Strona główna ZdrowieZdrowe odżywianieMinerałyŻelazo Niedobór żelaza – przyczyny, objawy i leczenie

Niedobór żelaza – przyczyny, objawy i leczenie

autor: Agnieszka Leciejewska Data publikacji: Data aktualizacji:
Data publikacji: Data aktualizacji:

Osłabienie, zmęczenie, krwawienia z nosa, zajady w kącikach ust, spadek kondycji. To mogą być objawy niedoboru żelaza. Ich przyczyną bywa stres albo zła dieta, ale nie tylko. Rozwiązaniem problemu jest wzbogacenie menu w żelazo. Czasem jednak konieczne są suplementy z apteki. Jak zwalczyć niedobór żelaza?

Strona główna ZdrowieZdrowe odżywianieMinerałyŻelazo Niedobór żelaza – przyczyny, objawy i leczenie

Organizm pracuje sprawnie, gdy poziom żelaza we krwi jest w normie. Powinien się on mieścić w przedziale 11–33 µmol/l (60–80 µg/dl). Wartości żelaza we krwi u kobiet są niższe niż u mężczyzn. Ulegają one też znacznym wahaniom w ciągu doby, u kobiet są związane z cyklem miesięcznym.

Niedobór żelaza – przyczyny

Czasem jednak zaczyna brakować żelaza. Przyczyną kłopotów mogą być:

  • ciągłe napięcie i stres
  • rygorystyczne diety niskokaloryczne i głodówki
  • niezbilansowana dieta wegańska lub wegetariańska
  • utrata krwi spowodowana urazem lub rozległą operacją
  • bardzo obfite miesiączki
  • uprawianie wytrzymałościowych dyscyplin sportu (np. intensywne ćwiczenie na siłowni)
  • wrzody żołądka i dwunastnicy, rak jelita grubego, wrzodziejące zapalenie jelita grubego, choroba Leśniowskiego-Crohna
  • zakażenie bakterią Helicobacter pylori
  • intensywny wzrost i dojrzewanie
  • ciąża i okres karmienia naturalnego
  • podeszły wiek i brak apetytu

Niedobór żelaza – objawy

  • Odczuwana jest apatia i ciągłe zmęczenie – bez wyraźnego powodu
  • Błony śluzowe stają się blade, skóra jest sucha i szorstka
  • Paznokcie są kruche, pojawiają się na nich charakterystyczne podłużne prążki z rowkami, a włosy się łamią i rozdwajają (wygląd paznokci – o czym świadczy?)
  • W kącikach ust powstają zajady
  • Pojawia się uczucie zimna, bóle głowy i bezsenność
  • Obniża się sprawność fizyczna i zdolność koncentracji
  • Zwiększa się podatność na infekcje
  • Dochodzi do krwawień z nosa i zapaleń dziąseł
  • Występuje anemia
  • W ciąży może dochodzić do poronienia lub przedwczesnego porodu, anemii i niskiej masy urodzeniowej dziecka

Niekiedy o niedoborze żelaza mogą świadczyć:

  • mrowienie nóg
  • sińce pod oczami
  • apetyt na kostki lodu
  • łaknienie na nietypowe produkty, np. ochota na piasek, mydło czy kredę

Takie dolegliwości  powinny skłonić do zbadania poziomu żelaza we krwi. Najpierw trzeba zrobić morfologię. Jeśli wyniki pokazują zbyt małą liczbę erytrocytów (krwinek czerwonych), obniżenie wartości hematokrytu lub poziomu hemoglobiny, lekarz zleca badanie poziomu żelaza we krwi. Niekiedy konieczne są dodatkowe badania oceniające całościową gospodarkę żelazem w organizmie:

  • poziom ferrytyny
  • poziom transferyny – białka transportującego żelazo
  • TIBC, czyli badanie całkowitej zdolności wiązania żelaza

5 najważniejszych badań profilaktycznych, które powinnaś zrobić przynajmniej raz w roku

Jak uzupełnić żelazo?

Najlepszym sposobem na uzupełnienie niedoborów żelaza jest urozmaicona dieta bogata w ten składnik. To nie powinno być trudne, bo żelazo znajduje się niemal we wszystkich produktach spożywczych. Sęk w tym, że organizm zdrowego człowieka może przyswoić średnio tylko 10–15 proc. żelaza zawartego w diecie. Dlatego warto pamiętać o kilku zasadach, które pomogą przyswoić więcej drogocennego minerału i zapobiegną jego stratom:

  • Posiłki bogate w żelazo, np. zawierające mięso, należy popijać sokami owocowymi, np. świeżo wyciskanym sokiem z pomarańczy lub wodą z sokiem z cytryny. A na deser zjeść na przykład sałatkę owocową z pomarańczą, co zwiększa przyswajalność żelaza.
  • Ograniczać jedzenie pieczywa razowego. Jeść różne gatunki pieczywa, czerstwe pszenne, żytnie, mieszane, by zmniejszyć ilość fitynianów w diecie. Substancje te utrudniają bowiem wykorzystanie żelaza z pożywienia.
  • Posiłki bogate w żelazo łączyć z warzywami bogatymi w witaminę C, która poprawia przyswajalność żelaza. Na kanapkę z wędliną położyć czerwoną paprykę, a zraz wołowy zjeść z brukselką.
  • Jeśli nie jemy mięsa, wzbogacić menu w komosę ryżową, nasiona amarantusa i kaszę jaglaną. Najlepiej jeść je zamiast ryżu lub ziemniaków do drugiego dania, a także dodawać do sałatek. Do porannego muesli i koktajli dodawać popping amarantusowy – ekstrudowane nasiona amarantusa to także bogate źródło żelaza.
  • Ograniczyć spożywanie produktów mącznych, mleka i jego przetworów oraz gruboziarnistych kasz.
  • Przynajmniej dwa razy dziennie wypijać szklankę koktajlu z natki: zmiksować pęczek natki z połową litra letniej wody, sokiem z cytryny i łyżeczką miodu.
  • Potrawy obficie posypywać natką, bazylią lub koperkiem.
  • Nie popijać posiłków, zwłaszcza tych bogatych w żelazo, mocną herbatą, kawą naturalną ani napojami typu cola i pepsi. Nie trzeba całkowicie rezygnować z tych napojów, ale lepiej pić je pomiędzy posiłkami.

Dieta przy anemii. Jak wzbogacić dietę w żelazo?

Wino a niedobór żelaza

Na liście substancji utrudniających przyswajanie żelaza z diety są taniny zawarte w herbacie i czerwonym winie. Łączą się one z żelazem, zwłaszcza tym niehemowym, osłabiając jego wchłanianie. Z drugiej strony alkohol usprawnia wchłanianie się żelaza (poprzez stymulację wydzielania kwasów żołądkowych). Dlatego zdaniem niektórych naukowców wpływ substancji zawartych w czerwonym winie na wchłanianie żelaza jest niewielki.

Suplementacja żelaza

Gdy to nie pomoże, konieczna jest suplementacja żelaza. Nie jest to łatwe i zawsze powinno przebiegać pod kontrolą lekarza. Nieprawidłowa suplementacja może bowiem doprowadzić do nadmiaru żelaza w organizmie. Specjalista ustala najlepszą dawkę żelaza. Niekiedy wyrównanie niedoborów jest bardzo szybkie, a poprawa jest widoczna po kilku dniach stosowania suplementacji. Czasem jednak może to potrwać nawet kilka miesięcy. W aptekach znajdziemy różne formy suplementów:

  • Żelazo w płynie – preparaty do kupienia w aptece bez recepty. Zwykle są wzbogacone w witaminę C i witaminy z grupy B. Zawierają też ekstrakty roślinne z owoców i warzyw, które wspomagają trawienie i zapobiegają zaparciom, towarzyszącym suplementacji żelaza. Takie preparaty nie powinny być jednak stosowane w leczeniu znacznej niedokrwistości.
  • Żelazo w tabletkach– stosowane w anemii, przepisywane na receptę. Zawiera wyższe dawki żelaza.

Jak zażywać suplementy żelaza?

  • Rano na czczo albo godzinę lub dwie po jedzeniu ze szklanką wody lub soku pomarańczowego.
  • Nie przekraczać przepisanej przez lekarza dawki.
  • Nie popijać suplementów herbatą, kawą, mlekiem, kakao, colą ani pepsi, które zmniejszają przyswajanie żelaza.
  • Przyjmując suplementy żelaza, trzeba poinformować o tym lekarza lub farmaceutę. Żelazo wchodzi w interakcje z innymi lekami, m.in. z lekami na nadciśnienie i chorobę Parkinsona, z antybiotykami czy też z hormonami tarczycy.

Uwaga! Stosowanie preparatów żelaza może u niektórych osób wywołać efekty uboczne, takie jak np.: zaparcia, mdłości, wymioty, bóle brzucha, czarny stolec. Często się zdarza, że z czasem ustępują. Niektórzy pacjenci nie tolerują żelaza w postaci tabletek ani w postaci płynnej i nie mogą przyjmować takich preparatów. W takiej sytuacji, przy deficytach, żelazo najlepiej podawać w zastrzykach (dożylnie).

Hemochromatoza – objawy nadmiaru żelaza

Źródła:

  1. Brune, M., Rossander, L. and Hallberg, L. 1989. Iron absorption and phenolic compounds: importance of different phenolic structures. European Journal of Clinical Nutrition. 43 (8) 547-57.
  2. Butler J., Twarda prawda o żelazie, czyli dlaczego żelazo pochodzenia roślinnego jest najzdrowsze. Fundacja Międzynarodowy Ruch na rzecz Zwierząt VIVA https://zdrowie.viva.org.pl/images/pobierz/raport_zelazo.pdf
  3. Cook, J.D., Skikne, B.S. and Baynes, R.D. 1994. Iron deficiency. The global perspective. Advances in Experimental Medicine and Biology. l356, 219-228.

Czy ten artykuł był pomocny?
TakNie

Podobne artykuły