Słowa, które wzmacniają poczucie własnej wartości u dziecka

Słowa a poczucie własnej wartości

Dużą rolę w budowaniu poczucia własnej wartości odgrywają słowa i komunikaty, jakie kierujemy do swoich maluszków. Idealnie przedstawia to cytat, którego autorką jest Peggy O’Mara, znana pisarka, zajmująca się tematyką macierzyństwa: „Pewnego dnia sposób, w jaki mówimy do dzieci, stanie się ich własnym głosem. Bądźmy zatem uważni”.

W myśl tego każde słowo, jakie kierujemy do dziecka, pozostaje w jego podświadomości na całe życie. Niektóre słowa mogą osłabiać i wzbudzać nienawiść do siebie i świata. Inne natomiast są otulające i budujące.

Jak nauczyć dziecko pozytywnego myślenia?

Skąd się bierze poczucie własnej wartości u dzieci?

Poczucie własnej wartości często mylone jest z pojęciem samooceny lub pewnością siebie. Tak naprawdę są to różne pojęcia. Poczucie własnej wartości to bezwarunkowa akceptacja siebie takim, jakim się jest. To poczucie, że wartość człowieka jest sama w sobie niepodważalna, bez względu na to, co robi i co ma.

Pewność siebie i wysoka samoocena są natomiast silnie skorelowane ze światem zewnętrznym. Ktoś jest pewny siebie w pracy, bo ma odpowiednie kompetencje itp. Niska samoocena to natomiast przekonanie o braku kompetencji.

Jesper Juul, znany duński pedagog i terapeuta rodzinny, pisze: „Osoba o dobrze rozwiniętym poczuciu własnej wartości czuje się dobrze sama ze sobą, jest niezależna. Wewnętrzny głos poczucia własnej wartości mówi: »Jestem w porządku, mam swoją wartość po prostu dlatego, że istnieję«” [1].

Człowiek nie rodzi się z wysokim poczuciem własnej wartości. Jest to cecha, której nabywa na podstawie doświadczeń i obserwacji. W trakcie wychowania dziecko zaczyna budować swój obraz siebie i jest on silnie zależny od okoliczności, w których się znajduje.

Jeżeli w życiu dziecka dominują negatywne komunikaty, nieuzasadniona krytyka, ciągła ocena, to będzie rozwijać niskie poczucie własnej wartości, niską samoocenę i brak pewności siebie. Jeżeli natomiast od najmłodszych lat dziecko będzie słyszało komunikaty budujące, pełne miłości, akceptacji i wsparcia, to jest wielce prawdopodobne, że ugruntuje w sobie przekonanie, że jest wartościowe – bez względu na to, czego dokonuje lub co posiada.

Poczucie własnej wartości bierze się również z obserwacji najbliższego otoczenia. Poprzez obserwację rodziców maluszek uczy się, jak funkcjonuje świat i jaką rolę on sam w tym świecie odgrywa. Sposób zachowania, podejście do życia, otwartość na nowe wyzwania, negatywne myślenie – to wszystko dziecko chłonie jak gąbka i przyswaja jako własne wartości. Ważne jest więc to, jak rodzice myślą o sobie i jaki dają dziecku wzór do naśladowania.

Czy chwalenie dziecka jest dobre?

Wokół chwalenia wyrosło bardzo wiele mitów i fałszywych przekonań, które swój początek mają wiele pokoleń wstecz. Powszechnie wydaje nam się, że chwalenie dziecka jest pozytywne i korzystne, buduje pewność siebie, wysoką samoocenę i wysokie poczucie własnej wartości. Niestety, chwalenie to ukryta ocena, którą nieustannie wymierzamy w nasze dzieci. Podświadomie zakorzeniamy w nich przekonanie, że ich zachowanie jest dobre tylko wtedy, jeżeli spodoba się komuś innemu. A wartość ich działań jest zależna od czyichś upodobań.

Chwalenie nie buduje wysokiego poczucia własnej wartości ani nawet pewności siebie i wysokiej samooceny. Czasami przynosi wręcz odwrotny skutek. Jeżeli dziecko od najmłodszych lat robi wszystko, by zostać pochwalone, to uczy się, że opinia innych jest ważniejsza od tego, co ono myśli na swój temat. Buduje się tak zwane warunkowe poczucie wartości, które zależy od otoczenia i akceptacji innych osób. Utrwala się też niska samoocena i brak pewności siebie. To bardzo niebezpieczne zjawisko, które predysponuje do bycia wykorzystywanym i do nawiązywania toksycznych relacji w przyszłości.

Mindfulness dla dzieci – na czym polega trening uważności dla dzieci?

Jakie słowa budują wysokie poczucie własnej wartości?

Wielu rodziców zastanawia się, co mówić, by budować wysokie poczucie własnej wartości dziecka? Skoro chwalenie tego nie zapewnia, to jak utrwalać w nim przekonanie, że jest ważne i wystarczająco dobre takie, jakie jest?

Poniżej znajduje się lista wartościowych komunikatów, które mogą okazać się pomocne w budowaniu poczucia własnej wartości u dzieci.

„JESTEŚ WAŻNY”

Każdy z nas chce czuć, że jest dla kogoś ważny. To podstawa poczucia bezpieczeństwa i poczucia przynależności – jednych z najważniejszych potrzeb według piramidy Maslowa [2]. Poczucie ważności jest również niezbędne do budowaniu satysfakcjonujących relacji oraz do podejmowania wyzwań prywatnych i zawodowych. Samo stwierdzenie „Jesteś ważny” może zdziałać cuda. Powtarzajmy je codziennie!

„TWOJE ZDANIE SIĘ LICZY”

Czasy, kiedy „dzieci i ryby głosu nie mają”, już dawno minęły. I bardzo dobrze, bo współczesna psychologia jasno sugeruje, że taki styl wychowania nie buduje wzmacniających cech i przekonań. Dziecko jest pełnoprawnym członkiem rodziny. Wszystkie decyzje, jakie zapadają w sferze rodzinnej, dotyczą również jego, dlatego ma prawo o nich współdecydować. Oczywiście biorąc pod uwagę możliwości, wiek dziecka i zakres odpowiedzialności.

Maluch na pewno nie będzie decydować, czy rodzic powinien przyjąć awans, ale może współdecydować o miejscu wakacyjnego wyjazdu (jak przygotować się do wyjazdu z dzieckiem na wakacje). Może także określić, czy chce włożyć bluzkę zieloną, czy czerwoną, albo wybrać plac zabaw, na który pójdzie cała rodzina.

Komunikat „Twoje zdanie się liczy” można wyrazić na wiele sposobów, na przykład pytając malucha o zdanie („Co wolisz zjeść na śniadanie?”), zapytanie o radę („Jak myślisz, czy ta bluzka wygląda na pogniecioną?”) lub zadanie pytania wprost („Gdzie chcesz jechać na wakacje?”). Wzmacnia to nie tylko poczucie własnej wartości u dziecka, ale sprawczość i chęć wyrażania własnego zdania.

„KOCHAM CIĘ”

Poczucie, że jest się kochanym, to najważniejsze, co możemy dać dziecku. To z miłości wyrastają wszystkie inne wspierające cechy i wartości. Każdy rodzic kocha swoje dzieci, nie ma co do tego żadnej wątpliwości. Jednak często w zabieganej codzienności zapominamy, by powtarzać dziecku te ważne słowa.

Często wyrażamy też miłość na inne sposoby, na przykład poprzez przygotowanie ciepłego posiłku lub poprzez poświęcenie czasu na wspólną zabawę. I bardzo dobrze, bo to też jest potrzebne! Warto jednak pamiętać, że słowa „Kocham” nic nie zastąpi.

Częste mówienie „Kocham cię” jest istotnym czynnikiem w budowaniu poczucia własnej wartości.

Skąd się bierze agresja u dzieci i jak na nią reagować?

„AKCEPTUJĘ CIĘ”

Łatwo jest nam akceptować dzieci, które spełniają nasze oczekiwania. Dotyczy to nie tylko rodziców, ale i nauczycieli. Sztuką jest natomiast akceptować u najmłodszych to, co jest dla nas trudne – nieśmiałość, dużą impulsywność, upartość, niechęć do wspólnego spędzania czasu lub odwrotnie, silną potrzebę uwagi.

Jesper Juul pisze, że najważniejsze doświadczenie, które buduje poczucie własnej wartości, to poczucie akceptacji [3]. Mówienie dziecku „Akceptuję cię takim, jakim jesteś, taką, jaka jesteś” to bardzo ważny komunikat, który pozwala dziecku zaakceptować samo siebie.

„MASZ PRAWO CZUĆ WSZYSTKIE EMOCJE”

Poczucie własnej wartości to nie tylko pozytywne przekonania na swój temat, ale również otwartość i odwaga w wyrażaniu tego, co się czuje i myśli. Osoba pewna siebie i swojej wartości daje sobie pozwolenie na gniew, złość, smutek czy depresję. Akceptuje u siebie zarówno mocne, jak i słabsze strony.

Jeżeli nie pozwalamy dziecku się złościć, smucić, wstydzić lub bać, to dajemy mu sygnał, że jest w porządku tylko wtedy, kiedy czuje pozytywne emocje. Takie zachowanie wzmacnia niską samoocenę, burzy poczucie własnej wartości u dziecka i niszczy jego pewność siebie. Prawda jest taka, że każdy z nas przez całe życie będzie odczuwał cały wachlarz emocji. Czy tego chce, czy nie. Jesteśmy przecież ludźmi, którzy mają emocje.

Mówienie do dziecka „Masz prawo się tak czuć” oswaja przykre emocje, buduje pewność siebie i poczucie własnej sprawczości.

„KAŻDY Z NAS JEST INNY”

Ostatni komunikat z tej listy jest jednocześnie najważniejszy. Utrwalenie w sobie przekonania, że każdy jest inny i świat jest różnorodny, jest bardzo uwalniające. Im wcześniej zaszczepimy to przekonanie w dziecku, tym będzie ono silniejsze.

Bez względu na to, jaki ktoś ma kolor skóry, jakie ma upodobania, pasje, talenty, to każdy jest ważny i wyjątkowy. Przedstawianie dziecku różnych punktów widzenia daje podświadome przyzwolenie na własne ułomności i słabości. Nie każdy musi pięknie rysować, nie każda dziewczynka musi lubić kolor różowy i mieć długie włosy etc. Świat jest różny i ludzie są różni. Jeśli dziecko pyta: „Dlaczego ta dziewczynka nie potrafi tak ładnie rysować?”, można odpowiedzieć: „Bo każdy z nas jest inny”.

Praktyka wdzięczności dla dzieci – jak uczyć dziecko szczęśliwego życia?

Komunikaty, które osłabiają poczucie własnej wartości

Nie wystarczy jednak używać pozytywnych słów, by zakorzenić w dziecku silne poczucie własnej wartości. Słowami możemy budować, ale możemy także burzyć. Szczególnie jeżeli komunikaty są sprzeczne ze sobą, a dziecko jest wrażliwe.

Jeżeli mówimy dziecku: „Masz prawo czuć wszystkie emocje”, a potem na zakupach grozimy: „Jak się nie uspokoisz, to cię tu zostawię”, to wprowadzamy u dziecka dysonans poznawczy, czyli sprzeczność w przekazie. Warto więc uważnie przyglądać się komunikatom, jakie kierujemy do dziecka.

Poniżej opisane zostały podstawowe kategorie przekazów, które szkodzą dzieciom w budowaniu poczucia własnej wartości.

• Nieustanne wytykanie błędów i ocenianie to najwięksi zabójcy poczucia własnej wartości, pewności siebie i wysokiej samooceny. Dziecko, które w dzieciństwie było często krytykowane za wszystko, co robi, w dorosłym życiu na pewno będzie miało negatywne zdanie o sobie i nie będzie otwarte na podejmowanie nowych wyzwań.
• Wzbudzanie poczucia winy. Najbardziej powszechnymi przekazami w tej kategorii są: „Bo mamusia będzie płakać”, „Pożegnaj się z ciocią, bo będzie jej przykro”, „Przez ciebie jestem zła”. Jako rodzice często podświadomie wzbudzamy poczucie winy u swoich dzieci. Prawda jest taka, że to nie dziecko jest odpowiedzialne za emocje dorosłego, a sam dorosły.
• Porównywanie. Nikt nie lubi być porównywany z innymi, najmłodsi również. Warto więc unikać takich słów, jak: „Kasia potrafi już robić siusiu do nocnika, a ty nie”, „Zobacz, jaki Jasio jest grzeczny”, „Spróbuj narysować taki domek, jak Ola”. Każdy jest wystarczająco dobry taki, jaki jest.
• „Taki duży chłopiec, a płacze”, „Bo wszystkie dzieci będą się śmiać” – wypowiadanie takich zdań nigdy nie będzie sprzyjać budowaniu wysokiego poczucia własnej wartości. To, co pozornie może motywować, w konsekwencji burzy sprawczość, samoocenę i wzmacnia lęk przed oceną innych. Najczęściej widoczne jest w odniesieniu do trudnych emocji, takich jak złość, smutek, strach czy wstyd. Mówienie dziecku „Nie płacz” w sytuacji, kiedy boli je noga, to nic innego, jak uczenie wypierania swoich emocji. Bagatelizowanie emocji, trudności i potrzeb dziecka buduje podświadome przekonanie: „Nie jesteś ważny”.

Jak widać, dzięki słowom możemy pomóc dziecku budować poczucie własnej wartości, ale możemy ją także zniszczyć. Często wypowiadane są nieświadomie, pospiesznie lub w silnych emocjach. Ale to właśnie każde takie pojedyncze słowo ziarnko do ziarnka zasiewa w dziecku konkretne przekonania na swój temat.

Pewność siebie i wysoka samoocena również biorą się z pojedynczych komunikatów przekazywanych w dzieciństwie. Warto więc ważyć każde słowo i zatrzymać się w refleksji, czy to, co wnosimy do życia dziecka, jest wspierające.

Źródła:

1. Juul, J. (2011). Twoja kompetentna rodzina: nowe drogi wychowania. Podkowa Leśna: Wydawnictwo MiND.
2. Hierarchia potrzeb (b.d.). W: Pobrane 24 sierpnia 2021 z https://pl.wikipedia.org/wiki/Hierarchia_potrzeb
3. Juul, J. (2011). Twoje kompetentne dziecko: dlaczego powinniśmy traktować dzieci poważniej? Pruszków: Wydawnictwo MiND.

Jak pomóc dziecku rozładować emocje?