Spis treści
5 rzeczy o kleszczach, które powinien znać każdy z nas
1. Kleszcze są groźne przez cały rok, także na terenach miejskich
Kleszczy niestety przybywa. Winne jest ocieplenie klimatu – w Polsce każda kolejna zima jest cieplejsza od poprzedniej, średnio o ponad 2 stopnie. Kleszcze żerują, gdy temperatura na dworze przekracza 7 stopni Celsjusza, a bywa tak często nawet przez cały sezon zimowy… Migrują też do nas nowe gatunki kleszczy z cieplejszych krajów. Kleszczy jest więc coraz więcej i są coraz groźniejsze.
Do niedawna mówiło się także, że na kleszcze można trafić głównie w lasach, zwłaszcza na Mazurach. Dzisiaj możemy je spotkać nawet w dużych miastach, na trawnikach między blokami, parkach – dosłownie wszędzie, gdzie znajduje się trawa i zarośla.
Ponad 59 proc. ankietowanych Europejczyków nie jest świadomych zagrożenia – nie wiedzą, jakie choroby przenoszą kleszcze i inne pasożyty [1]. Nie stosują więc żadnej ochrony przed kleszczami.
Gdzie najczęściej przebywają kleszcze?
Pajęczaki te najbardziej lubią niezbyt wysoką roślinność: trawy, krzewy. Popularna opinia, że kleszcze mogą spaść na nas z drzewa, mija się z prawdą. Najłatwiej można „złapać” takiego intruza w niezbyt wysokich zaroślach i w wilgotnych miejscach. Natomiast kleszcze nie są odporne na wysychanie – nie lubią suchych, piaszczystych terenów ani słonecznej pogody.
Kleszcze są najbardziej aktywne rano i późnym popołudniem
Dlatego jeśli wybierasz się na dłuższy spacer po zielonych terenach, najlepiej wybierz się w południe. Ryzyko spotkania z kleszczem jest wówczas najmniejsze.
Kleszcze są nosicielami groźnych chorób
W Polsce występuje 21 gatunków kleszczy, najbardziej popularnymi są:
- kleszcz łąkowy (Dermacentor reticulatus)
- kleszcz pospolity (Ixodes ricinus)
Ostatnie badania PZH wskazują na to, że prawie 70% zebranych jesienią kleszczy było nosicielami groźnych bakterii [2]. Kleszcz łąkowy jest uważany za głównego nosiciela babeszjozy. Zarażenie tą chorobą może zakończyć się śmiercią zaatakowanego zwierzęcia.
Jak ochronić się przed owadami i kleszczami?
2. Kleszcze mogą zarażać ludzi i zwierzęta różnymi chorobami
Kleszcz do przeżycia i rozwoju potrzebuje krwi żywiciela. Wyczuwa swoją ofiarę już z odległości kilkudziesięciu metrów – reaguje na zmianę temperatury, zapach oraz wydychany dwutlenek węgla. Kiedy człowiek (lub zwierzę) znajdzie się w pobliżu, przyczepia się do niego, a następnie wędruje po ciele, szukając ciepłego, wilgotnego miejsca, tam gdzie skóra jest najcieńsza. Wkłuwa się w ciało za pomocą aparatu ssąco-kłującego.
Ofiara zwykle nie czuje ataku, ponieważ kleszcz wprowadza pod skórę substancje działające lekko znieczulająco oraz zapobiegające krzepnięciu krwi. Następnie wysysa krew. Cała operacja może trwać wiele godzin lub nawet dni, a kleszcz magazynujący krew może powiększyć swoją objętość od 1–2 mm do 1,5 cm! Im dłużej kleszcz tkwi wbity w skórę, tym większe ryzyko, że wpuści do krwiobiegu żywiciela zarazki, których jest nosicielem.
Kleszcze przenoszą różnego rodzaju chorobotwórcze drobnoustroje. Oprócz bakterii – krętków Borrelia burgdorferi odpowiedzialnych za rozwój choroby boreliozy – mogą to być wirusy wywołujące odkleszczowe zapalenie mózgu oraz inne drobnoustroje powodujące mykoplazmozę, bartonellozę i inne choroby. Czasami kleszcz może przenieść jednocześnie kilka chorób.
Najczęściej spotykaną chorobą odkleszczową obserwowaną u zwierząt jest wywołana przez pierwotniaki z gatunku Babesia canis babeszjoza (zarazki wnikają do krwinek i powodują ich rozpad) oraz anaplazmoza granulocytarna.
Wrotycz – jak zrobić naturalny preparat na kleszcze? Przepis
3. Jakie najczęściej występujące choroby odkleszczowe nam zagrażają?
Choroby odkleszczowe u ludzi
Borelioza
Najpopularniejszą infekcją odkleszczową występującą u ludzi jest borelioza. Bakterie (mające postać spiralną) początkowo namnażają się w skórze, a następnie rozprzestrzeniają się do różnych narządów wewnętrznych, w tym do stawów. Przez dłuższy czas mogą się w nich utrzymywać i uaktywniać dopiero, gdy dojdzie do spadku odporności (np. po przegrzaniu, wychłodzeniu organizmu, pod wpływem stresu lub infekcji).
Objawy boreliozy mogą pojawić się nawet od 4 do 8 tygodni po kontakcie z kleszczem. Jednym z najbardziej charakterystycznych objawów boreliozy jest pojawiający się na ciele w miejscu wkłucia – a następnie przemieszczający się w dowolne miejsce ciała – tzw. rumień wędrujący. Jest to powiększająca się czerwona plama z przejaśnieniem pośrodku. Ale uwaga! Rumień może się pojawić, ale nie musi.
Kolejnymi objawami sugerującymi wystąpienie boreliozy są grypopodobne objawy ogólnoustrojowe:
- gorączka
- osłabienie
- ból głowy
- brak apetytu
- problemy ze stawami najbliższymi do miejsca pokąsania przez kleszcza
Jeśli nie zaczniemy leczenia (antybiotykoterapii doksycykliną), po kilku miesiącach mogą pojawić się zaburzenia neurologiczne czy stawowe. Każda osoba może jednak przechodzić boreliozę zupełnie inaczej, dlatego często jest to choroba trudna do zdiagnozowania.
Kleszczowe zapalenie mózgu (KZM)
Rzadziej występującą, ale bardzo groźną infekcją jest kleszczowe zapalenie mózgu (KZM). Wirusy wywołujące tę chorobę znajdują się w śliniankach kleszcza, dlatego zakażenie nimi może nastąpić niemal od razu po wkłuciu się pajęczaka. Jeżeli więc po zaatakowaniu kleszcza pojawią się objawy neurologiczne, takie jak zaburzenia chodu, niedowłady, porażenie nerwu twarzowego, należy pilnie udać się do lekarza. Infekcja jest na tyle poważna, że leczenie zazwyczaj jest prowadzone w szpitalu.
9 chorób, które mogą się kryć za chronicznym zmęczeniem
Choroby odkleszczowe u zwierząt
Babeszjoza
To choroba szczególnie groźna dla psa, zagraża jego życiu. Objawy choroby pojawiają się od 1 tygodnia do 3 tygodni po ukąszeniu przez zakażonego kleszcza. Są to:
- gorączka
- senność
- wymioty
- niechęć do jedzenia
- ciemny mocz
Leczenie należy wdrożyć niezwłocznie po zdiagnozowaniu choroby.
Uwaga! Zdarzają się także tzw. przypadki nadostre babeszjozy – w ciągu 24–48 godzin pierwotniaki mogą doprowadzić do ogromnego spustoszenia w organizmie, doprowadzić do wstrząsu czy śmierci zwierzęcia. Dlatego niejednokrotnie życie zwierzęcia zależy od szybkiego rozpoczęcia leczenia.
Anaplazmoza
Podobnie jak w przypadku babeszjozy u chorego zwierzęcia pojawia się:
- gorączka
- biegunka
- wymioty
- apatia
- brak apetytu
U co drugiego psa można zaobserwować zaburzenia dotyczące układu ruchu, np. sztywny chód.
W przypadku zauważenia objawów sugerujących zakażenie którąś z chorób odkleszczowych należy pilnie skontaktować się ze specjalistą – lekarzem lub weterynarzem.
Badanie na boreliozę – które warto wykonać?
4. Znalazłaś kleszcza wbitego w skórę (swoją lub zwierzęcia)? Jak najszybciej go usuń!
Najlepszą metodą ochrony przed chorobami odkleszczowymi jest jak najszybsze usunięcie kleszcza z miejsca wkłucia. Większość chorób odkleszczowych nie przenosi się na człowieka lub zwierzę od razu po wkłuciu kleszcza, ale wymaga odpowiedniego czasu, zazwyczaj powyżej 24 godzin.
Możesz pozbyć się intruza, posługując się pęsetą – uchwycić kleszcza jak najbliżej skóry i zdecydowanym ruchem pociągnij go do góry. Możesz także skorzystać z tzw. kleszczołapki, która pozwala na wyjęcie pajęczaka w całości.
Ważne! Kleszcza nie wolno w żaden sposób wykręcać, smarować olejem, masłem ani inną substancją. Może to bowiem spowodować odruch wymiotny u duszącego się stworzenia i szybsze wprowadzenie zarazków pod naszą skórę.
Następnie ranę zdezynfekuj i obserwuj przez ok. 8 tygodni. Możesz wpisać do kalendarza datę usunięcia kleszcza, żeby łatwiej było trzymać rękę na pulsie.
Jeśli natomiast kleszcza nie udało ci się usunąć w całości, rana zaczyna ropieć lub niepokoi cię coś innego, koniecznie udaj się do lekarza, a w przypadku zwierzęcia – do weterynarza.
5. Możesz skutecznie ochronić przed kleszczami siebie, swoją rodzinę i swojego psa
Niech groźne opowieści o kleszczach nie zniechęcą cię do wypraw w zielone tereny, spacerów po trawie, buszowania po chaszczach i zabaw z psem na łonie natury! Wystarczy, że zadbasz odpowiednio o wasze bezpieczeństwo:
- ubieraj się odpowiednio: długie spodnie z nogawkami włożonymi w buty, buty najlepiej za kostkę, koszula z długim rękawem. Im mniej nagiej powierzchni ciała, tym mniejsza szansa, że kleszcz znajdzie odpowiednie miejsce do przyczepienia się
- stosuj środki odstraszające kleszcze, czyli repelenty na bazie DEET – spryskaj nimi ubranie przed wyjściem na spacer i powtarzaj aplikację tak często, jak jest napisane na opakowaniu preparatu
- gdy idziesz na spacer z maluszkiem w wózku, zastosuj moskitierę osłaniającą budkę (ochrona dzieci przed boreliozą)
- stosuj zasadę ograniczonego zaufania do środków naturalnych, takich jak olejki eteryczne (np. olejek lawendowy i olejek eukaliptusowy), picie lub spryskiwanie ciała naparem z czystka czy odstraszacz ultradźwiękowy. Wiele osób mówi, że są skuteczne. Ale nie ma badań naukowych, które potwierdzałyby tę tezę. Stosuj je więc, jeśli chcesz, ale nie zapomnij o innych środkach ostrożności
- dobierz razem z weterynarzem odpowiednie zabezpieczenie dla swojego czworonoga: obrożę biobójczą, płyny do wcierania w skórę etc. Stosuj te zabezpieczenia przez cały rok. Zaszczep też zwierzę zgodnie z zaleceniami – szczepienia są najlepszą formą zabezpieczenia – zarówno ludzi, jak i zwierząt – przez groźnymi chorobami
- po powrocie ze spaceru wytrzep starannie ubranie, jeśli to możliwe, weź prysznic – to pomoże strząsnąć lub zmyć z siebie kleszcze, które jeszcze nie zdążyły wbić się w skórę. Możesz też użyć klejącego wałka do odzieży i przesunąć nim po ubraniu – ewentualny intruz może się do niego przykleić
- NAJWAŻNIEJSZE! Zawsze wieczorem obejrzyj się dokładnie. Sprawdzaj w pachwinach, pod kolanami, za uszami, w zgięciach łokciowych – tam gdzie skóra jest najdelikatniejsza – czy gdzieś przypadkiem nie wbił się kleszcz. Jeśli tak – postępuj zgodnie z zaleceniami z pkt. 4. Sprawdzaj równie uważnie skórę swojego dziecka i od najmłodszych lat ucz je, by samo to robiło. Przeszukaj także ciało swojego czworonoga w poszukiwaniu kleszczy i również usuwaj je jak najszybciej.
Testy na boreliozę – co oznacza dodatni wynik IgG i IgM?
Bibliografia:
- Badanie przeprowadzone przez organizatorów kampanii Protect Our Future Too w 2020 r. Więcej na https://www.protectourfuturetoo.com/.
- Fiecek, B. (2020). Rozpowszechnienie występowania chorób przenoszonych przez kleszcze a klimat. Pobrano z: https://www.pzh.gov.pl/wp-content/uploads/2020/10/4_DzienZiemi-BFiecek_choroby-przenoszone-przez-kleszcze.pdf
