Bylica piołun – właściwości, działanie lecznicze i zastosowanie piołunu

Bylica piołun, popularnie zwana po prostu piołunem, to ziele pochodzące z rodziny Asteraceae (astrowate). Jej łacińska nazwa – Artemisia absinthum L. – pochodzi od imienia greckiej bogini łowów, opiekunki lasów i zwierząt, Artemidy (ang. Artemis). W języku polskim ziele to określa się również jako „panieńskie ziele”, „psią rutę” lub „absynt”.

Bylica pospolita a piołun

Nazwa „bylica piołun” może być czasami mylnie kojarzona z innymi gatunkami bylic. Podobnym gatunkiem jest np. bylica pospolita (łac. Artemisia vulgaris). Należy do tej samej rodziny i rodzaju co piołun, jednak nie jest kwalifikowana jako roślina lecznicza. Ogólnie wszystkie bylice charakteryzują się gorzkim smakiem i aromatycznym zapachem, jednak większość z nich to zwykłe chwasty, bez walorów użytkowych.

Natomiast bylica piołun to od wieków stosowana szeroko w ziołolecznictwie roślina, ceniona ze względu na swoje liczne właściwości lecznicze. Znana jest i wykorzystywana w większości krajów całego świata.

Jak wygląda piołun?

Bylicę piołun poznać można po zamszowej, białawej lub srebrno-zielonkawej łodydze i szarozielonych, pierzastych liściach oraz bulwiastych, żółtych kwiatkach, zebranych w drobne, kuliste kwiatostany. Cechuje się charakterystycznym, ziołowym zapachem.

Z wyglądu piołun nie jest spektakularnie atrakcyjną rośliną. W Polsce porasta nieużytki, miejsca kamieniste, skarpy, skraje lasów i drogi. W wielu krajach w Europie i w Stanach Zjednoczonych jest uprawiany dla swych właściwości leczniczych. Surowcem wykorzystywanym w lecznictwie są liście lub całe ziele bylicy piołun. Jego korzystne dla zdrowia działanie uwarunkowane jest składem chemicznym rośliny.

Krokosz barwierski – właściwości i działanie lecznicze kwiatów i oleju z krokosza

Ziele piołunu – skład chemiczny

Jakie związki odpowiadają za właściwości lecznicze piołunu? Bylica piołun należy do surowców gorzkich. Nieprzypadkowo w języku polskim funkcjonuje powszechne określenie: „gorzki jak piołun”. W istocie, trudno jest znaleźć bardziej gorzkie niż piołun ziele. Za działanie surowca odpowiadają takie składniki, jak przede wszystkim:

• gorycze – związki o budowie laktonów seskwiterpenowych, do których należą tu: absyntyna, artabsyna i anabsyntyna
• olejek eteryczny – drugi co do ważności składnik chemiczny surowca. W dużej mierze to on właśnie determinuje właściwości i zastosowanie piołunu. W zależności od pochodzenia oraz warunków zbioru i suszenia zawartość olejku eterycznego w surowcu może być różna. Głównymi składnikami olejku są tujon, tujol i chamazulen, chociaż obecne są w nim również mircen, pinen, limonen, kamfora i wiele innych.
• flawonoidy – wśród których można wymienić np. artemetynę
• garbniki
• sole mineralne – szczególnie potas
• kwasy organiczne

Ciekawostka: Piołun służy między innymi do wyrobu napoju alkoholowego, powszechnie znanego jako absynt. Ta silna nalewka z piołunu była onegdaj bardzo modna, szczególnie wśród artystów żyjących w XIX wieku. Z czasem jednak zakazano produkcji i sprzedaży absyntu, gdyż miał powodować uzależnienie i halucynacje. To właśnie jeden ze składników olejku piołunowego – tujon – został „oskarżony” o tego typu szkodliwe skutki spożywania absyntu. Później okazało się, że absynt wcale nie jest tak niebezpieczny i psychoaktywny, jak sądzono, a uzależnienie i halucynacje wynikały po prostu z nadużywania wysokoprocentowego trunku.

Dziś absynt jest legalnie sprzedawanym alkoholem, lecz jego producenci muszą przestrzegać określonych prawem norm zawartości tujonu w jednostce objętości trunku. Tujon bowiem, przyjmowany w nadmiarze, wywiera toksyczny efekt na centralny układ nerwowy. Blokuje on kwas GABA (neuroprzekaźnik o działaniu uspokajającym), co powoduje nadmierne pobudzenie. Możliwe są halucynacje, bezsenność czy drgawki.

Bylica piołun – właściwości lecznicze

Obecne w surowcu składniki odpowiadają za działanie piołunu. Dzięki ich zawartości działa on:

• żółciotwórczo
• żółciopędnie
• pobudzająco na wydzielanie soków trawiennych – związki gorzkie w piołunie wywołują podrażnienie zakończeń nerwowych w kubkach smakowych na języku. Prowadzi to do zwiększenia produkcji soku żołądkowego. Wraz z tym dochodzi do wydzielania żółci, enzymów trawiennych i innych substancji ułatwiających trawienie
• przeciwskurczowo – ziele piołunu działa rozkurczająco na mięśnie gładkie, dotyczy to przewodu pokarmowego, dróg żółciowych oraz moczowych
• antyseptycznie
• przeciwpasożytniczo – substancje zawarte w piołunie tworzą związki toksyczne dla pasożytów oraz owadów
• przeciwdrobnoustrojowo – aktywność ta związana jest z obecnością olejku eterycznego w roślinie, a przede wszystkim tujonu. Olejek piołunowy ma zdolność hamowania wzrostu takich bakterii chorobotwórczych, jak Escherichia coli, Salmonella, gronkowiec złocisty, pałeczka ropy błękitnej, Klebsiella pneumoniae, a także drożdżaków i pleśni, jak Candida albicans czy Aspergillus niger
• przeciwzapalnie – co jest związane z obecnością w piołunie składników o działaniu przeciwutleniającym, jak np. chamazulen
• przeciwbólowo

Bylica piołun – zastosowanie

W związku z tak szerokim spektrum działania liczne właściwości lecznicze piołunu pozwalają na zastosowanie go w wielu dolegliwościach. Można tu wymienić przede wszystkim takie przypadłości, jak:

• zaburzenia trawienia i dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego – piołun od wieków znany jest jako skuteczne ziele na niestrawność. Zwiększone wydzielanie soków trawiennych i żółci sprzyja poprawie procesów trawiennych oraz lepszemu przyswajaniu pożywienia. Napar lub nalewka z piołunu polecane są przy wzdęciach i zgadze. Wyciąg z piołunu działa ochronnie na wątrobę i poprawia jej funkcjonowanie. Jako związek gorzki, piołun pobudza apetyt, a także przyspiesza i poprawia przemianę materii. Zaleca się go także przy niedokwaśności żołądka, niewydolności trzustki, w nieżycie żołądka i jelit, odbijaniu się, skurczowych bólach brzucha oraz przy kolce jelitowej
• lek na kobiece dolegliwości – herbata z piołunu może być stosowana przez kobiety, które skarżą się na zaburzenia cyklu menstruacyjnego. Z tego powodu ziele to nazywane jest czasem „panieńskim”, ponieważ ułatwia uregulowanie miesiączki
• problemy skórne – napar lub odwar z piołunu może być wykorzystany np. do przemywania ran lub nacierania chorej skóry, jako że działa przeciwbakteryjnie i dezynfekująco, a także łagodzi podrażnienia i pielęgnuje skórę
• choroba zwyrodnieniowa stawów – w której wykorzystuje się działanie przeciwbólowe i przeciwzapalne ziela piołunu. Jedno z badań wykazało korzystny efekt przeciwbólowy u osób z chorobą zwyrodnieniową stawu kolanowego, którym aplikowano zewnętrznie 3 razy dziennie 3-procentową maść z piołunem. Nie wykazano wszakże podobnego efektu przeciwbólowego przy stosowaniu wyciągu lub naparu z piołunu
• infekcje pasożytnicze – to zastosowanie piołunu jest znane od czasów starożytnego Egiptu. Piołun jako lek na pasożyty jest skuteczny w przypadku zakażenia owsikami, glistą jelitową, a także we wszawicy i świerzbie. Działa on toksycznie na te mikroorganizmy

Uwaga! Jak stosować piołun na pasożyty?

Jeśli mamy do czynienia z infekcją pasożytniczą zlokalizowaną wewnątrz organizmu, najlepiej zastosować napar z piołunu. W tym celu trzeba zalać łyżkę stołową ziela piołunu 200 ml wrzącej wody, przykryć i zaparzać przez około pół godziny, po czym przecedzić. Można przyjmować pół do 1 łyżeczki naparu doustnie, przed posiłkiem, nie dłużej niż przez kilka dni.

W przypadku owsicy dobrym sposobem jest dodatkowo wykonywanie lewatyw z naparu piołunowego. Z kolei przy wszawicy lub świerzbie stosujemy napar z piołunu zewnętrznie, nacierając nim zakażone miejsca na skórze. W tego typu przypadłościach można przygotować również odwar z ziela piołunu, który działa silniej niż napar. W tym celu należy 2 łyżeczki ziela zalać szklanką wody, doprowadzić do wrzenia na małym ogniu i gotować pod przykryciem około 5 minut. Tak przygotowanym odwarem nasączamy kompresy, które przykładamy na chorą i zakażoną skórę.

Ciekawostka: Jeśli chcemy uchronić nasze uprawy przed szkodnikami, warto posadzić w ogrodzie piołun. Zapach olejku piołunowego odstrasza między innymi wołka zbożowego, mszycę grochową czy stonkę ziemniaczaną. Piołun skutecznie zniechęca także pchły, muchy, komary i mole. Warto więc profilaktycznie zawiesić sobie pęczek wysuszonego ziela piołunu w spiżarni, w garderobie czy na strychu – aby odstraszyć wszelkie robactwo.

Bylica piołun – dawkowanie, jak stosować?

Do stosowania zarówno wewnętrznego, jak i zewnętrznego najlepiej nadaje się wyżej opisany napar z piołunu. Jednak dużą popularnością cieszy się również nalewka na piołunie. Można zakupić gotowy preparat w aptece lub sklepie zielarskim – pod nazwą Tinctura Absinthii. Nalewka piołunowa może być także samodzielnie sporządzona w domu.

Nalewka piołunowa – przepis

Aby wykonać nalewkę na piołunie, należy zalać 5 łyżek rozdrobnionego ziela piołunu 100 mililitrami (około pół szklanki) 40-procentowego alkoholu. Naczynie odstawić w ciemne miejsce na 24 godziny. Na drugi dzień dodać do ekstraktu litr białego wina, odstawić na kolejną dobę i przesączyć.

Nalewkę piołunową stosuje się głównie w celu poprawy apetytu oraz w zaburzeniach trawiennych. Zaleca się picie 1 łyżeczki na pół godziny przez posiłkiem.

Takie preparaty jak napar, odwar, czy herbata z piołunu możemy samodzielnie przygotować, mając pod ręką suszone ziele. Kiedy najlepiej zbierać piołun? Ziele możemy zbierać w lecie, od lipca do września. Zebrany surowiec suszymy w warunkach naturalnych, w przewiewnym i zacienionym miejscu.

Wiesiołek i olejek z wiesiołka – właściwości lecznicze, działanie i zastosowanie

Piołun – środki ostrożności

Ze względu na zawartość potencjalnie toksycznego tujonu trzeba ściśle przestrzegać zaleceń, jeśli chodzi o dawkowanie preparatów z piołunem. Zbyt wysokie dawki piołunu mogą skutkować takimi objawami niepożądanymi, jak: ból żołądka, nudności, wymioty, zawroty głowy, a w cięższych przypadkach nawet drgawki czy niewydolność nerek. Jeśli jednak stosujesz piołun do picia w przepisanych ilościach, jako napar lub herbata z piołunu, wystąpienie takich symptomów jest mało prawdopodobne.

Piołunu nie powinno się regularnie zażywać dłużej niż przez 4 tygodnie. Ponadto w ogóle nie można stosować tego ziela u:

• kobiet w ciąży – ponieważ może to grozić poronieniem
• kobiet karmiących piersią
• małych dzieci
• osób chorujących na padaczkę – ze względu na zawartość tujonu, który może wywoływać lub nasilać drgawki
• osób z niewydolnością nerek
• osób z alergią na inne rośliny z tej samej rodziny co piołun (arnika, rumianek, nagietek itp.)

Bibliografia:

• Wójcik-Stopczyńska, B. (2016). Piołun pełen goryczy. Pobrane z https://www.panacea.pl/articles.php?id=5712
• Curtis, L. (2022). What is wormwood? Pobrane z https://www.verywellhealth.com/wormwood-5082001
• Organis. (2018). Bylica piołun – właściwości lecznicze i prozdrowotne ziela zwanego panieńskim. Pobrane z https://organis.pl/bylica-piolun-wlasciwosci-lecznicze/
• Höld, K.M., Sirisoma, N.S., Ikeda, T., Narahashi, T., Casida, J.E. (2000). Alpha-thujone (the active component of absinthe): gamma-aminobutyric acid type A receptor modulation and metabolic detoxification. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America, 97(8), 3826–3831. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC18101/
• Lachenmeier, D.W., Emmert, J., Kuballa, T., Sartor, G. (2006). Thujone – cause of absinthism? Forensic Science International, 158(1), 1–8. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/15896935/
• Basiri, Z., Zeraati, F., Esna-Ashari, F., Mohammadi, F., Razzaghi, K., Araghchian, M., Moradkhani, S. (2017). Topical effects of Artemisia absinthium ointment and liniment in comparison with piroxicam gel in patients with knee joint osteoarthritis: a randomized double-blind controlled trial. Iranian Journal of Medical Sciences, 42(6), 524–531. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29184260/
• Beshay E. (2018). Therapeutic efficacy of Artemisia absinthium against Hymenolepis nana: in vitro and in vivo studies in comparison with the anthelmintic praziquantel. Journal of Helminthology, 92(3), 298–308. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28606189/
• Mohammadi, A., Sani, T.A., Ameri, A.A., Imani, M., Golmakani, E., Kamali, H. (2014). Seasonal variation in the chemical composition, antioxidant activity, and total phenolic content of Artemisia absinthium essential oils. Pharmacognosy Research, 7(4), 329–334. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4660511/