Bazylia – właściwości lecznicze, działanie i zastosowanie

Bazylia pospolita

Bazylia pospolita (łac. Ocimum basilicum) to aromatyczna roślina zielna z rodziny Lamiaceae (jasnotowate). Jest jednym z najstarszych wonnych ziół znanych i stosowanych przez człowieka. Jej początki sięgają czasów około 5000 lat temu. Chociaż dzisiaj najczęściej kojarzona jest z kuchnią śródziemnomorską, bazylia pochodzi z krajów dalekiej Azji. Stosowana była i jest do dzisiaj szczególnie w Chinach i Indiach. Bazylia uprawiana była również w starożytnym Egipcie, gdzie prawdopodobnie stosowano ją do balsamowania zwłok – a przynajmniej jej ślady znaleziono w egipskich grobowcach.

W języku polskim na określenie bazylii funkcjonują też nazwy bazylek ogrodowy czy bazyliszka polska. Sama nazwa „bazylia” pochodzi od greckiego słowa basileus, co oznacza „król”, lub basileios, czyli „królewski”. Wyraźnie więc zaznaczone są tu atrybuty wielkości, wręcz królewskości tego niezwykłego zioła, co zapewne jest związane z jego cennymi właściwościami.

Inna etymologia nazwy bazylii to rzymskie słowo basilescus, czyli bazyliszek. W starożytnym Rzymie bazylia była bowiem traktowana jako cudowne ziele, mające chronić przez zabójczym spojrzeniem tego potwora.

Jak wygląda bazylia? Odmiany bazylii

Dzisiaj już chyba każdy wie, jak wygląda bazylia – niewielki krzaczek o intensywnie zielonych, ostro zakończonych listkach. Jednak nie tyle wygląd rośliny jest charakterystyczny, co jej zapach. Bazylia zawdzięcza swój świeży, orzeźwiający, lekko cytrusowy aromat zawartości olejku eterycznego.

Istnieją różne odmiany bazylii i w zależności od danej odmiany różny jest skład chemiczny olejku. Wyróżniamy między innymi takie odmiany bazylii, jak:

• bazylia słodka – czyli pospolita (omawiana w tym artykule), ta najbardziej popularna, uprawiana na całym świecie, najbardziej powszechna również w Polsce
• bazylia krzewiasta – czasem znana jako grecka, włoska lub kędzierzawa, o silniejszym aromacie i łagodniejszym smaku, równie łatwa do uprawiania nawet w doniczce, w warunkach domowych
• bazylia tajska – o silniejszej komponencie smakowej przypominającej nieco lukrecję i anyż, bardziej popularna w krajach azjatyckich
• bazylia cynamonowa – znana i stosowana w krajach Ameryki Środkowej, szczególnie w Meksyku. Jej silny, przypominający cynamon zapach i smak kojarzy się najlepiej z daniami pikantnymi, z dodatkiem warzyw i roślin strączkowych
• bazylia święta – charakterystyczna dla Indii, gdzie znana jest pod nazwą tulsi (łac. Ocimum sanctum), składana bogom w ofierze i czczona z powodu swoich właściwości zdrowotnych i leczniczych
• bazylia cytrynowa – podgatunek bazylii pospolitej, bardziej niż ona cechuje się cytrynowym aromatem i z tego względu doskonale pasuje jako przyprawa do ryb i owoców morza; nie posiada jednak szczególnych właściwości leczniczych
• bazylia czerwona – to bazylia o podobnych własnościach co bazylia pospolita, lecz różni się od niej czerwonym kolorem łodyżek i liści oraz bardziej intensywnym, korzennym zapachem
• bazylia fioletowa – odróżniająca się od bazylii słodkiej (pospolitej) purpurową barwą liści oraz znacznie intensywniejszym aromatem i pikantnym smakiem, pasującym szczególnie do ostrych dań kuchni wschodniej

Zioła na balkonie – jakie posadzić?

Bazylia jako przyprawa

Wszystkie odmiany bazylii znane są i stosowane przede wszystkim jako przyprawy do wielu dań. W istocie – potrafią dodać niezwykłego aromatu i ubogacić wiele potraw swoim charakterystycznym smakiem. W kuchni stosuje się bazylię zarówno w postaci świeżej, jak i suszonej. Poza tym, że poprawia ona smak i zapach potraw, bazylia ma własności konserwujące oraz wzmacniające działanie produktów spożywczych.

Warto wiedzieć również o tym, że bazylia posiada liczne właściwości lecznicze i może nam pomóc w różnych dolegliwościach. Począwszy od korzystnego wpływu na przewód pokarmowy, aż do lepszej odporności – korzyści płynących ze stosowania bazylii jest mnóstwo.

Bazylia – właściwości i działanie lecznicze

Właściwości lecznicze bazylia zawdzięcza w dużej mierze składnikom olejku eterycznego. W większości odmian bazylii znajdziemy takie związki, jak:

• citronelol
• cyneol
• eugenol
• cytral
• metylochawikol
• kwas cynamonowy
• geraniol
• linalol
• pinen
• terpineol i wiele innych

W zależności od składu i zawartości olejku bazyliowego determinuje on działanie poszczególnych odmian bazylii.

Oprócz olejku bazyliowego roślina ta zawiera garbniki, saponiny, flawonoidy, gorycze, sole mineralne – potas, fosfor, magnez, wapń, żelazo, cynk, miedź i witaminy – A, C, E, K oraz kwas foliowy.

Związki te odpowiadają za takie właściwości lecznicze bazylii, jak między innymi:

• poprawa trawienia – bazylia ułatwia pracę przewodu pokarmowego i polepsza funkcje trawienne. Należy ona do tej samej rodziny co mięta, zatem nie powinno nas dziwić, że ma zdolność łagodzenia niestrawności, bólu żołądka i innych zaburzeń gastrycznych. Ma również działanie rozkurczowe i wiatropędne
• korzystny wpływ na kondycję jelit – bazylia pomaga utrzymać właściwe pH w przewodzie pokarmowym. Ponadto sprzyja rozwojowi korzystnej flory bakteryjnej zasiedlającej nasze jelita, a co za tym idzie, poprawia odporność organizmu i wspiera procesy trawienne
• działanie przeciwzapalne – wynikające z potencjału antyoksydacyjnego składników obecnych w bazylii. Może ono wykazywać korzystny na zdrowie wpływ w przebiegu schorzeń o podłożu zapalnym, jak np. stany zapalne jelit, stawów, choroby układu sercowo-naczyniowego i inne
• neutralizacja wolnych rodników – uszkadzających komórki i tkanki naszego organizmu. Aby zwalczyć wolne rodniki, trzeba dostarczać wielu związków o charakterze przeciwutleniaczy. Bazylia zawiera dwa związki z grupy flawonoidów – wiceninę i orientynę – które cechują się wyjątkowo silnym działaniem przeciwko wolnym rodnikom. W ten sposób wzmacniają system odpornościowy, chronią strukturę komórkową i DNA oraz spowalniają procesy starzenia się komórek
• działanie przeciwbakteryjne i odkażające
• działanie przeciwświądowe – przy stosowaniu zewnętrznym
• działanie przeciwbólowe – dotyczy zastosowania głównie olejku z bazylii, który wykorzystuje się przede wszystkim do wcierania przy bólach głowy, stawów oraz nerwobólach
• działanie moczopędne – bazylia pomaga pozbyć się obrzęków i zapobiega nadmiernej retencji wody w organizmie
• wpływ na układ nerwowy – olejek z bazylii działa jako środek pobudzający i wzmacniający, stosowany głównie w przypadku zmęczenia psychicznego i intelektualnego. Ponadto uważa się, że bazylia pobudza neuroprzekaźniki, które regulują poziom hormonów odpowiedzialnych za odczucie zadowolenia i wzrost energii. Bazylia posiada również właściwości adaptogenne i redukujące poziom stresu

Naturalne antybiotyki z roślin

Bazylia – zastosowanie

Ze względu na powyżej omówione właściwości lecznicze bazylii można ją zastosować w takich sytuacjach, jak:

• łagodne dolegliwości trawienne – przebiegające z niestrawnością, bólem żołądka, skurczami, wzdęciami, refluksem
• bóle głowy, stawów, nerwobóle – w przebiegu których stosuje się olejek z bazylii do wcierania w chore i bolesne miejsca
• zmęczenie umysłowe, stres – tu przydaje się bazylia w formie aromaterapii (wdychanie wonnego olejku bazyliowego); terapia taka pomocna jest również w stanach depresyjnych oraz niepokoju. Bazylia poprawia również koncentrację i podnosi nastrój
• infekcje dróg oddechowych – bazylia potrafi złagodzić kaszel oraz uśmierzyć ból gardła (można ją stosować do płukania gardła) – działa przeciwzapalnie, przeciwbakteryjnie przeciwbólowo i odkażająco (sprawdź: 8 ziołowych płukanek do gardła)
• ukąszenia owadów – aromatyczny olejek z bazylii nie tylko ma zdolność odstraszania owadów (głównie komarów) i kleszczy, ale również łagodzi świąd po ukąszeniach i ugryzieniach (sprawdź: rośliny odstraszające komary, muchy, meszki i mole)

Regularne stosowanie bazylii pomaga także obniżyć poziom cukru, cholesterolu oraz trójglicerydów we krwi.

Na powyższe dolegliwości najlepiej przygotować wonny napar z bazylii. W tym celu należy 2 łyżki stołowe świeżo posiekanych liści bazylii zalać wrzątkiem, zaparzać pod przykryciem przez około 5 minut i przecedzić. Pić ciepłe w przypadku zaburzeń trawiennych (można wówczas dosłodzić odrobiną miodu). Przy bólu gardła możemy ciepłym naparem płukać bolesne gardło (pomijamy wtedy miód). Napar z bazylii łagodzi również kaszel oraz uśmierza ból głowy.

Bazylia – zastosowanie w kuchni

Jako przyprawa kuchenna wykorzystywana jest zarówno bazylia świeża, jak i bazylia suszona. Jednak zdecydowanie więcej wartości, a także bardziej intensywny smak i zapach, ma bazylia świeża. Wystarczy powąchać ziele świeżej i suszonej bazylii, aby bez problemu dostrzec różnicę.

Zatem jeśli tylko to możliwe, korzystajmy w kuchni ze świeżego ziela bazylii. Nie jest to zbyt trudne, biorąc pod uwagę, że bazylia w doniczce może stanowić stały element wyposażenia naszej kuchni. Nie tylko pięknie i świeżo wygląda, ale również jest zawsze pod ręką i możemy sięgać po nią, jeśli akurat mamy ochotę na sporządzenie smacznego dania z jej użyciem.

Bazylia doskonale się komponuje z innymi ziołami, np. tymiankiem, natką pietruszki, szałwią czy rozmarynem. Szczególną kombinację tworzy bazylia z oregano, zatem oba te zioła są ze sobą wyjątkowo często łączone.

Co można zrobić z bazylii?

Pesto z bazylii

Najbardziej popularna potrawa to z pewnością pesto z bazylii. Jest bardzo proste w wykonaniu.

Składniki:

• świeże liście bazylii
• 2 ząbki czosnku
• orzechy pinii
• oliwa tłoczona na zimno
• 2–4 łyżki drobno tartego parmezanu
• sól

Bazylię, czosnek i orzechy miksujemy, pod koniec powoli wlewamy oliwę. Dodajemy ser i dokładnie mieszamy, całość doprawiamy solą do smaku.

Poza tym bazylię można dodawać do mnóstwa innych potraw i posiłków. Doskonale pasuje do świeżych pomidorów i wszystkich dań z pomidorami. Dodaje się ją do zup, zapiekanek, omletów, potraw z warzyw strączkowych, leczo, sałatek, ryb, makaronów, sosów, pizzy. Aromatycznymi listkami bazylii można ozdobić desery, ciasta, lody. Dodawana jest do napojów, soków, koktajli czy smoothie, podnosząc ich smak i wzmacniając orzeźwiającą nutę.

Mrożenie bazylii

Jeśli chcemy na dłużej zachować wartości bazylii, dobrze jest ją zamrozić. Mrożenie bazylii jest bardzo dobrym sposobem, aby móc korzystać z jej nieocenionego smaku i zapachu, jeśli nie mamy pod ręką świeżej rośliny. Do mrożenia zbiera się liście z młodych roślin i zamraża w pojemnikach, po lekkim skropieniu oliwą.

Oliwa bazyliowa

Aromat i smak bazylii można także utrwalić w oliwie. W tym celu trzeba pociąć liście na małe kawałki, napełnić nimi szklane naczynie z ciemnego szkła i zalać oliwą. Naczynie pozostawiamy na okres około 3 tygodni w ciemnym miejscu, od czasu do czasu wstrząsając. Następnie przecedzamy oliwę przez gęste sitko i stosujemy na zimno.

Jak pielęgnować zioła z supermarketu?

Jak suszyć bazylię?

Jeśli chcemy zasuszyć ziele bazylii, aby przedłużyć jego trwałość, trzeba rozłożyć liście bazylii na papierze cienką warstwą i suszyć w temperaturze 30–35°C. Niewielką ilość ziela bazylii można także powiązać w pęczki, które suszymy w ciemnym miejscu powieszone wierzchołkami ku dołowi. Suszoną bazylię przechowujemy w papierowych torbach lub naczyniach szklanych, w pomieszczeniach bez dostępu światła.

Bazylia – skutki uboczne

Bazylia jest bezpiecznym produktem, jeśli jest spożywana z umiarem. W ilościach, w jakich stosujemy ją jako przyprawę, nie wywołuje generalnie skutków ubocznych. Jeśli jest stosowana jako lekarstwo, nie powinno się jej stosować często i w dużych ilościach. Olej z bazylii można stosować zewnętrznie na skórę w stężeniu do 6% i przez okres nie dłuższy niż 12 tygodni.

Bazylia w ciąży może być bezpiecznie stosowana jako niewielki dodatek do potraw. Natomiast kobiety w ciąży i karmiące piersią powinny unikać bazylii w większych ilościach (leczniczych).

Bazylia – przeciwwskazania

Nie ma zasadniczo istotnych przeciwwskazań do stosowania bazylii. Ostrożność powinny zachować jedynie osoby, które cierpią na choroby krwotoczne i mają problemy z krzepliwością krwi. Bazylia zawiera bowiem dużą ilość witaminy K, która przyspiesza krzepnięcie. Z drugiej zaś strony wyciąg z bazylii (obecny głównie w suplementach diety) może działać odwrotnie – rozrzedzać krew i wydłużać czas jej krzepnięcia. Podobnie chorzy z nadciśnieniem i na padaczkę nie powinni używać bazylii w nadmiarze.

Alergia na bazylię zdarza się niezmiernie rzadko, chociaż bywa, że bardzo wrażliwe osoby nie mogą jej spożywać i reagują uczuleniem np. na pesto z bazylii.

Bibliografia:

1. Feathers In the Woods. (b.d.). 7 ways to use Basil as medicine! Pobrane 2 maja 2022 z https://www.feathersinthewoods.com/2015/07/7-ways-to-use-basil-as-medicine.html
2. Sengupta, S. (2020). 9 incredible benefits of basil leaves you may not have known. Pobrane z https://food.ndtv.com/food-drinks/9-incredible-benefits-of-basil-leaves-you-may-not-have-known-1834742
3. Jadczak, D., Grzeszczuk, M. (2005). Bazylia. Panacea – Leki Ziołowe, 2(11), 28–30. https://panacea.pl/articles.php?id=188
4. (2020). Bazylia – jakie ma właściwości, skutki uboczne i do czego ją dodawać? Pobrane z https://www.izielnik.pl/blog/bazylia-jakie-ma-wlasciwosci-skutki-uboczne-i-do-czego-ja-dodawac#:~:text=Ro%C5%9Blina%20ta%20przede%20wszystkim%20wp%C5%82ywa,naturalny%20%C5%9Brodek%20antydepresyjny%20i%20uspokajaj%C4%85cy
5. (b.d.). Basil – uses, side effects, and more. Pobrane 2 maja 2022 z https://www.webmd.com/vitamins/ai/ingredientmono-303/basil#:~:text=are%20POSSIBLY%20UNSAFE.-,Basil%20contains%20a%20chemical%2C%20estragole%2C%20which%20has%20caused%20liver%20cancer,extracts%20might%20lower%20blood%20pressure.
6. Ayuob, N.N., El Wahab, M., Ali, S.S., Abdel-Tawab, H.S. (2018). Ocimum basilicum improve chronic stress-induced neurodegenerative changes in mice hippocampus. Metabolic Brain Disease, 33(3), 795–804. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29356981/
7. Ali, S.S., Abd El Wahab, M.G., Ayuob, N.N., Suliaman, M. (2017). The antidepressant-like effect of Ocimum basilicum in an animal model of depression. Biotechnic & Histochemistry: Official Publication of the Biological Stain Commission, 92(6), 390–401. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28800278/
8. Ezeani, C., Ezenyi, I., Okoye, T., Okoli, C. (2017). Ocimum basilicum extract exhibits antidiabetic effects via inhibition of hepatic glucose mobilization and carbohydrate metabolizing enzymes. Journal of Intercultural Ethnopharmacology, 6(1), 22–28. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28163956/
9. Hassan, M. I., Hammad, K. M., & Saeed, S. M. (2015). Repellent effect of Ocimum basilicum and Glycyrrhiza glabra extracts against the mosquito vector, Culex pipiens (Diptera: Culicidae). Journal of the Egyptian Society of Parasitology, 45(2), 241–248. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26485843/
10. Amrani, S., Harnafi, H., Gadi, D., Mekhfi, H., Legssyer, A., Aziz, M., et al. (2009). Vasorelaxant and anti-platelet aggregation effects of aqueous Ocimum basilicum extract. Journal of Ethnopharmacology, 125(1), 157–162. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/19505553/
11. McCulloch, M. (2018). Basil: nutrition, health benefits, uses and more. Pobrane z https://www.healthline.com/nutrition/basil#nutrition