Dietetyka pełni niezwykle ważną rolę w tradycyjnej medycynie chińskiej. Obok ziołolecznictwa i akupunktury stanowi jeden z trzech zasadniczych filarów medycyny Dalekiego Wschodu. Dlaczego według Chińczyków sposób odżywiania się jest tak ważny, że uznany został wręcz za metodę terapeutyczną?
Spis treści
Pięć smaków w tradycyjnej medycynie chińskiej
Według medycyny chińskiej rozróżniamy pięć smaków – słodki, ostry, słony, kwaśny i gorzki. Każdy z nich cechuje się określonym wpływem na organizm człowieka.
Smak stanowi istotny atrybut produktów spożywczych, ponieważ ma wpływ na to, w jaki sposób pożywienie będzie działało na organizm zarówno pod względem fizycznym, jak i energetycznym. To wyjaśnia, dlaczego sposób odżywiania się ma w medycynie chińskiej znaczenie terapeutyczne. Przy użyciu konkretnego smaku w leczeniu danej jednostki chorobowej możemy złagodzić objawy chorobowe, ukierunkować odpowiednio energię w ciele, a także rozgrzać lub ochłodzić organizm – w zależności od rodzaju wzorca chorobowego u danego pacjenta.
Ponadto właściwa dieta wspomaga jednoczesne leczenie ziołami i akupunkturą. Wszystkie metody terapii, prawidłowo skomponowane, mogą wspierać i uzupełniać swoje działanie, prowadząc do skutecznego wyleczenia chorego. Dlatego dieta w medycynie chińskiej stanowi ważną i niedrogą metodę leczniczą, która ma na celu profilaktykę oraz leczenie chorób.
Smak słodki – działanie
Smak słodki działa na organizm wzmacniająco, relaksująco, odprężająco, łagodząco i harmonizująco. Ma za zadanie zapewnić organizmowi równowagę i utrzymać go w harmonii. Smak słodki wiąże się ze śledzioną, która w medycynie chińskiej stanowi tzw. „centrum”. Narząd ten odpowiada bowiem za równowagę w całym ciele.
Na co pomaga słodki smak?
Smak słodki przede wszystkim wzmacnia energię tzw. środkowego ogrzewacza. W dużym uproszczeniu możemy przyjąć, że pojęcie to odpowiada układowi pokarmowemu. Stąd energia dostarczana jest do całego organizmu i zapewnia nam przetrwanie. To dlatego w stanach nagłego głodu, gdy gwałtownie spada nam poziom cukru we krwi, czujemy się osłabieni i trzęsą nam się ręce. Sięgamy wtedy najchętniej po coś słodkiego, co natychmiast pomaga nam się wzmocnić i dodaje sił. Tak samo dzieje się przy nadmiernym wysiłku fizycznym lub umysłowym, a także po silnym stresie.
Ze względu na działanie relaksujące smak słodki może być wykorzystywany w stanach nadmiernego napięcia nerwowego. Jeśli jesteśmy zdenerwowani lub rozdrażnieni, odrobina słodyczy może szybko poprawić nam nastrój. To dlatego kobiety cierpiące z powodu nadmiernego napięcia, rozdrażnienia i irytacji przed miesiączką najczęściej mają ochotę na słodycze i potrafią zjeść tabliczkę czekolady na raz.
Smak słodki działa też nawilżająco. Dzięki temu produkty o smaku słodkim możemy zastosować w leczeniu objawów suchości. Np. przy bólu gardła, suchości gardła i jamy ustnej oraz suchym kaszlu doskonale sprawdzają się sok z gruszek lub świeże gruszki. Ich słodki smak nawilża śluzówki, przez co łagodzi ból i uczucie suchości. Z kolei np. przy zaparciach wynikających z nadmiernej suchości jelita grubego pomagają słodkie, suszone owoce – figi, śliwki, morele, a także słodkie świeże banany, gruszki i jabłka.
Jak dużo słodkiego smaku powinno być w diecie?
Smak słodki najsilniej ze wszystkich wzmacnia organizm i stabilizuje balans wewnętrzny człowieka. Ze względu na takie działanie w każdym posiłku powinno być go najwięcej. Przyjmuje się, że posiłek powinien bazować na produktach o smaku słodkim, które powinny stanowić około 80 proc. dania. Pozostałe 20 procent jest rozdzielone, w miarę możliwości po równo, na inne smaki.
Nie oznacza to bynajmniej, że lwią część naszej diety powinny stanowić słodycze! Produktów o smaku słodkim jest wiele i jako podstawę naszego codziennego jadłospisu wybierajmy zawsze te najzdrowsze – warzywa oraz zboża.
Słodki smak – produkty
Do produktów o smaku słodkim zaliczamy między innymi: ryż, ziemniaki, płatki owsiane, kaszę jaglaną, pszenicę, jęczmień, kukurydzę, koper włoski, marchew, dynię, fasolę, korzeń pietruszki, bataty, bakłażany, masło, mleko, jajka, wołowinę, kurczaka, królika, gruszki, jabłka, banany, czereśnie.
Kiedy ograniczyć smak słodki?
Pomimo że smak słodki wzmacnia organizm i dostarcza energii narządom trawiennym, to nadmierna jego ilość może skutkować osłabieniem funkcji przewodu pokarmowego. Na dłuższą metę sprzyja to powstawaniu tzw. wilgoci, która z czasem przeradza się w śluz. Śluz w medycynie chińskiej może przybierać różne formy. Jego objawami są między innymi nadwaga i otyłość. Zatem spożywanie nadmiernej ilości produktów o smaku słodkim, zwłaszcza tych niezdrowych, jak cukier, słodycze, ciasta i substancje słodzące, prowadzi w efekcie do nagromadzenia zbędnych kilogramów.
Na smak słodki powinny jednak uważać nie tylko osoby z nadwagą, ale wszystkie te, które cierpią na inne problemy związane ze śluzem. Wymienić tu można np. przewlekłe zapalenie zatok, nawracające zapalenia dróg oddechowych przebiegające z katarem i mokrym kaszlem czy też przewlekłe zmęczenie z zaburzeniami pamięci i koncentracji (często po zjedzeniu dużej ilości słodkich produktów czujemy otępienie umysłowe i ospałość).
Smak ostry w medycynie chińskiej – jak działa?
Smak ostry ma działanie rozgrzewające, rozpraszające, poprawiające krążenie krwi i qi (energii w ciele). Ma zdolność do otwierania porów skóry, co skutkuje poceniem się. Dlatego po zjedzeniu bardzo pikantnej potrawy możemy silnie się spocić.
Smak ostry – na co pomaga?
Według medycyny chińskiej choroby, np. przeziębienie lub grypa, spowodowane są wniknięciem do organizmu takich czynników chorobotwórczych, jak „wiatr” lub „zimno”. Dzięki temu, że produkty o smaku ostrym rozszerzają pory skóry, umożliwiając spocenie się i wydalenie szkodliwych czynników na zewnątrz, znalazły one zastosowanie między innymi w leczeniu powyższych infekcji. Dlatego przy przeziębieniu najlepsza jest herbata z imbirem, cynamonem i goździkami. Przyprawy te cechują się smakiem ostrym, a zatem rozgrzewają chorego, wywołują poty i „wyrzucają” chorobę na zewnątrz. Warto sięgać po smak ostry w czasie zimowych chłodów. Produkty o tym smaku chronią nas przed przeziębieniem, poprawiają krążenie krwi, rozgrzewają i w rezultacie porządnie wzmacniają odporność.
Smak ostry ma również zdolność do rozpraszania zastojów. Jeśli więc mamy do czynienia z jakąkolwiek stagnacją, np. z niestrawnością lub mdłościami (zastój pożywienia w żołądku), to smak ostry pomoże się jej pozbyć. Dlatego herbata imbirowa jest świetnym remedium na zaburzenia trawienne czy mdłości u kobiet w ciąży, a wszelkie przyprawy i zioła o smaku ostrym ogólnie ułatwiają trawienie i poprawiają pracę przewodu pokarmowego.
Jakie produkty cechują się smakiem ostrym?
Wśród produktów o smaku ostrym znajdziemy między innymi: cebulę, czosnek, por, imbir, cynamon, chili, pieprz, gałkę muszkatołową, goździki, ostrą paprykę, kalarepę, rzodkiewki, kapustę, chrzan, rukiew wodną, rukolę, kalafior, szczypior, miętę pieprzową.
Kto nie powinien stosować smaku ostrego?
Smaku ostrego powinny unikać osoby, u których zdiagnozowano choroby z objawami gorąca i suchości. Do takich należą np. dolegliwości skórne bez wysięku – suche egzemy, alergia, świąd skóry, wysypki z zaczerwienieniem i świądem. Nadmiar potraw o smaku ostrym może również przyczyniać się do rozwoju lub nasilenia zaparć.
Spożywanie zbyt wielu produktów o ostrym smaku może także powodować zaburzenia emocjonalne, jak np. wewnętrzny niepokój, rozdrażnienie, nadmierne podekscytowanie, kłopoty z zasypianiem czy zaburzenia snu.
Smak słony w medycynie chińskiej – działanie
Smak słony ma działanie nawilżające, ochładzające, zmiękczające i rozluźniające. Kieruje energię w ciele w dół. W medycynie chińskiej smak słony jest powiązany z nerkami. Jeśli stosujemy go w sposób umiarkowany, będzie wzmacniał ten narząd, natomiast jego nadmiar będzie szkodził nerkom.
Na co pomaga smak słony?
Smak słony, ze względu na rodzaj i kierunek działania, ułatwia wydalanie moczu i stolca. Sól może być skutecznym środkiem na zaparcia; stosuje się tu np. sól glauberską albo sól Epsom (tzw. sól gorzka – siarczan magnezu). Przeczyszcza na tyle skutecznie, że zalecana jest nawet przed kolonoskopią lub zabiegami chirurgicznymi jelit.
Jeśli mowa o płaszczyźnie emocjonalnej, smak słony ułatwia wyciszenie i regenerację organizmu. Od dawna wiadomo, że kąpiele z dodatkiem soli mają działanie odprężające i relaksujące, rozluźniają napięte mięśnie i świetnie się po nich zasypia.
Zmiękczające działanie smaku słonego przyda się natomiast w sytuacji, gdy np. boleśnie wbije nam się w palec drzazga. Wymoczenie go w słonej wodzie zdecydowanie ułatwi jej usunięcie.
Kto powinien uważać na smak słony?
W zasadzie każdy powinien stosować sól z umiarem. Jej nadmiar odwadnia organizm, niszczy płyny ciała i wpływa szkodliwie na układ sercowo-naczyniowy. Szczególną ostrożność powinny zachować osoby z nadciśnieniem i chorujące na schorzenia naczyń krwionośnych.
Smak kwaśny w medycynie chińskiej
Smak kwaśny ma działanie ściągające. Kieruje energię ciała do środka, ułatwia koncentrację, odznacza się właściwościami ochładzającymi i odświeżającymi, redukuje potliwość. Ma również zdolność do chłodzenia nadmiernych emocji i łagodzenia zbyt wybuchowego temperamentu.
Na jakie dolegliwości pomaga smak kwaśny?
Smak kwaśny wiąże się z ruchem do wewnątrz, z gromadzeniem, skupieniem. Pod tym względem produkty o smaku kwaśnym przydadzą się osobom, które mają problemy z koncentracją, ze skupieniem uwagi. Mogą sięgać po niego np. studenci przed egzaminami lub uczniowie przed sprawdzianem lub maturą. Sprawdzi się wtedy np. napar z cytryńca chińskiego (Schisandra chinensis). Smak kwaśny łagodzi rozdrażnienie, złość i silny stres.
Produkty kwaśne pomagają także ochłodzić organizm i zredukować pocenie się. Dlatego w czasie upału chętnie sięgamy po lemoniadę, soki owocowe czy bardziej kwaśne owoce.
Popularne produkty kwaśne
Wśród produktów o smaku kwaśnym znajdują się między innymi: cytryny, pomarańcze, mandarynki, kwaśne jabłka, rabarbar, kiwi, pomidory, kapusta kiszona, twaróg, śliwki, szczaw, truskawki, porzeczki, agrest i, oczywiście, ocet.
Smak gorzki w medycynie chińskiej
Smak gorzki kieruje energię w ciele w dół. Produkty o tym smaku pobudzają trawienie i ułatwiają wypróżnianie. Dlatego np. po kawie wiele osób musi udać się do toalety. Smak gorzki działa też łagodnie uspokajająco – łagodzi napięcie i skutki stresu. Tak działa np. piwo, po którym lekko się uspokajamy i wyciszamy. Produkty gorzkie mają również właściwości osuszające. Takie działanie przydaje się w schorzeniach z obecnością śluzu.
W jakich dolegliwościach zalecany jest smak gorzki?
Ze względu na swoje działanie smak gorzki najczęściej znajduje zastosowanie w dolegliwościach trawiennych. Jeśli cierpimy na niestrawność, wzdęcia i zaparcia, chętnie sięgamy po wszelkiego rodzaju gorzkie zioła, poprawiające trawienie – mniszek lekarski, krwawnik, piołun, drapacz lekarski, tatarak, kruszyna pospolita czy ziele dziurawca.
Zioła o smaku gorzkim dobrze się sprawdzają również w chorobach ze śluzem. Jeśli cierpimy na katar, zapalenie zatok, mokry kaszel czy zapalenie oskrzeli, warto zastosować gorzki napar z tymianku, krwawnika lub majeranku, które pomogą osuszyć wydzielinę w drogach oddechowych.
Produkty z gorzkim smakiem
Wymienić można następujące produkty o smaku gorzkim: kawa, herbata czarna, herbata zielona, piwo, czerwone wino, bazylia, mniszek lekarski, tymianek, lawenda, majeranek, krwawnik, kurkuma, kasztany jadalne, karczochy oraz tytoń (nikotyna).
Smak gorzki – przeciwwskazania
Nadmiar smaku gorzkiego, ze względu na działanie osuszające, może zbytnio odwodnić organizm i go „wysuszyć”. Produkt gorzki, który jest najczęściej nadużywany, to z pewnością kawa. Kawa pita w nadmiernych ilościach odwadnia, niszczy płyny, działa zbyt pobudzająco, ma niekorzystny wpływ na serce i układ krążenia. Może spowodować również zniszczenia w żołądku, prowadząc do tzw. „gorąca żołądka”, co przekłada się na zapalenie błony śluzowej lub jej owrzodzenie.
Wszystkie osoby skarżące się na powyższe dolegliwości powinny całkowicie zrezygnować z kawy (oraz nikotyny), a także zachować ostrożność przy spożywaniu innych produktów o smaku gorzkim.
