Jakie są różnice w podejściu medycyny chińskiej i zachodniej do ziołolecznictwa?

Leczenie ziołami w chińskim i europejskim systemie medycznym

Poniekąd słusznie. Powszechnie wiadomo, że jedne z najsilniejszych trucizn pochodzą właśnie ze źródeł roślinnych. Dlatego niezwykle ważne jest, aby terapeuta stosujący zioła posiadał odpowiednią wiedzę na ten temat i znał wszelkie możliwe przeciwwskazania oraz ich działania niepożądane. Nieprawdą jest, że wszystkie zioła działają łagodnie i nie mogą przynieść żadnej szkody. Wiedzą o tym najlepiej specjaliści medycyny chińskiej, w której ziołolecznictwo pełni jedną z ważniejszych ról w terapii.

W medycynie Wschodu często stosuje się specyfiki roślinne typowe tylko dla tego systemu leczenia, dostępne wyłącznie na tych szerokościach geograficznych i zarezerwowane dla medycyny chińskiej. Są to zioła nie stosowane w zachodnim systemie zielarskim.

Jednak istnieje mnóstwo remediów ziołowych, które są wspólne zarówno dla leczenia europejskiego, jak i chińskiego. Najczęściej spektrum działania tych ziół, z punktu widzenia wschodniego i zachodniego, pokrywa się. Organizmy Chińczyków działają przecież dokładnie tak samo jak Europejczyków czy Amerykanów, jednak w medycynie chińskiej działanie to jest zazwyczaj znacznie rozszerzone, więc jedno zioło ma wiele różnych wskazań, pozornie ze sobą nie związanych.

Wynika to z różnic w stawianiu diagnozy w tych odmiennych systemach terapeutycznych oraz w podejściu do kwestii, dlaczego dane zioło działa na dane schorzenie.

O ile zasady medycyny chińskiej wydają się być zbliżone do teorii starożytnych pionierów medycyny, takich jak Hipokrates, Dioskurydes czy Galen, o tyle współczesna zachodnia nauka o ziołach skupia się już na innych aspektach leków roślinnych.

Ziołolecznictwo z punktu widzenia medycyny europejskiej

Zachodnia farmakognozja (nauka o lekach pochodzenia roślinnego) zajmuje się surowcami roślinnymi, ich anatomią, pochodzącymi z nich składnikami czynnymi, budową chemiczną tych składników, kierunkiem i mechanizmem ich działania na organizm człowieka oraz sposobem ich uzyskiwania, a także produkcją leków z tych surowców oraz praktycznym ich zastosowaniem (leki ziołowe).

Zachodnie ziołolecznictwo nie odnosi się za bardzo do nauk starożytnych mędrców greckich, którzy nauczali o „czterech humorach, mających różną siłę oddziaływania w różnych porach roku” (Hipokrates). Nie opisuje ziół według ich charakteru termicznego, kierunku działania w organizmie czy smaku, tak jak to czynił słynny grecki lekarz i botanik Dioskurydes.

Skupia się na składzie chemicznym i analizie związków czynnych, które odpowiadają za działanie terapeutyczne danego zioła. Na tej podstawie przypisuje roślinie właściwości lecznicze i określa jej zastosowanie w lecznictwie.

Ziołolecznictwo oczami medycyny Wschodu

Tymczasem medycyna chińska do dzisiaj nadaje kluczową rolę w wyborze właściwego leku ziołowego temperaturze przypisanej do danego zioła, jego smakowi i kierunkowi działania w ciele oraz wpływowi na określone narządy. Stanowi to podstawowe kryterium doboru leku dla pacjenta, które to kryterium jest ściśle uzależnione od diagnozy.

Jeśli np. choroba płuc zostanie sklasyfikowana jako ciepła i sucha, wtedy należy wybrać do leczenia zioło o temperaturze chłodnej, charakterze nawilżającym i działaniu skierowanym do płuc – w ten sposób dobieramy właściwe zioło do danego, konkretnego zaburzenia.

Według tych samych zasad klasyfikuje się zarówno chorobę, jak i zioło. Dlatego można łatwo przyporządkować dane zioło do danego zaburzenia. Nie trzeba szczegółowo znać składu chemicznego rośliny, aby wiedzieć, na jakiego rodzaju schorzenie może być zastosowana.

Oczywiście, że właściwości temperatury i smaku danego zioła, jego działanie i syndromy narządów, jakie można leczyć z jego pomocą zależą od jego biochemii, czyli farmakologicznego oddziaływania obecnych w nim głównych składników czynnych. Natomiast nie jest konieczne dogłębne wnikanie w strukturę rośliny, aby wiedzieć, w jakiej chorobie można ją zastosować i jakie są różnice pomiędzy poszczególnymi lekami roślinnymi.

4 zioła, które stosuje się w medycynie chińskiej i europejskiej

Najważniejsze informacje przy klasyfikacji ziół w medycynie chińskiej

1. Temperatura przypisana do zioła

Temperatura przypisana do danego zioła ma związek z jego oddziaływaniem na ludzki organizm. Zioła klasyfikowane jako ciepłe lub gorące mają działanie ogrzewające na całe ciało lub jego część. Zioła chłodne lub zimne działają ochładzająco, zaś te o neutralnym charakterze nie zmieniają temperatury ciała.

Celem zrównoważenia temperatury w ciele jest skorygowanie zachwianej równowagi energetycznej, przy jak najmniejszej ingerencji i zakłóceniu pracy organizmu. Dla chorób przebiegających ze stanem ciepłym właściwe jest zastosowanie zioła chłodnego, zaś przy stanach z obecnym zimnem należy użyć zioła ogrzewającego.

2. Smak zioła

Smak jako teoretyczna koncepcja odnosi się raczej do wpływu, jaki dane zioło wywiera na ciało niż do smaku subiektywnie odczuwanego w ustach. Czasem oba te aspekty się zgadzają, np. lukrecja, której przypisany jest smak słodki, jest najczęściej odczuwana jako słodka również w ustach. Natomiast już żeń-szeń, który także jest klasyfikowany jako słodki, dla większości osób odczuwalny jest subiektywnie jako raczej gorzki.

W chińskim ziołolecznictwie stosowana jest klasyfikacja ziół, obejmująca następujące smaki:

• ostry
• aromatyczny
• gorzki
• kwaśny
• słodki

Smak zioła jest związany z jego działaniem i determinuje funkcje, jakie dane zioło spełnia w terapii. Np. smak gorzki kieruje energię w dół, a smak kwaśny ściąga ją do wnętrza organizmu.

3. Kierunek działania zioła

W ludzkim ciele istnieją cztery główne kierunki ruchu energii: w górę, w dół, na zewnątrz i do środka. Gdy jesteśmy zdrowi, ruch energii zachodzi we wszystkich czterech kierunkach w zrównoważonym rytmie, w czasie choroby natomiast pojawia się zaburzenie przepływu energii, dotyczące jednego lub więcej kierunków.

Gdy zdiagnozujemy zaburzenie, np. nadaktywne yang wątroby, powodujące nadmierne wznoszenie się energii w górę, co jest przyczyną objawów, takie jak:

• ból głowy
• zawroty głowy
• nadciśnienie
• napięcie nerwowe
• ataki złości

wówczas możemy wybrać zioło o takim kierunku działania, który skompensuje patologiczny przepływ energii w organizmie, czyli skieruje energię w dół. W tym konkretnym przypadku możemy zaordynować pacjentowi np. kozłek lekarski, znany bardziej jako waleriana, który ma właściwości kierowania ruchu energii w dół.

Warto zwrócić uwagę, iż w tradycyjnym ziołolecznictwie kozłek również służy jako zioło uspokajające i tonizujące nadmierne napięcie nerwowe, jest skuteczny także w leczeniu bólów i zawrotów głowy, pulsowania w skroniach na skutek podwyższonego ciśnienia krwi oraz bezsenności.

4. Narząd, na który zioło wpływa

Zioła można także klasyfikować na podstawie narządów, do których mają powinowactwo i na które działają terapeutycznie, a czasem nawet według konkretnych syndromów danego narządu. Np. rozmaryn ma wpływ na serce, a konkretnie może być stosowany w leczeniu zastoju qi serca z towarzyszącą depresją, tymianek ma silne powinowactwo płuc i jest najczęściej używany w infekcjach dróg oddechowych itd.

Działanie leków i ich wskazania w zachodnim ziołolecznictwie w porównaniu do medycyny chińskiej

Działaniem leku określa się efekt leczniczy, jaki dany lek wywiera na organizm. W chińskiej medycynie działanie zioła jest determinowane powyższymi czynnikami, zatem jego temperaturą, smakiem, kierunkiem ruchu energii oraz narządem, na który działa. W zachodnim ziołolecznictwie działanie zioła określone jest konkretnym efektem, jaki ma wywrzeć na organizm, np. zioła napotne lub przeczyszczające.

Dla porównania:

• zioła, posiadające działanie napotne, w medycynie chińskiej określane są jako usuwające zewnętrzny wiatr
• gorzkie toniki trawienne, stosowane w celu poprawy trawienia i leczenia niestrawności, w medycynie chińskiej mają działanie wzmacniające qi śledziony
• toniki nasercowe we wschodniej terapii, to zioła wzmacniające qi serca
• zioła uspokajające w medycynie chińskiej mogą zostać opisane jako łagodzące wznoszące się yang wątroby
• zioła przeciwbakteryjne jako działanie w systemie wschodnim są odpowiedzialne za usuwanie wilgotnego gorąca i gorących toksyn
• zioła przeciwwymiotne uspokajają zbuntowaną qi żołądka itd.

I nie chodzi tylko o samą nomenklaturę. Te poetyckie określenia chińskie mają o wiele szerszy aspekt niż zawężone spektrum działania ziół z punktu widzenia zachodniego. Np. jeśli mamy do czynienia ze wznoszącym się yang wątroby, może to oznaczać wiele różnych dolegliwości, takich jak:

• bóle głowy
• zawroty głowy
• nadciśnienie
• ataki złości
• drażliwość
• dzwonienie w uszach
• zaburzenia snu

I na wszystkie te dolegliwości trzeba będzie zastosować zioła, które działają uspokajająco na nadaktywne yang wątroby i kierują energię w dół.

W pojęciu medycyny chińskiej nie istnieje taka diagnoza jak np. „nadciśnienie”. Jest to definiowane jako jeden z elementów wznoszącego się yang wątroby i oznacza wiele aspektów, wynikających z zaburzonej równowagi energetycznej pacjenta. Dlatego powrót do tej równowagi wiąże się nie tylko z uregulowaniem ciśnienia krwi, ale też z wyleczeniem szeregu innych zaburzeń towarzyszących wznoszącemu się yang wątroby.

Dla specjalisty medycyny wschodniej ważna będzie zgodność między rodzajem zaburzenia u pacjenta, a charakterystyką zioła, które ma go uleczyć, czyli jego smakiem, temperaturą, kierunkiem działania. Na chorobę z gorącem zaleci zioła chłodne, dolegliwości z opadającym qi będzie leczyć ziołami wznoszącymi qi ku górze itd. Poza tym zawsze weźmie pod uwagę termikę samego pacjenta, aby przypadkiem nie zaburzyć równowagi energetycznej w jego ciele poprzez nieodpowiednio dobrane zioła.

Czym jest odporność według tradycyjnej medycyny chińskiej?

Co z tego wynika?

Zastosowanie poszczególnych ziół w systemie zachodnim i chińskim jest podobne. Nie mogłoby zresztą być inaczej, ponieważ ich działanie jest przecież wciąż takie samo. Różnica tkwi w podejściu oraz sposobie doboru receptur ziołowych. Również diagnostyka jest inna. Diagnoza w medycynie chińskiej obejmuje całość reagowania pacjenta, ponieważ jest to terapia holistyczna. Poza tym kładzie duży nacisk na profilaktykę, w czym zioła są wprost niezastąpione.

Ogólna termika i kierunek działania ziół musi zawsze odpowiadać indywidualnym potrzebom pacjenta. Zioła i receptury ziołowe trzeba zawsze dobierać starannie, pod kontrolą specjalisty i nie powinno się ich stosować przez zbyt długi czas, zwłaszcza jak są skrajnie nasilone pod względem temperatury, np. zimne lub gorące. Mogą wówczas zmienić termikę pacjenta i zakłócić jego równowagę. Właściwie dobrana mieszanka ziół zapewni efekt leczniczy w krótkim czasie i pozwoli utrzymać go pod warunkiem przestrzegania zaleceń terapeuty.