Aby zrozumieć nieco przesłanki, według których medycyna chińska funkcjonuje do dzisiaj, należy zapoznać się bliżej z symbolicznym znaczeniem różnych systemów dialektycznych, czyli tych, w których rozpatruje się wszystkie zjawiska we wzajemnym ze sobą powiązaniu, oraz w których w istniejących przeciwieństwach dopatruje się warunków niezbędnych do rozwoju i postępu.
Takim systemem jest między innymi system oparty na liczbach. Jeszcze zanim liczby zaczęły być wykorzystywane w liczeniu i arytmetyce, stanowiły uniwersalne symbole, które funkcjonowały we wszystkich systemach filozoficznych antycznych kultur. Mądrość starożytnych została nam przekazana właśnie w postaci takich symboli. Czym jest magia liczb w filozofii i medycynie chińskiej?
Spis treści
Znaczenie liczb w medycynie chińskiej
Zero – 0
Zero oznacza pustkę, ale nie w dzisiejszym jej rozumieniu, gdzie powiedzielibyśmy, że jest to „nic”. Zero, czyli pustka, ma kluczowe znaczenie w chińskich założeniach filozoficznych. Uważana jest ona za początek wszelkiego stworzenia, przestrzeń, w której energia może się przemieniać i tworzyć materię. Pustka nie oznacza bynajmniej braku czegoś, lecz to właśnie ona nadaje użyteczność formie, w której występuje. Przykładem może być koło – to pustka w środku koła zapewnia jego użyteczność. Nie jest to coś niepotrzebnego lub coś czego nie ma. Jest ona obszarem, w którym pojawiają się siły stwórcze.
Kolejnym przykładem może być atom, w którym „pusta” przestrzeń między elementami atomu nadaje kształt materii. Jeśli powiększylibyśmy atom do rozmiarów widzialnych to pusta przestrzeń zajęłaby ogromny obszar. Zatem to puste „coś” jest niezbędnym warunkiem do zaistnienia całej rzeczywistości i to ono utrzymuje świat i człowieka w swej strukturze.
Jeden – 1
Symbolika liczby jeden jest rozumiana jako źródło stworzenia, ponieważ liczba ta zawiera w sobie wszystkie pozostałe liczby, które są jej wielokrotnością. Czyli wszystko ma swój początek w jedynce, wszystko zaczęło się od jednego, z jednego dopiero mogło powstać dwa, trzy i wszystkie inne rzeczy.
Jedynka zaprowadziła porządek w nieporządku, w początkowym chaosie. Porządek ten oddzielił światło od ciemności, górę od dołu, a niebo od ziemi. Zgodnie z tą koncepcją nasz początek jest tajemnicą, której nie możemy pojąć, dopóki tkwimy w dualistycznej rzeczywistości.
Koncepcje podobnego typu odnajdujemy także w różnych systemach religijnych, dotyczących stworzenia świata. Wspólna jest też idea, że wszystkie rzeczy, które pozornie wydają się być odrębne, w rzeczywistości pozostają cały czas jednością. Jest to symboliczny wymiar jedynki – jedności, centrum, głównej osi.
Dwa – 2
Dwa oznacza dwoistość, odzwierciedla dualistyczny charakter natury i wszelkiego życia. Jest to podstawowa koncepcja medycyny i filozofii orientalnej, a jej najprostszym wyrazem jest podział świata na dwa przeciwieństwa – yin i yang. Należy podkreślić, że słowo „przeciwieństwo” ma tutaj zupełnie inne znaczenie niż jest to rozumiane w zachodnim sposobie rozumienia świata.
Koncepcja wschodnia głosi, że przeciwieństwa nie stoją w opozycji do siebie nawzajem i nie zwalczają się, lecz wzajemnie się uzupełniają i dopełniają, tworząc całość. Są względem siebie relatywne, czyli zawsze jedno zawiera chociaż minimalny element drugiego; zachodzą pomiędzy nimi interakcje, a więc brak równowagi w jednym przejawie powoduje automatycznie zachwianie harmonii w przejawie przeciwnym. Mogą się nawzajem w siebie przekształcać, tak jak dzień przechodzi w noc, a po zimie przychodzi wiosna itp.
Wzajemne współistnienie obu form – yin i yang i ich wzajemne ruchy między sobą są przyczyną podstawowych rytmów życia, na wzór spirali, w której dochodzi do przeciwstawnych ruchów – odśrodkowego i dośrodkowego. Życie rozwija się zawsze w formie spiralnej.
Co ciekawe, ta myśl, obecna w filozofii chińskiej tysiące lat temu, znalazła swoje odzwierciedlenie dużo później w świecie zachodnim, gdzie znajdujemy ją np. w koncepcji złotego podziału Euklidesa, spirali Fibonacciego czy spiralnej struktury DNA!
Trzy – 3
Podstawowym symbolem, reprezentowanym przez liczbę trzy jest trylogia: niebo – człowiek – ziemia. W filozofii chińskiej niebo symbolizowane jest przez okrąg, zaś ziemia poprzez kwadrat. Znajduje to swoje odbicie w różnych aspektach codziennego życia w starożytnych Chinach, gdzie np. moneta była okrągła, a w środku posiadała otwór w kształcie kwadratu, co oznaczało duet: niebo – ziemia.
Człowiek, tworzący wraz z niebem i ziemią trójcę, jest tutaj symbolem życia, stworzonym poprzez interakcję między niebem i ziemią. Zatem trzy, to liczba reprezentująca stworzenie (kreację) i egzystencję (życie). Koncepcję trójcy w aspekcie początku stworzenia można odnaleźć w wielu systemach religijnych całego świata. Występuje między innymi w:
- tradycji hinduistycznej
- mitologii egipskiej
- kabale hebrajskiej
- religii chrześcijańskiej
W medycynie chińskiej symbolika trójki odgrywa ważną rolę. Wszelkie zjawiska wydają się mieć trzy zasadnicze wymiary lub części. Ludzkie ciało posiada trzy główne części – głowę, tułów i kończyny. Każda kończyna ma trzy główne stawy, istnieją trzy zasadnicze płaszczyzny ludzkiej istoty – fizyczna, emocjonalna oraz mentalna.
Są trzy podstawowe skarby człowieka – shen (duch), qi (energia) i jing (esencja). W organizmie człowieka są trzy centra przetwarzania pożywienia i produkcji energii, które znane są pod nazwą potrójnego ogrzewacza. W życiu płodowym człowieka następuje rozdzielenie na trzy warstwy zarodkowe – ektodermę, mezodermę i endodermę, z których następnie powstaną wszystkie komórki organizmu.
Cztery – 4
Życie jest ruchem, a każdy ruch posiada cztery silne fazy:
- wznoszenia
- osiągnięcia maksimum
- opadania
- osiągnięcia minimum
Dzieje się tak np. w odniesieniu do:
- cyklu dobowego (dnia i nocy) – wschód słońca, południe, zachód słońca, północ
- do cyklu rocznego – wiosna, lato, jesień, zima
- do cyklu rozwojowego człowieka – narodziny, dojrzewanie, starzenie się, śmierć
Czwórka to także liczba oznaczająca cztery kierunki Ziemi. W starożytności uznawano, że każdego kierunku świata strzeże mityczne zwierzę:
- na Wschodzie był to Zielony Smok, symbol życzliwości
- na południu Czerwony Feniks reprezentujący promienność i radość życia
- Zachodu pilnował Biały Tygrys, symbolizujący czystość i cnotę
- Północy strzegł Czarny Żółw, oznaka mądrości
Jeśli do tych czterech kierunków dodamy środek, będzie to piąty element, stanowiący punkt przecięcia między ziemią a niebem. Uzyskamy w ten sposób pięć pozycji w czasie i przestrzeni, czyli tak zwane pięć elementów, które w filozofii chińskiej odzwierciedlają strukturę wszystkich rzeczy w naturze, w tym ciała człowieka.
Feng shui – jak urządzić dom, by zapewnić sobie zdrowie i pomyślność
Pięć – 5
Poszczególne elementy reprezentują kierunki świata, przypisane im ruchy, kolory, narządy ciała. I tak:
- element ognia jest przypisany południu, ekspansji, kolorowi czerwonemu i sercu
- element wody symbolizuje północ, ruch do środka, kolor czarny i nerki
- wschód jest reprezentowany przez drzewo, do którego przypisany jest kierunek wznoszący, zieleń i wątroba
- zachód, ruch w dół, barwa biała i płuca są przynależne do metalu
- element ziemi jest umiejscowiony w centrum, symbolizuje przemianę, dojrzałość, kolor żółty i śledzionę
Pięć elementów jest także tłumaczone jako pięć sił poruszających. Ten model przedstawia różne zjawiska, które zachodzą we wszechświecie, a jako że człowiek zawiera się w obrazie wszechświata, on również jest obrazowany przez system pięciu elementów.
W medycynie chińskiej nigdy żaden z tych elementów nie występuje osobno – pozostają one w ciągłej interakcji i relacji między sobą, co ma zapewnić równowagę w człowieku i w naturze. Stanowią zawsze całość, nie można postrzegać ich jako osobne aspekty, są nieodłączną częścią zarówno fizjologii, jak i patologii ludzkiego organizmu. Ich zaburzenia przejawiają się jako choroba i są podstawą diagnostyki w medycynie chińskiej.
Sześć – 6
Sześć reprezentuje liczbę źródeł, które utrzymują życie. Jest to między innymi liczba sześciu form energii, które podtrzymują i decydują o życiu:
- jing (esencja)
- qi (energia)
- jin (rodzaj rzadkich płynów ustrojowych)
- ye (rodzaj gęstych płynów ustrojowych)
- mai (naczynia krwionośne)
- xue (krew)
Z sześciu elementów składają się także heksagramy, opisane w tajemniczej Księdze Przemian, liczącej sobie ponad 3000 lat. Heksagram jest kombinacją trzech rodzajów yin i trzech rodzajów yang, co w sumie zawsze daje liczbę sześć. Zgodnie z Księgą Przemian istnieją tylko 64 możliwości kombinacji, w wyniku których utworzone zostaną 64 heksagramy. Fakt, że istnieje tylko ograniczona i zdefiniowana ilość heksagramów oznacza, że każdy moment w czasie i przestrzeni jest opisany przez określony heksagram, oraz że te momenty i sytuacje powtarzają się w pewnym cyklu, co z kolei przywodzi na myśl ideę, że czas ma formę spirali.
Świadczyłaby o tym regularność i powtarzalność cyklów w naturze, np. zmiana pór roku, cykl dobowy itp. Dany heksagram może rozwijać się w ograniczony sposób, podobnie dana sytuacja, która jest wynikiem poprzedniej sytuacji i jednocześnie przyczyną kolejnej, następującej po niej. Z tego względu Księga Przemian jest używana między innymi w celu przepowiadania.
Ciekawostkę stanowi fakt, że Księga Przemian może wyjaśnić tajemnicę kodu genetycznego, gdzie cztery symbole leżące u podstaw 64 heksagramów mogą być odpowiednikiem czterech bazowych sekwencji nukleotydowych DNA – adeniny, guaniny, tyminy i cytozyny. Na uwagę zasługuje fakt, że kod genetyczny składa się z 64 kodonów (jednostka składająca się z trzech nukleotydów kodujących określony aminokwas) oraz że struktura DNA jest spiralą. Przypadek…?
Ciekawe jest również, że oznaczenia określające trygramy i heksagramy nie są symbolami chińskimi, lecz uniwersalnymi znakami w zakodowanym języku linii, przypominającymi terminy używane we wzorach matematycznych. Są przykładem wczesnego języka binarnego, który aktualnie ma ogromne zastosowanie w technologii komputerowej i cyfrowej. To świadczy o ogromnej mocy i potężnej wiedzy, którą starożytni mędrcy chińscy rozwinęli na długo przedtem, zanim pojawiła się ona w świecie zachodnim.
Siedem – 7
Liczba siedem oznacza „spełnienie”. Symbolizuje ona kiełkowanie nasienia, czyli manifestację pełni siły życiowej. Liczba ta odnosi się między innymi do:
- 7 czakr
- 7 dni stworzenia
- cyklu lunarnego, gdzie 4 razy 7 daje 28 dni
- w medycynie chińskiej do siedmiu kręgów szyjnych, łączących głowę z ciałem, czyli symbolicznie niebo z ziemią
- siedmiu górnych otworów (oczy, uszy, nos i usta), które mają zapewniać swobodną komunikację pomiędzy mikro- i makrokosmosem
Mamy także siedem pożądań, które są przyczyną pojawiania się chorób, a cykl rozwojowy płodu wynosi 4 razy 7 razy 10, co daje w sumie 280 dni (ciąża trwa 10 miesięcy księżycowych). Ponadto siedem stanowi liczbę żeńską, ponieważ cykle rozwojowe kobiety zmieniają się co siedem lat i to one determinują kobiecą fizjologię.
Osiem – 8
W numerologii chińskiej liczba osiem ma bardzo ważne znaczenie. Przede wszystkim symbolizuje nieskończoność. Co ciekawe, znak nieskończoności w zachodnim systemie numerycznym również wygląda jak leżąca ósemka.
Liczba osiem oznacza stworzenie we wszystkich jego formach i przejawach, wszystko co istnieje między ziemią a niebem. Księga Przemian opisuje 64 heksagramy (osiem razy osiem), co oznacza, że suma wszystkich możliwych stadiów rozwoju między ziemią a niebem wynosi 64. Dotyczy to zarówno ewolucji w naturze, jak i w jednostkowym życiu człowieka. To dlatego ósemka w swojej wielokrotności – 64 – oznacza nieskończoność.
Poza tym mamy osiem kierunków kompasu, osiem meridianów nadzwyczajnych, odpowiedzialnych za ciągłość i życia i przekazywanie esencji, ósemka jest także liczbą męską – u mężczyzn fizjologiczne cykle życia zmieniają się co osiem lat.
Dziewięć – 9
W symbolice numerologicznej liczba dziewięć oznacza dopełnienie i mądrość. Starożytny ideogram oznaczający dziewiątkę przedstawia symbol człowieka z wyciągniętymi rękami, aby otrzymać energię z nieba.
Liczba dziewięć przypisana jest niebu. Dziewięć oznacza koniec cyklu, przyswojenie sobie nauki życiowej, gotowość na wycofanie się lub rozpoczęcie kolejnego cyklu od nowa – czyli od liczby 10, w której mamy zero i jedynką, a więc pustkę i początek.
Istnieje legenda, zgodnie z którą starożytnemu cesarzowi Yu Wielkiemu został przekazany przez niebiosa magiczny kwadrat. Kwadrat ten narysowany był na skorupie żółwia, który wyłonił się z rzeki Luo. Magiczny kwadrat składa się z dziewięciu pól, w których umieszczone jest dziewięć liczb (od 1 do 9), a suma liczb dodanych w każdym rzędzie zawsze równa się 15, niezależnie czy liczymy poziomo, pionowo, czy na ukos.
Kwadrat magiczny symbolizuje Dao, czyli drogę. Miał on duże znaczenie w starożytnym sposobie postrzegania świata i był nierozerwalnie związany z naukami i tajemnicami dawnych mędrców. Odgrywa także istotną rolę w filozofii feng shui – sztuce planowania swojego otoczenia.
Ciekawostkę stanowi fakt, iż w praktyce qigong większość ćwiczeń, wykonywanych dla poprawy stanu zdrowia jest powtarzana dziewięć razy.
Znaczenie kwadratu oraz liczby dziewięć jest magiczne, symboliczne, stanowi metaforę, której nie należy rozumieć dosłownie. Tym bardziej, że dla współczesnego człowieka, reprezentującego zachodni sposób myślenia i postrzegania świata, są to nadal kwestie otoczone aurą tajemniczości, niezrozumienia i ezoteryki.
