Spis treści
Nowa tożsamość, nowe dziecko
Powszechnie znane konflikty między rodzicami a nastolatkami występują w prawie każdej rodzinie. Dorastający człowiek jest tykającą bombą hormonalną – hormony z kolei wpływają na jego nastroje i zachowanie. Jedną z największych zmian i jednocześnie jednym z największych zadań okresu dorastania jest ukształtowanie się nowej tożsamości. I choć kształtujemy ją przez całe życie, zaczynając już od urodzenia, to jednak okres dorastania jest najbardziej przełomowym momentem ugruntowania się nowej tożsamości.
Nastolatek nagle staje się zupełnie inną osobą. Zmienia swoje zainteresowania, styl ubierania, grupę społeczną, nastawienie do rodziców. Zaczyna się etap poszukiwań zwany fazą eksploracji. W tej fazie młody człowiek eksperymentuje ze swoim ciałem, sprawdza własne granice i możliwości, a także testuje relacje i granice ich wytrzymałości [1].
Jednocześnie w okresie adolescencji intensywnie dojrzewa mózg. Zmieniają się procesy uwagi, koncentracji, skojarzenia, myślenia logicznego. Jedne obszary się rozwijają, inne natomiast chwilowo usypiają. Nastolatkowi, targanemu emocjami i hormonami, trudniej się skoncentrować na nauce i myśleć racjonalnie. To naturalny etap rozwoju. Pojawia się również większa skłonność do zachowań ryzykownych, również w obszarze seksualnym.
Jednym słowem, dotychczasowe dziecko staje się zupełnie innym młodym człowiekiem. Jak zrozumieć nastolatka i jego nowe potrzeby?
Jak rozmawiać z nastolatkiem?
Zmiana priorytetów
Jednym z największych wyzwań rodziców nastolatka jest utrzymanie bliskiego kontaktu. Nawet jeśli do tej pory nie było problemów z bliskością, to w okresie dorastania wszystko diametralnie się zmienia. Dzieje się tak dlatego, że główna potrzeba bliskości jest przeniesiona z rodziców na grupę rówieśniczą. Nastolatki zmieniają swoje priorytety społeczne, co często spotyka się z niezrozumieniem i żalem ich rodziców. Niepotrzebnie – to naturalne zachowanie w wieku adolescencji. Zmiana priorytetów jest niezbędna do usamodzielnienia się i prowadzenia spełnionego, dorosłego życia.
Zmiana widoczna jest również w obszarze nauki. Dla nastolatków o wiele ważniejsze są rozrywki i kontakty z rówieśnikami niż zdobywanie wiedzy. To również ma swoje wyjaśnienie w biologii człowieka. Jednym z głównych zadań okresu adolescencji jest dojrzewanie społeczne. W tym czasie ważne jest, by młody człowiek zyskiwał doświadczenia w złożonych relacjach, związkach, przyjaźniach, a nawet konfliktach. Ten etap socjalizacji przygotowuje go do przyszłego życia.
Dlaczego tak trudno dogadać się z nastolatkiem?
Brak zrozumienia ważnych zmian, które zachodzą w nastolatkach, jest źródłem wielu konfliktów między dorastającymi dziećmi a ich rodzicami. Każdy z nas był nastolatkiem, ale rzadko kto pamięta, jakie emocje wtedy nim targały.
Jednym z kluczowych zadań rodzica jest dostrzeżenie i poszanowanie potrzeb dorastającego dziecka. Są to zupełnie inne potrzeby w porównaniu do tych, które miało dotychczas.
Jak wytrzymać z nastolatkiem?
Potrzeby nastolatka, czyli jak zrozumieć dorastające dziecko
1. Potrzeba eksperymentowania
Eksperymentowanie jest wpisane w wiek dorastania. Dzięki temu nastolatek odkrywa to, kim jest i co jest dla niego ważne. Potrzebę eksperymentowania zaspokaja poprzez częste zmiany wizerunku, próbowanie nowych rzeczy, nawiązywanie spontanicznych relacji intymnych lub ostentacyjne łamanie reguł społecznych. Niestety, nastolatek nie zawsze wybiera bezpieczne sposoby na zaspokojenie popędu związanego z eksperymentowaniem.
Pamiętajmy, że nastolatki z czysto neurobiologicznych przyczyn nie zawsze są w stanie przewidzieć skutki swojego postępowania i co za tym idzie, wziąć za nie odpowiedzialność. Tutaj dużą rolę odgrywają rodzice, których zadaniem jest przewidzieć rezultat zachowania i ponieść tego konsekwencje. Czasami trzeba po prostu interweniować, bez względu na nadszarpnięcie wspólnych relacji [2].
Jak wspierać potrzebę eksperymentowania?
Zachęcaj swojego nastolatka do próbowania nowych rzeczy, nawet tak drobnych, jak zamawianie obiadu w zupełnie innej restauracji niż dotychczas. Wspieraj także jego nowe pasje. Nie wyśmiewaj ich, nawet jeśli wydają ci się dziwne. Pójdźcie razem na zakupy do całkiem innego sklepu i kupcie coś, nawet dla żartu. Im więcej nastolatek będzie miał okazji do eksperymentowania w sposób akceptowalny społecznie, tym mniej będzie go ciągnęło w ciemną stronę (sprawdź: usłyszeć dziecko na czas).
2. Potrzeba bliskości
Z potrzeby bliskości nigdy się nie wyrasta. I choć nastolatek może często zachowywać się tak, jakby nie chciał bliskości, to w głębi serca jest jeszcze przecież dzieckiem, które pragnie przytulenia. Bliskość jest naturalną potrzebą każdego człowieka, a jeśli nastolatek poczuje się odrzucony i samotny, to może próbować tę bliskość uzyskać w inny sposób, np. poprzez ryzykowne kontakty intymne z przypadkowymi osobami.
Jak wspierać potrzebę bliskości?
Zaspokojenie tej potrzeby u nastolatków to nie lada wyzwanie. Z jednej strony dziecko nas odrzuca, a z drugiej chce być blisko. Ważne jest więc to, by nie nalegać i nie narzucać się. To nastolatek decyduje, jaka bliskość jest mu potrzebna. Jako rodzic zapewnij go, że w razie czego zawsze może przyjść porozmawiać.
Mów słowami miłości, szacunku i akceptacji. W konfliktach z innymi zawsze stawaj po jego stronie (oczywiście możesz zwrócić mu uwagę, że nie postąpił słusznie, ale nie przy innych). I najważniejsze – nastolatek również potrzebuje słów „Kocham cię”, „Jesteś dla mnie ważny”, „Słucham cię”. Te słowa budują bliskość.
Jak nastolatki radzą sobie z izolacją w trakcie pandemii COVID-19?
3. Potrzeba przynależności
Kolejna potrzeba, z której się nigdy nie wyrasta, to właśnie potrzeba przynależności. Zmienia ona jedynie swoją formę. Maluszek ma silną potrzebę przynależności do rodziców. Kiedy dziecko dorasta, to pierwsze skrzypce grają rówieśnicy. Rodzina pozostaje na drugim planie, co dla wielu rodziców jest trudne.
Nastolatek chce przede wszystkim przynależeć do grupy rówieśniczej, i to szczególnie takiej, która wydaje mu się atrakcyjna. To dlatego spokojne dotąd dziecko zaczyna słuchać głośnej muzyki (bo koledzy też słuchają), albo nagle ulubionym kolorem staje się czarny (bo koleżanki uważają, że róż jest dziecinny).
Jak wspierać potrzebę przynależności?
Przede wszystkim nie próbuj udowodnić dziecku, że nie powinno słuchać grupy. To do niczego nie doprowadzi, wywoła jedynie kłótnię. O wiele lepiej jest powiedzieć: „Rozumiem, że zdanie koleżanek jest dla ciebie ważne”. Dzięki temu okazujemy nastolatkowi, że rozumiemy jego uczucia.
4. Potrzeba intymności
Doskonale widać moment, w którym dziecko zaczyna mieć silną potrzebę intymności. Przestaje dzielić się sekretami, zamyka się w łazience, każe sobie zamontować zamek w pokoju, nie odbiera telefonów. Rodzice, często przestraszeni tym, że dziecko się od nich oddala, próbują przeciwdziałać temu wycofaniu. Tymczasem jest ono niezbędne, by ukształtowała się nowa, niezależna tożsamość młodego człowieka.
Widocznym przejawem tej potrzeby jest zamykanie się i nieustanne przebywanie w swoim pokoju niczym w kokonie. Pojęcie kokonowania zostało wprowadzone na początku lat 80. XX wieku przez Faith Popcorn. Opisywany jest jako impuls nakazujący pozostanie w domu, gdy świat zewnętrzny staje się zbyt trudny i straszny [3].
Jak wspierać potrzebę intymności?
Jest jeden najlepszy sposób na zaspokojenie potrzeby intymności – uszanowanie jej. Nie wyciągaj na siłę nastolatka z pokoju, nie rób mu wyrzutów sumienia z powodu nieustannego separowania się. To jest czas, w którym potrzebuje izolacji, by poradzić sobie ze wszystkimi zmianami.
Wejście w fazę ognia, czyli jak przygotować nastolatkę na trudny czas dojrzewania?
5. Potrzeba akceptacji
Ta potrzeba ściśle wiąże się z chęcią przynależności do grupy. Nastolatkowie chcą być akceptowani, szczególnie przez rówieśników. Robią więc wszystko, by tę akceptację uzyskać, nawet jeżeli jest to szkodliwe (np. palenie papierosów, branie narkotyków i dopalaczy – sprawdź: dlaczego dzieci biorą narkotyki). Młodzi ludzie chcą być akceptowani również przez swoich rodziców. To właśnie w tym obszarze jest najwięcej konfliktów.
Jak wspierać potrzebę akceptacji?
Przypomnij sobie, jak to jest być nastolatkiem. Jakie wtedy przeważają uczucia, popędy, zachowania? Cofnięcie się pamięcią do swoich nastoletnich czasów bardzo pomaga w zrozumieniu młodego człowieka. Powiedzenie dziecku: „Akceptuję cię takiego, jaki jesteś”, to najlepsze, co możemy mu dać w okresie dorastania.
6. Potrzeba wolności
Jest to najważniejsza potrzeba, która rodzi się w okresie adolescencji. Wyzwolenie się spod kontroli rodziców to marzenie prawie każdego nastolatka. To właśnie chęć wolności pcha młodych ludzi do ucieczek, zachowań ryzykownych lub do próbowania używek.
Jak wspierać potrzebę wolności?
Daj swojemu nastolatkowi jak najwięcej wolności. Pytaj o jego zdanie, pozwól współdecydować o wspólnych kwestiach rodzinnych (np. o tym, co jemy na obiad), nie ingeruj w jego styl ubierania się. Pamiętaj, że im więcej kontroli będzie miał nastolatek, tym potrzeba wolności będzie silniejsza.
Matka i córka – jak zbudować dobrą relację?
Zmienia się dziecko, zmieniają się zasady
Wraz z dorastaniem dziecka powinny zmienić się również zasady obowiązujące w domu. Ułatwi to codzienną komunikację. To już nie jest ten sam maluszek, który ekscytował się z powodu wspólnej, rodzinnej wycieczki. Być może teraz, jako nastolatek, wybierze wypad ze znajomymi. I trzeba to zaakceptować.
Warto także zacząć słuchać tego, co nastolatek ma do powiedzenia. Jest to czas, w którym możemy stopniowo włączać go do ważnych kwestii rodzinnych, takich jak planowanie budżetu, rozmowy o tym, gdzie spędzamy święta, czy pomysły dotyczące remontu.
Dorastanie dziecka to bardzo wymagający etap dla całej rodziny. Jednak jeżeli równolegle ze zmianą zachowania nastolatka zmienią się również rodzice, to może to być fascynujący czas, który jeszcze bardziej zbliży. Szanowanie potrzeb młodego człowieka, okazanie mu uznania i akceptacji, a także bezwarunkowe wsparcie to największe skarby, jakie możemy mu dać.
Źródła:
- Strelau, J., Doliński, D. (2016). Psychologia akademicka. Tom 2. Sopot: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
- Juul, J. (2014). Kiedy kończy się wychowanie? Podkowa Leśna: Wydawnictwo MiND.
- Icard, M. (2021). Jak dogadać się z nastolatkiem? Warszawa: Wydawnictwo Edgar.
