/portal/home/zdrowe-dane/raporty/nfz-o-zdrowiu-depresja
- Strelau, J., Doliński, D. (2016). Psychologia akademicka. Tom 2. Sopot: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
