Bambus to roślina intrygująca pod wieloma względami. Na świecie występuje aż 1500 gatunków bambusa zróżnicowanych pod względem kształtu, rozmiarów i obszaru występowania. Botanicy zaliczają go do rodziny traw, choć niektóre odmiany, rosnące w tropikalnej części Azji, osiągają nawet 40-50 metrów wysokości i wyglądają jak potężne drzewa.
Oprócz form drzewiastych występują liczne odmiany krzewiaste, karłowate i płożące, dorastające zaledwie do kilkunastu centymetrów. Charakterystyczną cechą bambusów jest drewniejąca z wiekiem łodyga o budowie segmentowej.
Spis treści
Bambus rośnie jak na drożdżach
Bambusom najbardziej odpowiada klimat tropikalny i subtropikalny, ale niektóre gatunki dostosowały się też do chłodniejszych warunków klimatycznych. W Europie, w tym w Polsce, występują nawet odmiany mrozoodporne. Rosną w imponującym tempie, od 30 do ponad 100 cm na dobę, najszybciej ze wszystkich roślin na świecie. Rekord szybkości wzrostu należy do gatunku Phyllostachys edulis, którego pęd może wydłużyć się o ponad 120 cm w ciągu 24 godzin.
Co ciekawe, bambusy osiągają 90 proc. swojej wysokości w zaledwie 30–45 dni! Pełną dojrzałość i gotowość do ścięcia uzyskują w wieku 3-5 lat, podczas gdy najszybciej rosnące drzewa (topole) potrzebują na to minimum 10-20 lat, zaś pozostałe gatunki 40-60 lat.
Cenne składniki bambusa
Żadna inna roślina nie posiada w swoim składzie tylu substancji czynnych co bambus, który ma ich aż 520. Dla porównania żeń-szeń ma ich – 240, aloes – 180, a czosnek – 140.
Młode pędy bambusa są bogate w:
Substancje wchodzące w skład bambusa wykazują mnóstwo dobroczynnych właściwości m.in. antyoksydacyjnych, odtruwających i chroniących komórki, uodparniających, odchudzających i antynowotworowych. Dzięki nim poszczególne fragmenty rośliny znajdują zastosowanie w farmakologii i kosmetyce.
Bambus – jakie ma właściwości?
Antybakteryjny i odporny na pleśnie
Natura wyposażyła bambus w odporność na bakterie, pleśnie, grzyby i procesy gnilne. Roślina nie jest więc narażona na czynniki chorobotwórcze i podczas jej uprawy nie ma konieczności stosowania środków ochrony roślin ani pestycydów.
Naukowcy tłumaczą, że zabezpieczeniem przed szkodnikami jest prawdopodobnie duża zawartość krzemionki występująca w komórkach bambusa. Substancja ta nie jest lubiana przez szkodniki i dzięki temu zabezpiecza roślinę przed rozwojem chorób. Innym wyjaśnieniem, jest stosunkowo krótki czas życia pojedynczej łodygi, który nie sprzyja rozwojowi procesów chorobowych.
Wytrzymały i lekki
Lista zalet bambusa jest bardzo długa, czołowe miejsca zajmują na niej:
- wytrzymałość
- elastyczność
- lekkość
Chińczycy twierdzą, że „cudowne rury” są twarde jak skała, odporne jak stal, a jednocześnie lekkie jak pióro ptaka. O prawdziwości tego twierdzenia świadczy najlepiej wykonany z bambusa most nad rzeką Min Jiang w prowincji Syczuan, który ma już ponad tysiąc lat.
Tyczki bambusowe są uważane za bardziej wytrzymałe na naciąganie niż stal. Produkty wykonane z bambusa nie łamią się i nie tłuką, są odporne na zarysowania i odkształcenia oraz wysoką temperaturę – w ażurowych koszyczkach gotuje się na parze pierożki.
Są o wiele lżejsze niż wyroby metalowe czy szklane, a także odporne na wilgoć i łatwe w pielęgnacji – można je myć ciepłą wodą z detergentem i nie obawiać się, że nasiąkną wodą.
Odporny na atak atomowy
Dla Japończyków wytrzymałość, elastyczność i umiejętność regeneracji bambusa jest uosobieniem sztuki przetrwania w najcięższych warunkach. Jest to bowiem druga, oprócz miłorzębu, roślina która przetrwała atak atomowy na Hiroszimę i Nagasaki podczas drugiej wojny światowej.
Drewno biednego człowieka
Przez mieszkańców Azji, a szczególnie Chin, gdzie znajdują się największe uprawy bambusa, nazywany jest „drewnem biednego człowieka”. Od tysiącleci bowiem był i jest nadal najważniejszym materiałem codziennego użytku, wykorzystywanym do budowy domów, ogrodzeń, mostów, przewodów nawadniających, mebli, tratew, rusztowań, wiatraków.
Z bambusa wytwarzano także:
- laski
- podpórki dla roślin
- strzały do łuków
- instrumenty muzyczne (piszczałki, flety)
- pojemniki na wodę
- plecionki
- sieci rybackie
- parasole
- wachlarze
- kapelusze
Miąższ włókien bambusowych używany był do produkcji papieru, pędy i nasiona wykorzystywano do celów leczniczych i kulinarnych.
Bambus jest trendy
Mimo, że właściwości bambusa znane były od dawna, dopiero moda na ekologię i naturalny styl życia spowodowały, że kolejne branże przemysłu zwróciły na niego uwagę i doceniły jego potencjał.
Także tradycyjne wyroby z tego surowca, szczególnie artykuły wyposażenia wnętrz i drobne akcesoria, stały się modne i zyskały odbiorców na całym świecie. Obecnie trudno wskazać dziedzinę życia, w której bambus nie jest obecny.
Dzięki temu, że może mieć kontakt z żywnością i nie zmienia smaku jedzenia i picia, wykonuje się z niego, jako zamiennika plastiku, słomki i mieszadełka do napojów, a także patyczki do uszu, sztućce czy szczoteczki do zębów.
W gospodarstwie domowym świetnie sprawdzają się deski do krojenia, miski, talerze, kubki czy tradycyjne pałeczki. A także zabawki dla małych dzieci, które lubią wkładać wszystko do buzi. Nie wymagają specjalnej pielęgnacji, wystarczy umyć je ciepłą wodą z detergentem.
Marketingowe triki, czyli naturalne tkaniny z bambusa
Od kilku lat dużym powodzeniem na rynku cieszą się również tkaniny wytwarzane z włókien bambusowych. Szyje się z nich ubranka i akcesoria dla dzieci, ubrania dla dorosłych, ręczniki, ściereczki, pościel, a nawet skarpety. Wyroby są miękkie i miłe w dotyku, co jest szczególnie istotne w przypadku artykułów dla dzieci. Są przewiewne, świetnie odprowadzają wilgoć, łatwo się piorą.
Producenci, ze względów marketingowych, zachwalają je także jako naturalne oraz posiadające właściwości antybakteryjne, antygrzybicze i antyalergiczne. Tymczasem włókna bambusowe nie są naturalne, to nic innego, jak znana już od wielu lat wiskoza – sztuczny materiał, który powstaje w procesie chemicznego przetwarzania celulozy, pozyskiwanej kiedyś głównie z drewna, a ostatnio coraz częściej właśnie z bambusa.
Przypisywanie powstałej w ten sposób tkaninie właściwości antybakteryjnych i przeciwgrzybicznych, które bambus posiada, ale jako roślina w naturze, jest celowym wprowadzaniem konsumentów w błąd – właściwości te zostały bowiem bezpowrotnie utracone podczas obróbki chemicznej.
Zastosowanie bambusa w przemyśle
Wykorzystanie bambusa w przemyśle jest nieograniczone. Jedne z ciekawszych zastosowań to:
- konstrukcja rusztowania przy budowie najwyższych wieżowców w Hong Kongu
- produkcja wytrzymałych parkietów podłogowych
- produkcja elementów łodzi i żaglówek (np. masztów, sterów, wysięgników)
- ekranów tłumiących hałas
- oprawek do okularów
Z nietypowych rzeczy wykonanych z bambusa warto wymienić także karoserię ekologicznego auta, ramę roweru, zwanego „bamburowerem”, domy odporne na termity i mrówki budowane przez Indian Cofano z Ameryki Południowej.
Indianie Waika z kolei odurzają się proszkiem jupo z utartego bambusa, wciągając go do nosa przy pomocy bambusowej rurki.
Bambus w kuchni
Mieszkańcy Azji jadają pędy bambusa na surowo, po ugotowaniu, kiszeniu czy nawet upieczeniu. Przygotowują z nich zupy, sałatki i wiele innych dań. Pokrojone na kawałki gotują często na parze w bambusowych koszykach.
Nakładane na garnki ażurowe sitka pochłaniają wodę, dzięki czemu ich zawartość nie jest rozgotowana, a dania zachowują naturalne aromaty, witaminy i wartości odżywcze.
Inny ciekawy sposób, to wypełnienie np. rybą pustej w środku łodygi bambusa, a następnie umieszczenie jej w gotującej wodzie. Nasiona bambusa bywają natomiast wykorzystywane do wypieku chleba.
W Polsce obrane i pokrojone w paski lub plastry pędy można kupić w puszkach.
Bambus dla zdrowia i urody
Tradycyjna medycyna przypisuje bambusowi szereg działań leczniczych i kosmetycznych. Spożywany na surowo obniża ciśnienie, duszony – pobudza jelita i przyspiesza proces odchudzania. Dzięki małej zawartości cukru i tłuszczu, a sporej błonnika, pomaga w procesie odchudzania.
Dostarcza organizmowi najlepiej przyswajalny w przyrodzie krzem, a także żelazo i wapń. Zawartość tego pierwszego składnika jest w roślinie bardzo wysoka i wynosi ponad 75 procent. Krzem korzystnie wpływa na uelastycznianie i stabilizowanie stawów, wzmacnia włosy, paznokcie oraz kości (wspólnie z wapniem i witaminą D). Pobierany z kolanek łodygi bambusa kwas krzemowy zawiera jeszcze więcej, bo aż 85 proc., krzemu.
Stosowany jest do regeneracji i wzmacniania mazi w stawach, zapewniając im elastyczność i ruchomość, łagodzi skutki skoliozy, artretyzmu, hamuje osteoporozę. Przeciwzapalne właściwości bambusa pomagają w zabliźnianiu trudno gojących się ran.
W kosmetyce bambus wykorzystywany jest jako składnik:
- maści
- mazideł
- olejków
- soli do kąpieli
Robi się z niego napary, wyciągi i ekstrakty. Ze świeżych młodych listków, zbieranych zaledwie przez kilka tygodni w roku, parzy się herbatę.
Wyciąg z młodych liści wchodzi w skład szamponów oraz kremów pielęgnacyjnych. Z liści bambusa pozyskuje się mleko bambusowe, które łagodzi stany zapalne skóry i oczyszcza ją z bakterii. Z tych powodów wchodzi ono w skład wielu środków do pielęgnacji ciała.
Świeżych, pokrojonych w plastry pędów używa się od wieków do masowania skóry. Taki zabieg działa nawilżająco, uelastycznia ją i ujędrnia.
Bambus – zalety i wady
Jakie są zalety bambusa?
Ze względu na uniwersalność oraz liczne zalety bambus wykazuje wiele podobieństw do plastiku. A ponieważ w odróżnieniu od tego ostatniego jest materiałem pochodzenia naturalnego, często przedstawiany jest jako jego ekologiczny, bezpieczny zamiennik. Czy to uzasadnione?
Trudno jednoznacznie odpowiedzieć, czy racja leży po stronie producentów i importerów przypisujących bambusowi same zalety, czy po stronie sceptyków podważających większość z nich.
Czy uprawa bambusa jest przyjazna środowisku? Z jednej strony pojawiają się argumenty, że oczywiście. Dzięki naturalnym antybakteryjnym i antygrzybiczym właściwościom bambusa plantacje nie są atakowane przez pasożyty i dzięki temu nie trzeba na nich stosować pestycydów. Nie potrzebują dużo wody, pochłaniają z powietrza dwutlenek węgla i wytwarzają więcej tlenu niż drzewa.
Są bardzo wydajne i odnawialne, po ścięciu szybko odrastają w tym samym miejscu, bez konieczności ponownego sadzenia.
Jakie wady ma bambus?
Z kolei druga strona zwraca uwagę, że owszem bambus jest przyjazny środowisku, ale tylko wtedy gdy rośnie dziko, natomiast przemysłowe uprawy bambusa prowadzone są w systemie monokultur, które powodują zachwianie równowagi sąsiadujących ekosystemów.
W celu powiększenia powierzchni upraw na masową skalę prowadzone są wycinki lasów tropikalnych, a bambus pozyskiwany jest nie tylko z legalnych plantacji, ale także z terenów chronionych. O przypisywaniu, ze względów marketingowych, włóknom bambusowym cech, których nie posiadają pisaliśmy wyżej.
Tu możemy się zastanowić, dlaczego robią one na świecie taką karierę, podczas gdy celulozę do produkcji wiskozy pozyskiwać można także z sosen i świerków występujących dość powszechnie? Otóż uprawa bambusa jest szybsza i wydajniejsza, a azjatycka siła robocza – dużo tańsza.
Tajemnica kwitnienia bambusa
Jedną z najbardziej tajemniczych i nie do końca zbadanych cech bambusów jest kwitnienie. Niektóre gatunki kwitną co roku, inne raz na kilkadziesiąt lat, a jeszcze inne, jak New England Bamboo Company, raz na sto lat. Po kwitnieniu i wytworzeniu nasion wiele gatunków obumiera. Co ciekawe, kwitnienie i obumieranie danego gatunku występuje jednocześnie na całym świecie, niezależnie od warunków wzrostu.
Panda wielka – niedźwiedź bambusowy
Choć przynależy do zwierząt drapieżnych z rodziny niedźwiedziowatych i ma układ pokarmowy przystosowany do jedzenia mięsa, głównym jej pożywieniem jest bambus. Od listopada do marca je wyłącznie liście i młode łodygi, zawierające mniej błonnika i więcej składników odżywczych, od kwietnia do czerwca zjada także starsze łodygi, natomiast od lipca do października prawie wyłącznie liście. Codziennie panda zjada 12,5 kg bambusa i poświęca na jego zdobycie do 16 godzin dziennie.
Źródła:
- Roślina, która tak szybko rośnie, że widać „gołym” okiem. Ewa Zaryś-Januszkiewicz, portal Eduscience, http://www.eduscience.pl/blogi/zadziwiaj%C4%85ca-przyroda/wpis/214
- Możliwości zastosowania wybranych gatunków bambusów w architekturze krajobrazu w warunkach polskich, Szymon Hoser. Praca magisterska na kierunku Architektura Krajobrazu SGGW, http://www.fargesia.pl/bambusy/onas/Praca_magisterska_Szymon_Hoser.pdf
- Bambus – historia nieznana. https://www.drewno.pl/artykuly/8035,bambus-historia-nieznana.html
- Bambus (Bambusa Shreb.), Ilona Łojewska, portal Natura i ty
- Włókna bambusowe, https://www.ekonsument.pl/s156_wlokna_bambusowe.html
- Włókno bambusowe – hit czy kit?, Basia „Smoczyca” Kuryłło, http://www.babymanager.pl/wlokno-bambusowe-hit-czy-kit/
- Zrobieni w bambus, Jerzy Garczyński, magazyn Organic 1/2010 r., str.148-151, https://issuu.com/organicmagazine/docs/organic-lipiec-sierpienprim
- Etyka w modzie, czyli CSR w przemyśle odzieżowym, Magdalena Płonka, etykawmodzie.com
- Panda wielka, Wikipedia, https://pl.wikipedia.org/wiki/Panda_wielka
