Spis treści
Nadczynność tarczycy – co warto o wiedzieć o tej dolegliwości?
Flagowe objawy nadczynności tarczycy (inaczej: hypertyreozy) to nadmiar energii i niewyjaśnione chudnięcie. Wiele osób takie zmiany przyjmuje jednak z zadowoleniem. Kto w końcu nie chciałby bezkarnie jeść, a mimo to szczupleć, mając do tego mnóstwo sił do działania? Kłopot w tym, że to są tylko zwiastuny dysfunkcji, która nierozpoznana i nieleczona może wywoływać nowe dolegliwości, niebezpieczne dla zdrowia, ale i życia, mówi dr n. med. Tadeusz Oleszczuk. Oto garść informacji o tym, co warto wiedzieć o nadczynności tarczycy i czemu trzeba nie tylko ją leczyć, ale i zmienić styl życia.
1. Nadczynna tarczyca działa na przyspieszonych obrotach
Lepiej nie lekceważyć tarczycy, to centrala naszego zdrowia. Jest największym gruczołem wydzielającym hormony do krwi. Produkowane przez nią tyroksyna i trójjodotyronina wpływają na wszystkie komórki człowieka: od skóry, poprzez mięśnie po narządy, w tym rodne, działają nawet na szare komórki naszego mózgu.
Jeśli tarczyca jest nadczynna, to – jak sama nazwa sugeruje – pracuje na przyspieszonych obrotach, produkuje i uwalnia więcej hormonów, niż potrzeba, i pobudza komórki zbyt mocno.
Niedoczynność tarczycy. Nawet połowa chorych nie wie, że ją ma
2. Objawy nadczynności tarczycy łatwo pomylić z innymi chorobami
Stąd – jak w przypadku niedoczynności tarczycy – sporo z nas do właściwej diagnozy dochodzi po leczeniu u innych specjalistów, kardiologów, gastrologów, dermatologów czy neurologów.
Objawy nadczynności tarczycy to przede wszystkim:
- nadpobudliwość emocjonalna, drażliwość, nerwowość, lęki
- kłopoty z zasypianiem
- zwiększona potliwość (z powodu przyspieszonego metabolizmu organizm wytwarza więcej ciepła i żeby go się pozbyć, poci się)
- złe znoszenie upałów (z ww. powodu), a dobre niskich temperatur
- wzmożone pragnienie
- utrata masy ciała
- zanik tkanki podskórnej
- wilgotna, ciepła i dobrze ukrwiona skóra
- poszerzenie szpar powiekowych
- obrzęk nóg nad kostkami
- włosy cienkie i miękkie
- wypadanie włosów (problem dotyczy około 20-40 proc. chorych)
- łysienie plackowate
- bielactwo
- czerwone, swędzące plamy na podudziach i stopach
- łamliwe paznokcie
- oddzielanie się płytki paznokciowej od podłoża
- niemiarowy rytm serca, kołatanie (co jest niebezpieczne, bo może przejść w migotanie przedsionków, a dalej w niewydolność serca)
- drżenie rąk
- osłabienie mięśni nóg
- zwiększone ciśnienie skurczowe i obniżone rozkurczowe
- duszności
- łzawienie, szczególnie na wietrze i w ostrym świetle
- skłonność do biegunek
3. Nadczynność tarczycy może pojawić się w każdej chwili
W większości przypadków nadczynność tarczycy zaczyna się w okresie dojrzewania płciowego, w czasie ciąży lub (rzadziej, to ok. 20 proc. przypadków) menopauzy – czyli w momentach raptownych i silnych zmian hormonalnych. Nie jest zjawiskiem bardzo częstym, szacuje się, że na nadczynność cierpi ok. 2 proc. populacji.
Jak w przypadku wszystkich chorób tarczycowych – pięciokrotnie częściej dotyka kobiety (1,6 proc. przypadków). Wśród dzieci choroba występuje stosunkowo rzadko, nawet 15 razy rzadziej niż u dorosłych.
4. Przyczyny nadczynności tarczycy mogą być różne – jakie?
Najczęściej nadczynność tarczycy ma związek z wystąpieniem choroby Gravesa-Basedowa, obecnością wola guzkowego, ale też z chorobami zapalnymi tarczycy (np. przewlekłym autoimmunologicznym zapaleniem tarczycy – innymi słowy: z początkową fazą choroby Hashimoto, czy z podostrym zapaleniem tarczycy – do czego nierzadko doprowadzamy sami, swoim stylem życia).
Czasem u źródeł pojawienia się schorzenia jest spożywanie nadmiernej ilości jodu czy przyjmowanie za wysokich dawek hormonów tarczycy.
Zdarza się też, że nadczynność tarczycy jest wywołana przez guz przysadki mózgowej (która wydziela TSH) lub guz trofoblastu.
5. Aby zdiagnozować nadczynność trzeba zrobić badanie tarczycy
Żeby wykryć nadczynność tarczycy, wystarczy badanie poziomu TSH, czyli hormonu tyreotropowego. Sprawdza się go, pobierając krew, najlepiej na czczo, bo poziom hormonów zmienia się w ciągu doby. Norma stężenia TSH 3 generalnie wynosi 0,27–4,2 µIU/ml, a wynik poniżej tej normy oznacza nadczynność.
Jeśli wynik badania TSH wyszedł nieprawidłowy albo tarczyca nigdy dotąd nie była badana, a są wątpliwości co do jej kondycji, warto wykonać cały panel tarczycowy, obejmujący sprawdzenie także FT3 (wolnej trójjodotyroniny) i FT4 (wolnej tyroksyny).
Czasem lekarz zaleca też oznaczenie przeciwciał przeciwtarczycowych. Obejmują one najczęściej 3 badania: aTPO, aTG i aTRab. Wzrost dwóch pierwszych wskaźników daje podstawy, by podejrzewać, że choroba związana jest z autoimmunologicznym zapaleniem tarczycy.
Dla pełnego obrazu warto sprawdzić jej stan podczas badania USG, najlepiej u lekarza, który specjalizuje się w badaniu tarczycy. Do wykonania USG warto zachęcić każdego. Zaleca się, aby taki kontrolny skan robić raz na kilka lat. Sprawdzajmy wielkość gruczołu i czy nie ma na nim zmian, guzków i torbieli, które potrafią fałszować wyniki z krwi. Przez to raz tarczyca wychodzi nadczynna, a np. tydzień później niedoczynna.
Badanie tarczycy – co musisz wiedzieć?
6. Nadczynność tarczycy bywa utajona
To tzw. nadczynność subkliniczna. Jeśli nie jest w porę zdiagnozowana, często od niej zaczyna się nadczynność właściwa. Charakteryzuje się nieco niższym stężeniem TSH przy jednoczesnym FT4 i FT3 w normie, dlatego też bywa trudna w rozpoznaniu.
Towarzyszą jej słabsze objawy, najczęściej:
- migotanie przedsionków (występują szczególnie u osób starszych)
- przyspieszenie akcji serca (tzw. tachykardia)
- osłabienia mięśniowe
- złamania kości
- pobudzenie psychomotoryczne
Żeby mieć pewność co do wystąpienia nadczynności subklinicznej, zaleca się dwukrotne pobranie krwi, aby stwierdzić obniżenie stężenia TSH w odstępach kilku tygodni. Konieczne jest też oznaczenie wolnej tyroksyny (FT4), wolnej trijodotyroniny (FT3) i przeciwciał przeciwko peroksydazie tarczycowej (aTPO).
7. U osób powyżej 55. roku życia z subkliniczną nadczynnością tarczycy stwierdza się wyższe ryzyko wystąpienia choroby Alzheimera i demencji starczej
Dotyczy to zwłaszcza chorych, u których jest zmniejszone stężenie TSH w surowicy (TSH < 0,1 mIU/l lub TSH 0,1–0,4 mIU/l – postać łagodna), natomiast stężenie wolnych hormonów tarczycy – FT4 jest prawidłowe. Na podstawie tych samych badań oszacowano też wyższą umieralność z przyczyn sercowo-naczyniowych.
8. Nadczynność tarczycy może doprowadzić do śmierci
Są to pojedyncze przypadki, niemniej bywa, że długo nierozpoznana i nieleczona – do tego pogłębiana przez styl życia szkodzący tarczycy – może doprowadzić do tzw. przełomu tarczycowego. Powikłanie to polega na nasileniu objawów nadczynności i jest stanem zagrożenia życia, bo może skutkować zapaścią krążeniową. Nadczynność tarczycy rozpoznaje się kiedy stężenie TSH jest obniżone, ale stężenie wolnych hormonów tarczycy – fT4 jest podwyższone.
9. Leczenie nadczynności dobierane jest indywidualnie
Lekarz bierze pod uwagę:
- przyczyny nadczynności tarczycy
- nasilenie choroby
- wiek chorego
- obecność innych schorzeń
Najczęściej podaje się leki przeciwtarczycowe (tyreostatyki), tiamazol i propylotiouracyl, które łagodzą zwłaszcza takie symptomy jak drżenie rąk czy szybkie bicie serca.
Można stosować też doustny jod promieniotwórczy, którego zadaniem jest powolne i nieodwracalne niszczenie komórek tarczycy wychwytujących jod z surowicy (tej terapii nie stosuje się u kobiet w ciąży, karmiących ani planujących macierzyństwo).
Innym, ostatecznym sposobem jest poddanie chorego operacji (tyreoidektomii). Jej skutkiem ubocznym jest jednak wywołanie niedoczynności tarczycy, którą potem dożywotnie leczy się tyroksynami. Niezależnie od terapii po jej zakończeniu pacjenci muszą nadal być pod stałą opieką lekarską i powinni regularnie badać stężenie TSH i wykonywać USG tarczycy. Zdarza się bowiem, że choroba nawraca lub przechodzi w niedoczynność – nawet wiele miesięcy po zakończonym leczeniu. Poza tym wszystkim chorym na nadczynność zaleca się zmianę stylu życia.
TSH w ciąży i u kobiet planujących ciążę – jakie są normy?
10. Na stan tarczycy wielki wpływ mają czynniki cywilizacyjne
To przede wszystkim śmieciowe, przetworzone i skażone jedzenie, ale też zanieczyszczenia środowiskowe (w Polsce sporym zagrożeniem jest smog), także stres i jego biochemiczne następstwa czy przyjmowane leki, w tym antykoncepcyjne, antybiotyki czy popularne wśród dermatologów retinoidy. Wszystko to pogłębia dysfunkcje tarczycy.
11. Szczególnie istotny przy nadczynności tarczycy jest sposób odżywiania
To, co jemy, wpływa bowiem na pracę jelit. A jeśli one źle pracują, to powstają w nich przeciwciała przeciwtarczycowe, które drogą krwionośną docierają do tarczycy i wywołują w niej stan zapalny, a potem nadczynność, niedoczynność, a także guzki i torbiele. Innymi słowy: jedząc niedobre dla nas produkty, uszkadzamy sobie tarczycę.
Aby do tego nie dopuścić, zaleca się przede wszystkim odstawienie żywności, która powoduje nietolerancję pokarmową – najczęściej to nabiał (nawet 40 proc. z nas nie toleruje kazeiny) czy gluten. Dla każdego z nas groźne są jednak wszelkie przetworzone produkty ze sztucznymi dodatkami – konserwantami, barwnikami, tłuszczami trans, pestycydami.
Także mięso, zwłaszcza czerwone, zawierające nasycone tłuszcze prozapalne, ale też resztki antybiotyków i hormonów, którymi karmione były zwierzęta. Zaleca się ograniczenie cukru – nie ma wartości odżywczych, a powoduje wzrost drożdży i grzybów zwiększających ryzyko stanu zapalnego w jelitach (a potem w tarczycy).
Najlepiej stosować dietę opartą na:
- sezonowych warzywach
- kiszonkach
- kaszach
- ziarnach i olejach
- białku roślinnym (ma je fasola, groch, ciecierzyca, soczewica)
Mięso powinno być ekologiczne, a z ryb najlepsze są: dorsz, śledź, sardynki.
Ze względu na wzmożony metabolizm przy nadczynności tarczycy zaleca się stosować dietę wysokoenergetyczną, o większej niż zwykle podaży węglowodanów. Warto też pilnować obecności witamin, zwłaszcza C i A. Jeść powinno się 6-7 razy dziennie, aby uzupełniać deficyt energii i składników odżywczych.
Odwrotnie niż przy niedoczynności można jeść warzywa kapustne i strączkowe, ze względu na ich właściwość zatrzymywania jodu.
Dobrze też wykluczyć używki i ograniczyć do minimum używanie ostrych przypraw, bo pobudzają i tak przyspieszony metabolizm. Ze względu na ryzyko biegunek niewskazane są produkty pełnoziarniste.
Zobacz także: Czy czystek pomaga przy chorobach tarczycy?
